Дайындаған Ахмет Жұмағалиұлы
Жаңа әдеби сыйлық. Ол қандай?
Жаңа әдеби сыйлық. Ол қандай?
Қазіргі Қазақстан туралы үздік роман үшін жыл сайын берілетін mecenat.kz әдеби сыйлығы – Қазақстан азаматтарының, ел патриоттарының және кәсіпқой әдебиетшілер тобының тәуелсіз жобасы.
Байқауды оның құрылтайшысы Ерлан Асқарбеков Павел Банников пен Бақытжан Қанапьяновтың сарапшы ретінде қатысуымен mecenat.kz сайтында ұйымдастырды және жыл сайын жеңімпазды анықтау осы сайтта жүргізіледі. Бірінші орынға бір ғана шығарма жүлдегер болады. Бұдан әрі меценат жеңімпаздың қазіргі Қазақстан туралы үздік роман үшін өмір бойы рента алуын қамтамасыз ететін өкілдерімен өзі шарт жасасады.
Байқауға қатысуға мүмкіндік алатын Қазақстан туралы роман сюжеті 1900 жылдан бастап қазірге дейінгі кезеңді қамтуы тиіс. Егер роман тарихи бағытта болса, онда бұл жағдайда жазушының туындысына тарихи мұрағаттар арқау болады. Осы кезеңдегі қазақстандықтардың тұтас ұрпақтарының идеяларына әсер еткен ірі әдеби шығармалар саусақпен санарлық. Бұл туралы толығырақ сыйлықтың сайтынан білуге болады, ол үшін Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының жауапты хатшысы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Бақытжан Қанапьянов пен ақын, редактор Павел Банников әлеуетті авторлар үшін Қазақстанның қазақ және орыс тіліндегі әдебиеті туралы, қазақстандық авторлардың шығармашылығының тарихы мен дамуы туралы мәтіндер мен бейнежазбалар дайындады. Қазылар алқасына пара беруге немесе осы байқауда жеңіске жету туралы келісуге болатын шығар? Жеңімпаздың жеңіске адал жеткеніне қалай кепіл боласыздар? Сыйлықтың қағида-
ты – шешім қабылдау процесінің мейлінше объективтілігі мен демократиялылығы, жақсы қорғалған веб-сайт. Қолжазбаларға қазақстандық оқырмандар тікелей дауыс береді. Өздерінің шын есімдерімен тіркеліп, барлық жұмыспен онлайн таныса отырып, олар жобаның сайтындағы қатысушылардың жұмысына баға береді. Барлық қазақстандық оқырман бола алады. Сайтқа кірушілер тіркелу кезінде «Оқырман» және «Қатысушы» мәртебелерінің бірін таңдай алады. Байқауға қатысушылар дауыс бере алмайды. Дауыс беру онлайн өтеді. Тіркелушілерге жобаның сайтында дауыс беруші оқырманның жеке басын растау үшін sms-код келеді, сайтта Пайдаланушы келісіміне және туындыны жариялауға арналған Жария офертаға сәйкес дауыс беруші оқырмандар да, қатысушы да өз деректерін қалдырады.
Сыйлыққа ие болу үшін байқауға қатысуға Қазақстан азаматтары авторлардың шығармалары қабылданады. Ұйымдастыру комитетінің мүшелері байқауға қатысуға құқылы емес. Дауыс беретін оқырмандардың толық аты-жөндері тіркеу кезінде дауыс берудің ашықтығын қамтамасыз ету үшін келіскен дауыс берушілердің рұқсатымен оқырмандардың дауыс беру қорытындысы бойынша Сайтта тізім түрінде жарияланады.
Байқау схемасы мынадай: 10 сәуірге дейін, 150 күн бойы mecenat.kz сайтында жазушылардың шығармалары мен өтінімдері қабылданады. Шығармаларды қатысушылар жоба серверіне Microsoft Word форматындағы бір файлмен жүктейді. Конкурсқа қатысушы өз өтінімінің дұрыс рәсімделуіне, интернеттің жылдамдығына, компьютердің болуына, бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалана білуіне өзі жауапты болады.
10 сәуірде ридерлер оқу жұмысына кіріседі және бастапқыда байқау туралы ережеге қайшы келетін өтінімдерді бөлек шығарады.
15 сәуірде жазушылардың ридерлер мақұлдаған барлық жұмысы оқырмандардың дауыс беруін бастау үшін mecenat.kz сайтында көпшілік назарына ұсынады. 17 мамырда меценат байқауда жеңіске жеткен жазушымен тікелей өмір бойғы рента шартын жасасады.
Сыйлыққа қаражатты меценат өзінің жеке қаржысынан бөледі, mecenat.kz сайтында 500-ден астам байқау жұмыстары жинақталған жағдайда оның жеке басы көпшілікке және әдеби сыншыларға жария етілетін болады.
Жобаны ұйымдастырушылар да, меценаттың өзі де қазақстандық мәдениетті дамыту идеясын қолдаған адамның имиджіне паблисити жасауды міндет етпейді. Меценат өкілдерінің сыйлық алушының атына рәсімдеген рентасы және сыйлықты ұйымдастырушылар комитеті мүшелерінің жеке кепілгерлігі жеңімпаздың өмір бойы зейнетақы алуына кепіл болады.
Сыйлықтың құрылтайшысы Ерлан Асқарбеков жоба идеясымен 2003 жылдан бері айналысып келеді. Жеңімпаз қайтыс болғаннан кейін лауреаттарға өмір бойы зейнетақы төлеу автоматты түрде тоқтатылады және мұрагерлікке берілмейді.
