اسكەر نەگە الىمجەتتىكتىڭ وشاعىنا اينالدى؟
ارميا – مەملەكەتتىڭ تىرەگى. قارۋلى كۇشتەرى ءالسىز ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ۇنەمى قاۋىپ ءتونىپ تۇراتىنى سودان. دەمەك، ارميا زاماناۋي سوعىس قۇرالدارىمەن جاقسى جابدىقتالىپ، بىلىكتى وفيتسەرلەر مەن سارباز سانى بارىنشا كوبىرەك بولعانى دۇرىس. الايدا ارمياداعى باستى نارسە – ادام فاكتورى، ياعني وندا ءتارتىپ پەن بىلىكتىلىكتىڭ ماڭىزى زور.
بەلگىلى نارسە – ارميادا شەنى كىشىلەر، شەنى ۇلكەنگە باعىنۋى ءتيىس، سوندىقتان قاراپايىم ساربازدارعا سەرجانتتار مەن وفيتسەرلەردىڭ، ال وفيتسەرلەرگە وزىنەن شەنى جوعارى وفيتسەرلەردىڭ بۇيىرىعى – زاڭ. تالقىلاۋعا جاتپايدى. سونداي-اق قارۋلى كۇشتەرگە قاتىستى كەز كەلگەن نارسە، كەيبىر جاعدايلاردا بولماسا، نەگىزىنەن مەملەكەتتىك قۇپيا سانالادى. بۇل – الەم بويىنشا قالىپتاسقان ەرەجە. دەگەنمەن…
كەڭەستىك كەزدە اسكەري بورىشىن وتەۋدىڭ
ماڭىزى قانداي ەدى؟
كەڭەستىك كەزدە ءاربىر ەر-ازامات ءۇشىن اسكەري بورىشىن وتەۋ ۇلكەن ابىروي ەسەپتەلەتىن. ويتكەنى ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى جەڭىسپەن اياقتاعان كەڭەس ارمياسىنىڭ ابىرويى زور بولاتىن. جىل سايىن 9 مامىردا وتەتىن جەڭىس كۇنىنە ارنالعان مەرەكەلىك شارالار سالتاناتتى تۇردە اتالىپ وتەتىن. بارلىق جەردە ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس قاتىسۋشىلارىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزىلىپ، ولاردىڭ وتان قورعاۋ جونىندەگى جالىندى سوزدەرى ۇلكەن ىقىلاسپەن تىڭدالاتىن، ولارعا قوعامدا ەرەكشە قۇرمەت كورسەتىلەتىن. ويتكەنى سوعىس ارداگەرلەرى وتانى ءۇشىن قان توككەن، كەرەك بولسا جانىن پيدا ەتۋگە دايىن قاھارماندار سانالاتىن. شىنىندا دا، ولار سولاي بولدى. ەندەشە كىم اتالاردىڭ داڭقتى جولىن جالعاستىرۋعا قۇلشىنبايدى؟!
