– Қол қусырып отырмайтын сіз мұнда да түрлі жұмыс істеген боларсыз?
– Иә. Келе сала ІТ-ға байланысты жұмыс табу қиын болды. Сөйтіп, алдымен аспаз, сосын сылақшы, таксист болып жұмыс істеуге тура келді. Кейін риелторларға арналған бағдарлама жасақтайтын компанияға жұмысқа тұрдым. Айлығым бастапқыда 16 доллар болса да маған көп секілді көрінетін. Бірде мейрамханада украиндық пен Мәскеуде оқыған америкалықпен кездейсоқ танысып, ақырында олармен жақсы араласып кеттім. Сөйтсем, олар әлемде теңдесі жоқ, әкімшілік соттарда әділдікті талап ететін стартап жасағалы жүр екен. Өзіңіз білетіндей, кімнің қалтасы қалың болса, сол сотта жеңіске жетеді. Олар ақысы қымбат адвокат жалдайды, тиісінше ол сот процесін клиенттің пайдасына шешу үшін барын салады. Америка тұрғындарының 85 пайызында ақша жоқ, ал адвокат сағатына 250 доллар алады. Біз осы жүйені жеңгіміз келді. Қарапайым адамдарға тегін немесе жеңілдік беру арқылы адвокат қызметін ұсынуды алға тарттық. Бұл жобаға қызыққаным соншалық, жігіттерге «Мен негізгі жұмысымнан шығайын. Маған ең аз жалақы төлесеңдер жетеді. Мен бұл жобаны жасауға дайынмын» дедім. Сөйтіп, негізгі жұмысым маған көп мүмкіндік беретін грин-карта әзірлеп жатса да ол жұмыстан бас тарттым. Ал ана стартаптан алатын жалақым аздау, болашағы бұлыңғыр болды, бірақ ол өзіндік бір миссиясы бар, адамдарға көмектесетін, қоғамда әділдік орнататын жоба болған соң тәуекелге бардым. Онда 1,5 жыл жұмыс істедім. Ақыры ол стартап банкрот болып, мен жұмыссыз қалдым. Отбасын құрып, шаңырақ көтерген кезім. Нағыз өмір сол банкроттан соң басталды (күліп). Елге келіп, ІТ компания аштым. Сосын қанша қиын болса да, бағымды сынап көрейін деп қайтадан Америкаға келдім. Ізінше әйелім ұшып келді. Бір қызығы, елде балалармен етене жұмыс істеген әйелім 40 минуттың ішінде-ақ балабақшадан жұмыс тауып алды. Ал мен бастапқыда өз-өзіме деген сенімділігімді жоғалтып алдым. «Мен ештеңе білмеймін», «Мені ешкім жұмысқа алмайды» деген ой маза бермей қойды. Дегенмен таңнан кешке дейін жұмыс қарастырып, бірнеше кезеңнен тұратын процестерден мүдірмей өтуге тыңғылықты дайындалып жүрдім. Ақырында LinkedIn-нің сұхбаттасу кезеңіне өттім. Олар ақтық кезең келесі бейсенбі болатынын хабарлады. Дәл сол күні Google-дан хабарласып, сұхбаттасуға шақырды. LinkedIn-нің ақтық сынына шақырылғанымды білген Google рекрутері маған сұхбаттасуды одан ертерек ұйымдастырып беретінін әрі бірден ақтық кезеңге іріктеп алатынын айтты. Сөйтіп, дүйсенбі Google кеңсесінде сұхбаттасудан өттім, түстен соң олардан келісімшарт жасасуға мүмкіндік беретін оффер келді. Сосын LinkedIn рекрутеріне хабарласып, Google-дан оффер алғанымды айтқан едім, ол бейсенбіні күтпей, ертесі сұхбаттасуға шақырды. Олар да түстен соң жұмысқа қабылдайтынын растайтын оффер жіберді. Бір қызығы, сол күні кешке мен жұмыс іздеген 33 күннің ішінде алғаш рет мені сұхбаттасуға шақырған стартап компаниядан үшінші оффер келді. Рентгенді, компьютерлік томографияны адамнан жақсы оқитын бағдарлама әзірлеуді қолға алған ол компания пандемия кезінде қарыштап дамып, ілгеріледі.
– Таңдауыңыз неліктен LinkedIn-ге түсті? Google несімен ұнамады?