Сыйлық берілгеннен кейінгі жұмыстың тағдыры автордың қолында. Жеңімпаз туындының орыс тіліне (егер ол қазақ тілінде жазылған болса) немесе қазақ тіліне (егер ол орыс тілінде жазылған болса) аударылған бірінші нұсқаларын қабылдайды, авторлық құқықтар бойынша шеберлік сыныбына қатысады.
Лауреат байқауға тек бір рет қатыса алады. Әрі қарай жеңімпаз тек сайттағы оқырман мәртебесін таңдауға және байқауға ұсынылған жаңа жұмыстар үшін дауыс беруге қатысуға құқылы.
Қатысушылар шексіз өтініш бере алады, бірақ жыл сайын бір ғана ең үздік жұмысын ұсына алады. Егер сіздің әлі еш жерде жарияланбаған көптеген жазбаша жұмыстарыңыз болса, оларды келесі байқаудың жариялануын күтіп, кезекпен ұсынуыңызға болады.
Байқауға қатысатын роман сюжеті 1900 жылдан бастап қазірге дейінгі кезеңді, осы кезеңдегі кез келген мерзімге созылған уақытты қамтуға тиіс.
Классикалық үлгідегі роман қазіргі әдебиет болмысының әлеуметтік маңызды нысаны болғандықтан, ірі прозалық шығарма нысанына артықшылық беріледі. Сіз кез келген туындыны (балаларға, жасөспірімдерге, ересектерге арналған өлең түрінде, тарихи, фантастикалық және тағы басқа) жаза аласыз, ол жоба серверіне бір файлмен жүктеліп, шығарма мәтінінің ұзындығына шектеу қойылмауға тиіс.
Романдар мен повестердің қолжазбалары (көлемі 80 беттен кем емес, Microsoft Word форматындағы) рецензияланбайды және қайтарылмайды, оларды өтініш беруші тікелей серверге жүктейді, содан соң модерациядан кейін дауыс беру басталатын күні сайтқа автоматты түрде орналастырылады.
2021 жылғы 15 мамырда сыйлық жеңімпазын жариялаған күні,
mecenat.kz сайтындағы барлық байқау шығармалары жойылады. Жаңа өтінімдер кезекті жыл сайынғы байқау басталған күннен бастап қаралады және сайтқа жүктеледі. Өтінімдер жоба серверінде тек байқау кезеңінде сақталады, содан кейін жойылады.
Шығармалардың кейінгі тағдыры толықтай автордың қолында. Жеңімпаз-автор туралы ақпарат болашақ жеңімпаздар туралы бетте жарияланады, онымен барлық ниет білдірген баспагерлер мен оқырмандар кез келген уақытта онлайн режимінде еркін таныса алады.
Сыйлық жобасы коммерциялық емес. Жобаны ұйымдастырушылар қолжазбаларды рецензияламайды және авторларға қайтармайды. Жеңімпаз жарияланғаннан кейін ол үшін авторлық құқық туралы дәріс ұйымдастырылады. Сайттағы пайдаланушы келісімінде оқырмандар қатысушылардың көпшілікке жария етілген туындыларын таратпау шартымен келіседі. Қатысушылар тіркелу кезінде біздің ридерлерге өзінің туындысын беру туралы жария офертамен келіседі, онымен модерациядан кейін танысуға және оқырмандардың дауыс беруіне ұсынуға болады.
Қазір интернетте чат, форум, мессенджерлер, түрлі әлеуметтік желілер, өзіндік жарияланымдар сайттары, электронды баспалар және онлайн журналдар, онлайн порталдар және басқа да көптеген ресурс бар екені белгілі. Біз мұның бәріне кітапхана тұрғысынан қараймыз. Кітапханалар туындыларды ISBN немесе ISSN деп бөледі. Егер сіз романыңыз қағаз немесе электронды журналда жарияланған болса, бұл жұмыс конкурсқа
ұсынылмайды, ол ISSN болып саналады.
Дауыс беруші және кездейсоқ оқырмандар тарапынан түрлі келеңсіздіктер болмас үшін шығармалар авторларының аты-жөні жасырылады. Егер сәтсіз шыққан бірлі-жарымды сөйлемдері үшін ойы таяз, теріс пиғылды оқырмандар авторларды күлкіге айналдыратын болса, авторлар үшін бұл ауыр соққы болуы мүмкін. Кейбір адамдардың жаны тез жараланады, олар бүркеншік ат жамылған ақымақ адамдардың ауыр сөздерін, тұрпайы әзілдерін, жағымсыз пікірлерін көтере алмауы мүмкін. Біреулері тіпті айтылғандарды терең қабылдап, ауырып қалуы да мүмкін. Озық шыққан 20 немесе 30 жүйрікті ең танымал романдар баспагерлерге және продюсерлерге мақсатты түрде таныстырылады. Ал қалған авторларды тобырдың талқысынан қорғалады.
Саяси роман жазуға да болады. Бірақ Қазақстан Президентін сөз етуге, күш қолдануға, Үкіметті құлатуға шақыруға болмайды. Әйтпесе, жұмыс дауыс беруге жіберілмейді. Яғни, саясатты мәдени түрде жеткізілуге тиіс – елірме сөзге, экстремизмге, жағымсыз эмоцияларға бой алдырмай, ойланып жазған дұрыс.