وسىنداي اسكەري پاتريوتتىق تاربيەنىڭ كۇشتى بولۋىنىڭ سەبەبىنەن بولسا كەرەك، جاسى 18-گە تولعان جاستار وزدەرىن ارميا قاتارىنا شاقىراتىن ءساتتى كۇتىپ، اسكەري كوميسسارياتتان كەلەتىن شاقىرۋ قاعازىن توسىپ جۇرەتىن. ارمياعا بارىپ، سولدات بولىپ ءوزدەرىن سىناپ كورگىسى كەلەتىن. ارميا قاتارىندا بولعانداردىڭ ەڭبەگىن مەملەكەت تە ەسكەردى. ولارعا قارۋلى كۇشتەر قاتارىنان بوساتىلعان سوڭ، وقۋعا جەڭىلدىكپەن تۇسۋگە، جۇمىسقا تۇرۋعا جاعداي جاسالاتىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ارمياعا بارىپ، ەل كورىپ، جەر كورىپ، ءتارتىپكە باعىنىپ ۇيرەنىپ، شىڭدالىپ كەلگەن 20 جاسار بوزبالانى جۇرت ناعىز ەر-ازامات ساناپ، ۇلكەن سەنىم ارتاتىن. بۇل ەندى جالپى تۇسىنىك قوي، سولاي دا بولسا ونىڭ جالپى كورىنىسى سونداي ەدى. بىراق سول كەزدەگى ارميانىڭ ىشكى تارتىبىندە كەمشىلىكتەر دە از ەمەس ەدى. وندا ورىس ءتىلىن بىلمەيتىندەر، اۋىلدىق جەردەن بارعان سولداتتار ارتتا قالعان دەپ سانالاتىن. بىراق اسكەري نورماتيۆتەردى ويداعىداي ورىنداي الاتىن جاۋىنگەرلەر قۇرمەتكە يە بولاتىن. ال ىشكى تارتىبىنە كەلسەك، كەڭەستىك ارميانىڭ ءتىلى ورىسشا ەدى. بۇيرىقتار ورىس تىلىندە بەرىلىپ، ارمياعا قاتىستى نارسەنىڭ بارلىعى سول تىلدە جۇرەتىن. سونىڭ كەسىرىنەن ءتىل بىلمەيتىن سولداتتار ءبىراز قيىندىق كورىپ، ءبولىم، ۆزۆود، روتا كومانديرلەرىنەن شەتقاقپاي كورىپ قينالدى. الايدا «ءۇش كۇننەن كەيىن ادام توزاققا دا ۇيرەنەدى» دەمەكشى، كەشەگى بوزبالا، بۇگىنگى سولدات اتانعاندار ءوزىن قولعا الىپ، ەكى جىلدىڭ ىشىندە ەركەلىكتەن، ەرىنشەكتىكتەن ارىلىپ، سىمداي تارتىلىپ، شىنىققان ازاماتقا اينالاتىن. دەگەنمەن ايتپاۋعا بولمايتىن ءبىر نارسە – كەڭەس ارمياسىندا دا قىلمىستىق الەمنىڭ زاڭدارىنا ۇقساس نارسەلەر بولدى. ماسەلەن، «دەدوۆششينا»، بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا – الىمجەتتىك. ول كەزدە دە ارمياعا جاڭا بارعانداردى «سىناۋ» جۇمىستارى جۇرەتىن، ارينە، اسكەري زاڭدىلىقتار تۋرالى ءسوز باسقا، بۇل سولداتتار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جايىندا. اسكەرگە جاڭا بارعان «مولودويلاردى» وزىنەن بۇرىن بارعاندار ارى-بەرى جۇمساپ، سەرجانتتار وزىنە ۇناماعان نە قارسىلاسقانداردى ءتۇرلى جولمەن جازالاعاندى ۇناتاتىن. ونىڭ ىشىندە كەزەكسىز ناريادقا قويۋ، ت.ب. نارسەلەردەن بولەك، ۇرىپ-سوعۋ، قورقىتىپ جۇمساۋ سياقتى الىمجەتتىك ارەكەتتەر بولماي تۇرمايتىن. وندايعا جۇرەكتى جاستار بولماسا، ىنجىق، قورقاق، جىگەرى جاسىقتار «سىنىپ» كەتىپ، ولار ءۇشىن ارميا توزاققا اينالاتىن. قيىندىققا شىداماي، اسا سيرەك جاعدايدا وزىنە قول جۇمساپ، مايىپ بولىپ جاتقاندار دا كەزدەستى. بىراق سولداتتى وزىندەي سولداتتاردىڭ، سەرجانتتاردىڭ ۇرىپ ءولتىرىپ قوياتىن جاعدايلارى بولمايتىن. ويتكەنى ارميادا كىسى ولىمىنە كىنالى نەمەسە اسكەري ءتارتىپتى ورەسكەل بۇزاتىنداردى (اسكەري ءبولىمدى رۇقساتسىز تاستاپ كەتۋ، بۇزاقىلىق جاساۋ، اسكەري جارعىعا بويسۇنباۋ، قارۋ ۇرلاۋ، ساتۋ، ت.ب.) «ديسبات» (ديستسيپلينارنىي باتالون – ءتارتىپ، قىلمىستىق جازانى وتەۋ باتالونى) كۇتىپ تۇراتىن. بىراق سونداي جاعدايدىڭ وزىندە سولداتتار وعان اسا سيرەك جاعدايدا ءتۇسۋشى ەدى.