– Бірі жалақыны көтерсе, екіншісі одан жоғары жалақы тағайындайтынын айтты. Бірі жақсы жағдай жасайтынын айтса, екіншісі одан асып түсетін мүмкіндік беретінін мәлімдеді. Сөйтіп, екі компания өкілдері таласа бастады. Кәдімгі аукциондағыдай әркім мүмкіндігін молайтып, қызықтыра түсті. Google-дағылар «грин-картаны бірден әзірлеуге кірісеміз» дегенді алға тартты, LinkedIn-де ол процесс алты айдан соң ғана басталады. Бірақ Google-дің дардай атағы мен мәртебесін ысырып қойып, LinkedIn-ді таңдадым. «Google несімен ұнамады?» дейсіз бе? Менімен сұхбаттасқан компания рекрутері маған жеке сұрақтар қойған жоқ, мені дұрыс тани алмады. Неге қызығатынымды, қандай жоба істегім келетінін де сұраған жоқ. Әрі ол кісі мен кіруім тиіс топтың бастығы болатын, ал мен ондай бастықпен жұмыс істесе алмайтын едім. Ал LinkedIn-де бәрі басқаша. Жоғарыда айтып өткенімдей, Google-дан оффер алғанымды алған олар бейсенбіге жоспарланған сұхбаттасуды ерте өткізуге мәжбүр болды. Сол кезде бос кабинет іздеп, үлкен ғимараттың ішін араладық. Сұхбат алатын маман кез келген кабинетке кіріп «Бізге қонақ келді» дегені сол-ақ еді, ондағы жұмыс істеп отырғандар үндемей шығып кетті. Сол кезде компания ішінде қалыптасқан мәдениетке таң-тамаша болдым. Сосын ол кісі менің жеке басыма қатысты сұрақтарды көп қойды. Қандай жоба жасағым келетінін, LinkedIn-нің несі ұнайтынын, несі ұнамайтынын, қандай өнім әзірлегім келетінін сұрады. Ол кісімен әңгімелескеннен құдды бір жақыныңмен шай ішіп, шүйіркелескендей әсер алдым. Бүгінде LinkedIn-де жұмыс істеп жүргеніме екі жарым жылдай уақыт болды. Мен мұнда компанияның өнімділігін арттыруға бағытталған түрлі процестерді бақылауда ұстаймын. Соның ішінде аудармаларды автоматтандыру ісіне жауаптымын. Күніне ең көп ашылған 50 беттегі мәтінді дереу аудармашыға тексертіп, жұмыс сапасын бақылаймын. Негізі, мойныма жүктелген жұмыс көп, бірақ компанияның құпиялылық саясатына байланысты айта алмаймын. Одан бөлек, Қазақстанда ашқан стартап компанияның жұмысын қатаң бақылаймын.
– LinkedIn-нің іске қосылғанына 20 жылдан астам уақыт өтсе де, Қазақстандағы көпшілік бұл туралы енді естіп-білуде. Біздегі кәсіби маман әлем бойынша 850 миллион қолданушысы бар LinkedIn желісін неге қолдануға тиіс? Бұл желі несімен тиімді?
– Бұл іскерлік байланыс орнатуды мақсат ететін желі болғандықтан, алдымен мұнда кәсіпкерлерге клиенттер әрі одақтастар табуға үлкен мүмкіндік бар. Мысалы, біз бір ірі компанияның басшысына тікелей шыққымыз келсе, онымен Facebook немесе Instagram арқылы байланыса алмаймыз. Мұндай мүмкіндікті тек LinkedIn-нен табасыз. Басқа ешқандай платформаның ондай әлеуеті жоқ. Сіз іздеп тапқан маман бизнес жайлы сөйлескіңіз келетінін біледі. Бұл танысып, бір-біріне лайк басатындай әлеуметтік желі емес. Тағы бір керемет тұсы, таныстарыңыз я әріптестеріңіз сіздің қабілетіңізді растай алады. Мысалы, мен бағдарлама жасақтау тілі Java-ны білетінімді жазсам, оған куә таныстарым +1 қойып, растайды. Ал ол жұмыс беруші компания өкілдеріне көрініп тұрады. Осылайша, олар парақшаңыздан-ақ сіздің нені біліп, нені білмейтініңізді біліп отырады. Сосын бір пост жазсаңыз, ол барлығына көрінеді. Олар лайк басады. Бірақ мұндағы мақсат – көп лайк жинауда емес, мүдделес әріптесті, қажет маманды табу. LinkedIn – бұрынғыдан бетер өскісі, жетілгісі келетін кәсіби мамандарға таптырмас құрал. Бірақ бұл сіз ойлағандай жұмыс іздейтін желі емес. Мұнда сізді қызықтырған маманмен кәсіби біліктілік туралы сөйлесе аласыз, бизнесте не болып жатқанынан хабардар боласыз. Курстарға да қатыса аласыз. LinkedIn-де отырып-ақ, біліктілігіңізді арттыратын сертификат алуға мүмкіндік бар. Ал ол сіздің профайлыңызда көрініп тұрады. Қазір қызық видеолар, түрлі подкасттар көруге де мүмкіндік бар.
