383
Аманатқа адалдық: Тәуелсіздік шежіресіндей болған Túrkistan жинағының таныстырылымы өтті
Аманатқа адалдық: Тәуелсіздік шежіресіндей болған Túrkistan жинағының таныстырылымы өтті
Басылым бетінде жарық көрген әрбір материал – тарих қойнауына кететін құжат. Газет тігінділерінде бүтін бір заман, дәуір келбеті сақталады. Құнды мақалалар, сүбелі сұхбаттар қанша уақыт өтсе де маңызын жоймайды, себебі ол – бүгінгі мәселе, ертеңгі естелік. Сол еңбектерді жабулы қазан жабулы күйінде қалдырмай, араға уақыт салып қайта жариялау да – маңызды мәселе. Осы тұрғыдан алғанда, белгілі бір уақыт аралығында жарық көрген мақалаларды сұрыптап, жинақ түрінде шығару – әлемдік тәжірибеде бар игі үрдіс.
https://youtu.be/j_6_ay9n8sg
28 қаңтар – халықаралық Túrkistan саяси апталығының жарыққа шыққан күні. Осыған орай, елордадағы Ұлттық академиялық кітапханада басылым бетінде жарық көрген материалдардың жинағы таныстырылды. Кітапқа енген материалдар 1994 жылдан 2019 жылға дейінгі аралықта газет бетіне шыққан мақалалар мен сұхбаттардан іріктелген.
Жинақтың таныстырылымына елімізге белгілі қоғам қайреткерлері, баспасөз саласының өкілдері қатысты. Л.Гумилев атындағы ЕҰУ Журналистика және саясаттану факультетінің деканы, публицист Қайрат Сақ, филология ғылымдарының докторы, профессор Серік Негимов, «Бас редакторлар клубының» вице-президенті, саясаттанушы, публицист Кенжеболат Жолдыбай, ҰҒА академигі, Қазақстан ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының вице-президенті Кәрімбек Құрманәлі, «Отандастар қоры» КЕАҚ-ның ресми өкілі, журналист Еркін Байғабылұлы, Қазақстан Жазушылар одағының Нұр-Сұлтан қалалық филиалының төрағасы, ақын Дәулеткерей Кәпұлы, Egemen Qazaqstan газеті Басқарма төрағасының орынбасары Ерболат Қаменов, Ұлттық академиялық кітапханасының директоры Үмітхан Мұңалбаева, филология ғылымдарының кандидаты, доцент Гүлмира Әшірбекова, Түркияның «Жихан» ақпарат агенттігінің Қазақстандағы тілшісі Доған Йылдыз қатысты.
Басылымның бас редакторы Қуат Әуесбай аталған жинақты шығару туралы ой аманатқа адалдық, өткенге құрмет білдіруді мұрат тұтқаннан туындағанын атап өтті.
– Басылымның мерейтойы қарсаңында архив ақтарып, сарғайған, шаң басқан газет тігінділерін қайта парақтап отырып, небір кестелі сөз, көшелі ойдың кеніне кез болдық. Túrkistan газетінде жарық көрген материалдардың әлі де өміршеңдігін жоймай, маңызын сақтап, құнын жоғалтпағанына тәнті болдық. Әрбір мақаланы қызыға, құныға, бас алмай оқып шықтық. Аманатқа адалдық, өткенге құрмет білдіруді өзімізге асыл мұрат, абзал парыз санап, газет бетінде жарияланған материалдарды іріктеп, жинақ етіп шығаруды ұйғардық. Рас, том-том кітапқа арқау боларлық материалдар баршылық, бірақ оның барлығын қамти алмасымыз белгілі. Сондықтан кей авторлар, материалдар назарымыздан тыс қалып қойып жатса, айыпқа бұйырмауды сұраймыз. Бұл жинақ қазақ баспасөзін зерттеушілерге көмекші құрал болып, патша көңілді оқырманымыз үшін рухани азық берер пайдалы дүние болады деген сенімдеміз, – деді Қуат Әуесбай.Жиынға қатысушылар басылымның қазақ руханиятындағы орны, маңызы жайлы сөз қозғап, жинақтың қалың оқырманға рухани азық болатынына сенім білдірді, газеттің бүгінгі бет алысына оң бағасын берді. Алғаш болып сөз алған Л.Гумилев атындағы ЕҰУ Журналистика және саясаттану факультетінің деканы, филология ғылымдарының кандидаты, алаштанушы ғалым Қайрат Сақ жинақтың маңызына тоқталды.