كەڭەستىك كەزدە اسكەري پاتريوتتىق تاربيەنىڭ وتە اسەرلى بولعانى سونشالىق، 1979-1989 جىلدارى گەوساياسي جاعدايعا بايلانىستى كەڭەستىك باسشىلاردىڭ شەشىمىمەن كەڭەس ارمياسىنىڭ شەكتەۋلى كونتينگەنتى اۋعان جەرىندە ارەكەت ەتىپ جاتقاندا ارميا قاتارىنا الىنىپ جاتقان جاستار سول جاققا بارىپ قىزمەت ەتكىسى كەلەتىن، ءتىپتى ارىز جازىپ سۇراناتىن.
جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، كەڭەستىك ارميادا اسكەري تارتىپتەن باسقا سولداتتار اراسىندا وزدەرىنىڭ «ءتارتىبى» بولدى ياعني «ءالىمجەتتىك». ارميادا كەيىن بارعاندار وزدەرىنەن بۇرىن بارعانداردان تاياق جەمەي قايتاتىنى بولمايتىن. سوسىن ولار دە كەيىن سول «ءتارتىپتى» قايتالايتىن. ول ءتىپتى «ءداستۇر» سياقتى ەدى. ءارينە، قارۋلى جىگىتتەر وندايعا بويسىنا قويماسا، وندايلاردى جابىلىپ ساباپ كەتۋ دەگەن بولىپ تۇراتىن. بىراق سول ارميادا ءوزىمىز بولعان كەزدە تاياق جەپ مەرت بولعان سولداتتى كورمەدىك. دەگەنمەن قازىرگى كەزدەگى قازاق ارمياسىندا سول «ءداستۇر» ءالى جالعاسىپ كەلە جاتقانىن ءبىلىپ وتىرمىز. سوراقىسى سول، بىزدەگى بار-جوعى ءبىر-اق جىلدىق اسكەري بورىشىن وتەۋ جاعدايىندا كەيىنگى جىلداردا ساربازدار ءولىمى جيىلەپ بارادى…
قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىندە
ساربازدار نەگە مەرت بولىپ جاتىر؟
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرى 1992 جىلدىڭ 7 مامىرىندا قۇرىلدى. بيىل وعان 30 جىل تولدى. ارميا قۇرعاقتا جانە تەڭىزدە رەسەي، قىتاي، وزبەكستان، قىرعىز رەسپۋبليكاسى جانە تۇركىمەنستان ەلدەرىمەن شەكتەسەتىن 15 مىڭ شاقىرىمدىق مەملەكەتتىك شەكارامىزدى قورعاپ تۇر. جىل سايىن مەملەكەت ءوز قارۋلى كۇشتەرىن بارىنشا كۇشەيتۋ ءۇشىن ميللياردتاعان تەڭگە قاراجات ءبولىپ وتىر. سولاي دا بولسا ءبىزدىڭ اسكەري سالاعا ەڭ جەتىسپەيتىنى – ءتارتىپ مەن جاۋاپكەرشىلىك. قارۋ ساتۋ مەن اقشا جىمقىرۋ ماسەلەسىندە قارۋلى كۇشتەر باسشىلارى اراسىندا ءىستى بولىپ جاتقاندار از ەمەس. جوعارىدا سونداي جاعداي بولىپ جاتقاندا تومەندەرى نە وڭسىن؟!