– Ал Қазақстанда қандай стартап аштыңыздар?
– Әріптесім Нәби Мұратбек екеуіміз биыл наурыз айынан бастап Kwaaka атты стартап жобаны іске қостық. Бұл – тапсырысты жеткізумен айналысатын агрегатор компанияларды кассамен тікелей байланыстыратын жоба. Бұрын олар әр мейрамханадағы кассирлерге арнайы планшет беретін. Тапсырыс кезінде кассир оны өз аппаратында қайта теруге мәжбүр болатын. Ал сол қайта терудің кесірінен олар көп жағдайда қателік жасайды, абайсызда басқа тағамды салып қояды, клиент көп болғаннан теріп үлгермей жатады. Ақырында жеткізуші тапсырысты кеш әкеледі. Ал біз мұны болдырмас үшін олармен интеграция жасадық. Планшет толығымен алынып тасталды. Енді тапсырысты теріп жатудың қажеті жоқ, ол бірден кассадан шығып тұрады. Кассирдің жұмысын жеңілдеттік. Статистикаға қарасақ, біздің стартап іске қосылғаннан кейін тапсырыстар тіпті 5-10 минут ерте жеткізілетінін байқадық. Осылайша, олардың рейтингі жоғарылайды, клиенттері көбейіп, табысы молаяды. Бүгінде Қазақстан бойынша біздің жобаға 400-ден астам мейрамхана қосылған. Қазақстанның нарығын толығымен жаулап алдық десем болады, бізге бәсекелестік танытқан бір компанияны «қуып» шықтық. Қазір Әзербайжанда іске қосып жатырмыз. Орта Азия елдері мен Дубайда қолданысқа енгізу жоспарда бар.
– Жазбаларыңызда елге қайтуды үнемі айтасыз. Қазақстанға оралған соң жеке кәсіппен айналысуды жалғастырасыз ба? Әлде сіз түзегіңіз келіп жүрген, көңіліңізден шықпайтын қандай да бір жүйе бар ма?
– Елге қайту пункті жақын уақытқа құрылған жоспарымда бар. Бір-екі жылда, бәлкім одан тезірек қайтатын шығармын. Бәрі жақсы болса, мүмкін келесі жылы елге оралармын. Әйеліміз екеуіміз елге қайтқымыз келіп жүр. Оған қоса, Америкада туған кішкентай қызымның Қазақстанда өскенін қалаймын. Елдегі бизнесті де сол үшін дамытуға бар күшімді салып жатырмын. Қазақстанда біреуге бағынышты болғаннан гөрі жеке кәсіппен айналысқанды құп көремін. Оған қоса, елдегі стартап жобаларға көмектесіп жүрмін. Қазір мен бағдарлама жасақтаудан гөрі менеджмент жаққа қарай көңіл бөле бастадым. 
Айта кету керек, Қазақстанда ІТ саласы бірте-бірте дамып келеді. Бізде бұл саланың қыр-сырын шетелдік маманнан кем білмейтін білімді жігіттер қатары көбейді. Бұрын тек ішкі нарыққа арналған, көп адам онша қолданбайтын жобалар жасалатын еді. Ал қазір елордадағы Astana-hub, Алматыдағы Smart point секілді коворкинг-орталықтарда деңгейі таңдай қақтырарлықтай, бүкіл ғаламға бағытталған небір стартаптар әзірленуде. Дегенмен маған елдегі ІТ университеттердің білім беру деңгейі төмен секілді көрінеді. Бағдарлама жасақтаудың заманауи үлгісінен және менеджменттен хабардар оқытушыны өз басым көргенім жоқ. Бәлкім, ондай оқытушылар легі келу үшін он жылдай уақыт керек шығар. Жалпы, біздегі ІТ-маманның еңбегі арзан болатын. Украина, Беларусь елдері ІТ әлеміне ерте кіргендіктен, олардың сұранысы артып, еңбегінің құны қымбаттады. Біздікілердің бағасы енді өсіп жатыр, тиісінше сұраныс та арта түсуде. Жуырда Қырғызстан да бұл үрдісті іліп әкетеді деп болжап отырмын.
– «Кремний алқабында жайлы жұмыс орынға жайғасып алған мамандардың елге қайта қоюы екіталай» дегенді жиі естиміз...