– Ел Тәуелсіздігін нығайтуда қазақ баспасөзінің де қосқан үлесі зор. Соның ішінде халықаралық Túrkistan газетінің орны ерекше. Аз жылдың ішінде тек еліміз ғана емес, күллі түркі тілдес халықтардың ынтымақтастығының үнжариясына айналды. Ал бүгін таныстырылып отырған жинақ қалың оқырманға рухани азық болса, қазақ баспасөзін зерттеушілерге және журналистиканың оқуына енді түскен жас түлектер үшін таптырмас құрал. Мұндай жинақты жай газет шығара алмайды. Тек іргелі басылымдардың мүмкіндігі жететін дүние», – деді Қайрат Сақ.Филология ғылымдарының докторы, белгілі публицист ғалым Серік Негимов газеттің тарихы, өткені мен бүгінін сабақтастыра отырып өз пікірін білдірді.
– Әр нөмір сайын шет елдегі қазақтың ұл-қыздары жөнінде керемет материалдар жарияланып тұрады. Риза боламын. Қазақтың ұл-қыздарының интеллекті, шығармашылық мәдениеті жоғары екенін, бірнеше тілді білетіндерін мақтан тұтамын. Газетті сонау 1994 жылдан бері оқып келе жатырмыз. Бізге газет оқуды үйреткен Мәлік Ғабдуллин еді. Ол кісі газет оқыңдар деп айтқан емес, бірақ ҚазҰУ-дың маңайында ілулі тұрған газеттерге үңіліп, қарап жүретін. Сөйтсек, республикалық газеттерді ғана емес, облыстық басылымдарды да қалдырмай оқиды екен. Содан 1971 жылы ҚазҰУ-ды бітіріп, 1972 жылы академияға барған кезде Әди Шәріпов, Мәлік Ғабдуллин бар, сол кезде әңгімеден әңгіме шығып, Мәлік Ғабдуллин бір жылға 180 сомға газетке жазылғанын айтқан еді. Ол кездері «Правда» газеттері 2 сомның маңайында еді ғой. Сонда таңғалған едім. Сол кісілер бірдеңені біледі ғой деп, біз де содан бері газет оқып келе жатырмыз. Túrkistan газетіне өзім ризамын. Басылымның кейбір тарихи материалдары менің қолымда. Әуелгі бірінші күннен, алғашқы санынан бастап-ақ Túrkistan-ға керемет мақалалар жарияланды, мықты, білікті де білгір журналистер қызмет етті. Асудан асуға аса беріңдер, белестен-белеске шыға беріңдер, түркі халықтарын ұйыстыратын басылым болсын, Тайбурылдың шабысын тілеймін», – деп ізгі лебізін айтты.Газет қоғамдық-саяси маңызы бар мәселелерді көтеріп, сол проблемалардың шешім табуына ықпал етіп келеді. Соның ішінде, қандастар мәселесін ерекше атап өту керектігін Республикалық «Бас редакторлар клубының» вице-президенті, саясаттанушы, публицист Кенжеболат Жолдыбай тілге тиек етті.
– Тәуелсіздік жылдарында Túrkistan газетінің көтерген жүгі зор. Қазір сараптамалық материалдарды осы газеттен көп оқимын. Әсіресе, әлемнің әр түкпірінде жүрген қазақтар жайлы шыққан өте қызықты сұхбаттарды оқып, риза боламын. Сонымен қатар ATAJURT жобасын айрықша айтуға болады. Бұл – жоба еліміздің ұлттық демографиясы үшін аса қажетті бастама», – деді Кенжеболат Жолдыбай.Жинақтың таныстырылымына арнайы ғылыми баяндама әзірлеп келген Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті баспасөз және баспа ісі кафедрасының меңгерушісі, филология ғылымдарының кандидаты Гүлмира Әшірбекова газет бетінде әр жылдары жарық көрген мақалаларды жан-жақты талдады. Сонымен қатар басылым бетіне бүгіндері жарияланып жүрген материалдарды сараптап, журналистерге жылы лебізін білдірген зерттеуші ғалым аталған баяндаманы қазақ баспасөзін зерттеушілер мен студенттер үшін құндылығын ескере отырып, арнаулы ғылыми журналға жариялайтынын айтты.