اسكەري قىزمەتىن وتەپ جاتقانداردى كەڭەستىك كەزدەگىدەي ناشار تاماقتاندىرمايدى. ءاسكەري مىندەتتى اتقارۋ ۋاقىتى دا بار-جوعى ءبىر جىل. بىراق قازاق ارمياسىندا سوراقى جاعدايلار ءجيى ءجۇز بەرىپ جاتىر، ونىڭ ءبىر كورىنىسى – ۇيىنەن ساۋ كەتىپ، مۇگەدەك بولىپ نە جانسىز ورالىپ جاتقان نەمەسە الىمجەتتىك قىسىمىنا شىداماي ءوزدەرىنە قول جۇمساپ جاتقان ساربازدار…
ءوز ارميامىزدىڭ قۇرىلعانىنا تولعان 30 جىل ىشىندە قانشا سارباز اسكەري قىزمەتىن وتەپ ءجۇرگەندە قايتىس بولعانىن ساناپ شىعۋ قيىن ەمەس، بىراق ولاردىڭ ءبارىن ءتىزىپ وتىرۋ دا جۇيكەگە سالماق تۇسىرەتىن ءىس، دەسەك تە كەيبىر جاعدايلار تۋرالى ايتىپ كورەيىك.
2011 جىلى اسكەريلەر اراسىندا ءوز-وزىنە قول جۇمساۋدىڭ 21 فاكتىسى تىركەلگەن! 2012 جىلى اتىراۋ ءوڭىرىنىڭ تۋماسى 18 جاسار سارباز ازىمبەك ابدۋللاەۆ اسكەري پوستا تۇرعان جەرىندە كالاشنيكوۆ اۆتوماتىنان ءوزىن باسىنان اتقان. اسكەري بولىمدەگىلەر مارقۇمدا پسيحيكالىق جاعىنان تۇراقسىزدىق بەلگىسى بايقالعان دەسە، بالانىڭ اتا-اناسى اسكەريلەر ونى سونداي جاعدايعا جەتكىزگەن دەپ سانايدى.
ءدال سول جىلى اسكەرگە بارعانىنا بار جوعى ءبىر اپتا بولعاندا 20 جاستاعى دامير ارىنوۆ ءوز بەلدىگىنە اسىلىپ كوز جۇمعان. اسكەريلەر ساربازدى اسىلىپ قالعان بويدان جان تاپسىردى دەسە، اتا-اناسى ونى بىرەۋ ولتىرگەنىنە سەنىمدى. ءويتكەنى بالا ۇيىمەن تەلەفون ارقىلى حابارلاسقانىندا ونى ۇرىپ-سوعىپ جاتقانىن ايتقان. بالانى اتا-اناسى ارمياعا جىبەرگىسى كەلمەگەن، ال ول «سوعىسقا بارا جاتقانىم جوق قوي، اسكەري قىزمەتىمدى وتەۋىم كەرەك» دەپ ءوز ەركىمەن كەتكەن كورىنەدى.