– Көп маманның осында қалғысы келетіні рас. Бірақ мен мұндайды ешқашан ойламаппын. Мен Қазақстанға барған кезде рахаттанамын. Ал ондай сезімді Америкада бастан өткермеймін. Америка менің жерім емес екенін, менің бұл елге тиесілі емес екенімді сеземін. Бұл елдің менталитеті де маған жақпайды. Маған Қазақстанда жүрген әлдеқайда ұнайды. Осында жүргеніме биыл алты жыл болды. Сол уақыт ішінде байқағаным, қазір жастардың көбі мына бір қарапайым нәрсені түсінбейді: АҚШ-тан Қазақстанға барып-қайту үшін біраз қаражат жұмсалады. Ондай сомадағы ақшаны біреулер қимаса, енді біреуінің жағдайы жетіңкіремейді. Осындағы көпшілік елге жылына бір рет, кейде екі рет ұшады. Ал үйінде сарылып күтіп отырған, самай шашы ағарып, жүзін әжім әрлеген ата-анасы ары кетсе 10-15 жыл өмір сүреді делік. Сонда олар он жылда ата-анасын максимум 20 рет қана көреді. Ал осының бәрі сол 20 рет кездесуге тұра ма, айтыңызшы? Сені дүниеге әкелген, бала күніңнен бар тәттіні ауызыңа тосқан ата-анаңды 20 рет құшақтау саған жеткілікті ме? Ата-анаң да күннен күнге жасарып жатқан жоқ. Мұның математикасы өте қарапайым. Тағы бір айтарым, елдегі бауырларыңнан тарайтын ұрпақ сізді туыс ретінде қабылдай алмайды. Елге келген 10 күннің ішінде оларды бір рет көресіз, сыйлығын беріп, мәз қыласыз. Бірақ сонда да олар сізді бауырына тартпайды, сізге жат адам секілді қарайды. Арада ешқандай байланыс жоқ. Араға жылдар салып осындай математиканы түсіндім, бірақ өте кеш түсіндім. Әкем 2020 жылы коронавирус өршіп тұрған уақытта қайтыс болды. Құдайға шүкір, анам шапқылап жүр. Осында келе алатын визасы да бар. Бірақ бәрібір елдегідей болмайды.
– Қазір FAANG тобына кіретін ірі компанияларда жұмыс істейтін қазақтар бар білгенін ортаға салып, подкаст жазып, блог жүргізетінді шығарды. Екі бірдей ірі компания таласқан мықты маман ретінде жастарға айтар ақылыңыз бар ма?
– Ақыл деген ностальгия ғой. Ақыл – сырттан тұжырымдама жасау. Дұрысы, өзіме «Мен 18 жасқа қайтып барсам, қайтер едім?» деген сұрақ қояр едім.
– Мейлі, 18 жасқа қайтып барсаңыз қайтер едіңіз?
– Айналамдағы адамдарды таңдар едім. Қоршаған ортаңда лайық адамдар болса сіз айтып отырған үлкен компанияларға жұмысқа тұру оңайырақ. Менде ондай орта болған жоқ. Сол үшін ұзақ жүріп қалдым. Бізде бір компанияда жұмыс істейтін ІТ маман екіншісіне мінездеме бере алады. Менде ондай мінездеме сұрайтын адам болған жоқ. Негізі, FAANG тобына кіретін компанияларға жұмысқа тұру сәттілік серігің болды деген сөз, бірақ сол сәттіліктің «мүмкіндігін» молайта түсу керек. Ол үшін мен айтқан орта керек. Ірі компанияларда еңбек ететін қазақтармен араласқан жөн. Әлеуметтік желілерде дұрыс парақшаларға жазылу қажет. Сәттілікті өзіңе қарай шақыру керек. Өзімді өзгеден ақылым көп, білімім жетеді деп есептемеймін. Бар болғаны – менің жолым болды. Әрі ортамен тіл табыса білдім. Netflix басшысы Рид Хэштингстің «Данышпан есуастардың тірлігіне төзе берме» деп айтқаны бар. Қанша жерден айналасын мойындатқан білімді болса да, ортасымен тіл табыса алмайтын, жағымсыз мінезі бар маман жайлы жерде көп отырмасы анық. Сондықтан бұл салада ақылды болу аздық етеді. Сосын жастарға «ақшаның соңынан ерме» дер едім. Жоғарыда айтқанымдай, жақсы жұмысымды тастап, әкімшілік соттарда әділдік орнатуды көздеген идеяның соңынан кеттім. Ол идея ақшадан көп энергия береді. Сол идеяға сену, сол сеніммен жұмыс жасау ақшадан үлкен мотиватор болады. Әлі есімде, сол кезде дым шаршамайтынмын. Аузымнан «жұмыстан шаршап келдім» деген сөз шықпайтын. Сондықтан жастар материалдық игілікті ғана діттемей, өз жұмысынан ләззат алуды үйренуге дағдыланса деймін.
Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