2012 جىلعى 30 مامىردا «ارقانكەرگەن» شەكارالىق پوستىندا 14 شەكاراشى قازا تاپقان. كەيىن ولاردىڭ ءبارىن سولارمەن بىرگە قىزمەتىن وتەپ جاتقان 15-شەكاراشى ۆلاديسلاۆ چەلاح ءولتىردى دەپ، قىرعىننان امان قالعان سارباز سوتتالىپ، ءومىر بويى تۇرمەگە وتىرعىزىلدى. قازىر ول ەل پرەزيدەنتىنە حات جازىپ، قايتىس بولعان 14 شەكاراشىنىڭ ولىمىنە ءوزىنىڭ كىناسى جوقتىعىن، سول كۇنى ول پوستا تۇرعاندا شەكاراشىلاردىڭ ءبىرى «بىزگە شابۋىل جاسالدى، قاشىڭدار» دەپ ايقايلاعانىن ەستىپ، سودان امالسىز قاشىپ امان قالعانىن ايتىپ جاتىر…
2019 جىلعى 2 ناۋرىزدا قاپشاعاي قالاسىنداعى № 65476 اسكەري بولىمدە 19 جاستاعى سارباز دميتري گانچلەۆسكي بيىك مۇنارادان سەكىرىپ، مەرت بولعان. ول سول كۇنى تۇندە ارنايى رەزەرۆۋارعا سۋ تولتىرعان كەزدە كراندى اشىپ، كەيىن جابۋدى ۇمىتىپ كەتكەن. ول تۋرالى سارباز ءتۇسىنىكتەمە جازعان. سوعان اشۋلانعان، سول كۇنى روتا كەزەكشىسى بولعان سەرجانت الىبەك اعىباەۆ گانچلەۆسكيدىڭ بەتىنەن شاپالاقپەن تارتىپ جىبەرگەن جانە ساربازعا «تۇنىمەن كەزەكشىلىكتە تۇراسىڭ» دەگەن. سودان جارتى ساعات وتكەندە گانچلەۆسكي سىرتقا شىعىپ، 26 مەترلىك مۇنارادان سەكىرىپ، كوز جۇمعان. كەيىن وسى اسكەري بولىمدە ءتورت جىلدان بەرى كەلىسىمشارتپەن جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان الىبەك اعىباەۆ بولعان جاعدايدا «بيلىگىن اسىرا پايدالاندى» دەپ ايىپتالىپ، ءاسكەري سوتتىڭ ۇكىمىمەن التى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ال اعىباەۆتىڭ اناسى مۇنى «اسكەري ءبولىم وزدەرىندە الىمجەتتىكتىڭ بارىن مويىنداعىسى كەلمەگەندىكتەن بالامدى سوتتاتىپ جىبەردى» دەپ سانايدى.
بيىلعى جارتى جىلدىڭ وزىندە اسكەري قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن ءۇش ساربازدىڭ قايتىس بولعانى جالپاق جۇرتقا ءمالىم بولدى. ونىڭ ءبىرىنشىسى – قىزىلوردا وبلىسى قازالى اۋدانىنىڭ تۋماسى 19 جاستاعى ۇلىقبەك بەردىشەۆ. سارباز 2022 جىلدىڭ 2 ناۋرىزى كۇنى جامبىل وبلىسى مەركى اۋدانىنداعى «انداس باتىر» شەكارا زاستاۆاسىنان اتقورا تازالاپ ءجۇرىپ، ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتكەن. ءسويتىپ، ارادا ءبىر ايدان استام ۋاقىت وتكەندە ونىڭ مۇردەسى قىرعىز جەرىنەن جارقاباققا اسىلىپ تۇرعان ساتىنەن تابىلعان.
ال ءساۋىر ايىندا تاعى سول جامبىل وبلىسىنداعى وتار اۋىلىندا ورنالاسقان گۆاردەيسك گارنيزونىنان اسكەرگە بارعانىنىنا بىرنەشە كۇن بولعان 18 جاستاعى ماڭعىستاۋلىق سارباز ءالىبەك قالباي اياقاستى كوز جۇمدى. ول ساپتا تۇرىپ ەسىنەن تانىپ قۇلاعان. كەيىن ونىڭ ءولىمىنە سول اسكەري بولىمدە الىبەكپەن بىرگە قىزمەت ەتىپ جاتقان سارباز ايبولات امانجولوۆ كىنالى دەپ تانىلعان. 22 ءساۋىر كۇنى ايبولاتتىڭ اناسى اينۇر تولەمىسوۆا وزىنە بالاسىنىڭ قوڭىراۋ شالىپ، ءبىر ساربازدىڭ قازا تاپقانىن، سوعان ءوزىنە كىنالاپ جاتقانىن ايتىپتى. بۇل قىلمىستىق ءىس بويىنشا اسكەري تەرگەۋ باسقارماسى سەگىز ساربازدى قاماپ، تەرگەگەندە ونىڭ بىرەۋى عانا ايبولاتتىڭ الىبەكتى ۇرعانىن ايتقان…
ال ەندى…
4 ماۋسىمدا قايتىس بولعان
سارباز ءولىمىنىڭ جاي-جاپسارى
ماۋسىمنىڭ 4-ءى كۇنى ساعات 15-تەن 5 مينۋت ءوتكەندە بەلگىلى جازۋشى بەگابات ۇزاقوۆ ءوزىنىڭ Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندە اسكەر قاتارىنان بوساۋعا ەكى اي قالعان تاعى ءبىر ساربازدىڭ قازا تاپقانى جايىندا مىناداي جازبا جاريالادى:
«تاعى ءبىر سارباز قايتىس بولدى…
بۇگىن تاڭعى ساعات 5-تەر شاماسىندا ماڭعىستاۋ وبلىسى بەينەۋ شەكارا قىزمەتىندە مەرزىمدى اسكەري بورىشىن وتەپ جۇرگەن تەشەباەۆ ەدىل باقىت ۇلى (20.03.2003) «اسىلىپ قالعان». ءاسكەري بولىمدەگىلەر مارقۇمنىڭ تۇركىستان وبلىسى، سارىاعاش اۋدانىندا تۇراتىن وتباسىنا ەكى ءتۇرلى حابار ايتقان: العاشىندا «اياقكيىمىنىڭ باۋىنا اسىلىپ قالعان» دەسە، كەيىن «بەلبەۋىنە اسىلىپ قالعان» دەگەن. تاعى ءبىر تاڭدانارلىق جايت، اسكەري ءبولىم تاراپىنان مارقۇم جازىپ كەتكەن دەپ ءتۇرلى جازبالار جىبەرىلىپ جاتىر ەكەن. جازبالاردا ۋاقىت دۇرىس كورسەتىلمەگەن. جازۋ دا مارقۇمعا تيەسىلى ەمەس كورىنەدى.
مارقۇم كەشە كەشتە تانىستارىنان، تۋىستارىنان اقشا سۇراعان…
ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا تاعى ءبىر بوزداق قىرشىن كەتتى، تاعى ءبىر وتباسى قارا جامىلدى. قازاقستان اسكەرىندەگى قايعىلى جاعدايلار قاشان توقتايدى؟ جوعارى شەندى اسكەريلەر ارميانى باقىلاۋدىڭ ورنىنا، جالعان جازبا جازىپ، ايىبىن جۋىپ-شايۋمەن اينالىسىپ كەتكەن بە؟ بۇل وقيعانىڭ اقيقاتىن كىم انىقتايدى؟». جازۋشىنىڭ بۇل جازباسى جەلىدە قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە كەڭ تارالىپ، جۋرناليستەردىڭ نازارىن اۋدارىپ، بۇل تۋرالى بىرنەشە سايتقا جاريالاندى. ال جازبا جاريالانعان سوڭ بۇل جايىندا حاباردار بولعان قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ بولعان وقيعا بايلانىستى تەرگەپ-تەكسەرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە ءتيىستى ورىندارعا تاپسىرما بەردى.
مارقۇم ەدىل تەشابايدىڭ تۋىستارىنىڭ ايتۋى بويىنشا، بالا پىسىق، قايسار مىنەزدى ەكەن. اسكەرگە قاجەتتى قۇجاتتاردى ءوزى جيناپ، ءوز ەركىمەن كەتكەن. قايتىس بولاتىن كۇنى تۇندە اعاسى نۇرجاۋسىن تەشەبايدان 5 مىڭ تەڭگە اقشا سۇراعان ەكەن. اعاسى قاپەلىمدە ونى تاۋىپ بەرە الماعان كورىنەدى. ال ونىڭ تۋىستارىنا جازىپ كەتتى دەگەن حاتتاردى ول جازباعان كورىنەدى، ونىڭ پوچەركى ەمەس دەيدى. سونداي-اق تۋىستارى ونى ادەيى ولتىرىلگەن دەپ سانايدى. تاعى ءبىر بەلگىلى بولعان جاعداي: بەينەۋ اۋداندىق شەكارا قىزمەتى مارقۇم ساربازدىڭ تۋىستارىنا كوڭىل ايتۋدىڭ ورنىنا «حالىققا نەگە جالعان اقپارات بەرەسىڭدەر؟» دەپ ايقايلاپ، دورەكى سويلەپتى.
مارقۇم ەدىل تەشەبايدىڭ وتباسى مەملەكەت باسشىسىنان ونىڭ ولىمىنە كىنالىلەر جازاعا تارتىلۋىن سۇرايدى.
P.S.
جالپى ايتا بەرسەك، مۇنداي جاعدايدىڭ كەيىنگى كەزدە جيىلەپ بارا جاتقانىن بۇكىل ەل ەستىپ، ءبىلىپ وتىر. اسكەردە قازا تاۋىپ جاتقان ساربازدار كوپ، ال كەيبىرەۋلەرى تاياق جەپ، سودان دەنساۋلىعىنا ۇلكەن زاقىم كەلىپ، جىندانىپ كەتىپ جاتقاندارى دا بار. ماسەلەن، وتكەن جىلى اسكەري بورىشىن وتەۋگە ساپ-ساۋ كەتكەن قىزىلوردا وبلىسى ارال اۋدانىنىڭ تۇرعىنى 19 جاستاعى رينات جەتكەرگەنوۆ ۇيىنە كەلگەندە ەسىنەن اداسىپ، تۋىستارىن تانىماي قالعان. اقتاۋ قالاسىنداعى تەڭىز جاياۋ اسكەرلەرى بولىمىندە بورىشىن وتەگەن ونى كومانديرلەرى جابىلىپ ساباپ ەسىنەن ايىرعان دەپ وتىر. مەرزىمىنىڭ اياقتالۋىنا 8 كۇن قالعاندا
ر.جەتكەرگەنوۆ «اۋىرىپ قالدى» دەپ ۇيىنە قايتارىلعان. ۇيىنە ورالعان ونىڭ ۇستىندەگى كيىمى شۇرىق تەسىك، اياعىندا جازدىق تاپىشكە بولعان. ەشكىمدى تانىماعان، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە الماعان. ول ۇيىنە قايتار كەزىندە كومانديرلەرىمەن سوزگە كەلىپ قالىپ، ونى باسقا جاققا الىپ كەتكەن ەكەن. قايتىپ كەلگەندە ونىمەن بىرگە قىزمەت ىستەگەن سولداتتار ريناتتى تانىماي قالعان. «ونى ءتورت سەرجانت جابىلىپ قيناعان، قۇلاقتارىن ينەمەن تەسكەن»، – دەيدى ريناتتىڭ اتا-اناسى…
2010-2020 جىلدار ارالىعىندا قازاقستاندا 220 əاسكەري قىزمەتكەر ءوز-وزىنە قول جۇمساعان. ياعني، ورتاشا العاندا جىلىنا 22، ايىنا 2 سارباز سۋيتسيد جاسايدى دەگەن ءسوز! مۇنىڭ سىرتىندا جارىلىستاردان، ت.ب. سەبەپتەردەن ءولىپ جاتقاندارى قانشا؟! سوعىس جوق، بەيبىت زاماندا بۇل – سۇمدىق قورقىنىشتى كورسەتكىش. ەندەشە، «قازاق ارمياسى قاساپحاناعا اينالىپ بارا جاتقان جوق پا؟» دەگەن وي كەلەدى…