– Túrkistan газетінің бүгінге дейін жеткен жетістігі, оның мазмұны, қазіргі сапасына байланысты қоғамда өте жақсы пікір қалыптасқан. Жалпы баспасөздің қоғамда алатын рөлі, оның атқаратын қызметі ешқашан маңызын жоймақ емес. Оған нақты дәлел ретінде әлемге танымал Washington Post, New York Times басылымдарын айтуға болады, тіпті өзіміздің «Егемен Қазақстан» газетінің ғасырдан астам тарихы бар. Демек ұзақ уақыт бойы шығып келе жатқан басылымдар оқырманға және қоғамға түрлі оқиғалар мен реформаларға байланысты өзіндік үнін жеткізу арқылы ерекше қызмет атқарады. Осы орайда 1994 жылдан бастап жарық көре бастаған Túrkistan газетінің өзіндік орны, бағыты ерекше екенін айтуымыз керек. Өйткені Túrkistan газеті әуел бастан шетелдегі қандас бауырларды жинақтау, оларды қамтуды алға қойған болса, сол дәстүр сабақтастығы, идеяның бірлігі осы күнге дейін жалғасын тауып келе жатыр, – деді Гүлмира Әшірбекова.
– Жалпы, Túrkistan газетінің арқалаған жүгі мен аманаты үлкен деп білемін. Кезінде студенттер жатақханасына жаздырып алатын үш газеттің біреуі осы Túrkistan болатын. Негізін Қалтай Мұхамеджанов секілді қазақ әдебиетінде ойып алатын орны бар азулы жазушы қалаған басылым осы күнге дейін жанымызға жақын. Мағжан Жұмабаев «Қазақта қара шаңырақ қалған жоқ па?» деп айтқандай, түркі дүниесі қазақ елін қара шаңырақ деп танитын болса, Túrkistan-ның Қазақстанның қазіргі елордасы – Нұр-Сұлтан қаласынан басылып шығуы заңдылық. Túrkistan апталығы газет-журнал деген дүниеден алшақтап бара жатқан қазіргідей заманда оқырман бетін бері қаратып, оларды мазмұнды мақала-сұхбаттарымен ынтықтырып жүр. Басылым қызметкерлері өздеріне жүктелген міндетті адал атқарып келе жатыр десем қателеспеймін. Әсіресе, газет бетінен руханият туралы сараптамалық материалдарды жиі оқимын. Сондай-ақ, қандастарға арналған ATAJURT айдарымен тамаша материалдар шығып тұрады. Қазақ ұлтына жанашыр, қазақтың шаңырағы биік, керегесі кең болсын деп тілеп кеткен ұлылар іргетасын қалаған газеттің ғұмыры ұзақ болуы керек!», – деді ақын Дәулеткерей Кәпұлы.Сондай-ақ, басқосуға жиналғандар Túrkistan газетінің бұл жинағы болашақта қазақ баспасөзін зерттеушілер үшін таптырмас көмекші құрал болатынын, тарихта өз орны бар газет қазір заманауи оқырман талабына бейімделіп, ақпаратты жеткізудің жаңа үлгісіне көшіп, мультимедиялық құралдарды еркін пайдаланып отырғанын да тілге тиек етті. Расында, елдік бірлікке, ұлттық тұтастыққа үндейтін сүбелі мақала, сұхбаттар топтастырылған бұл жинақ ел Тәуелсіздігінің шежіресі іспетті. Газетке жарияланған әрбір мақала – болашаққа қалдырылған асыл сөз, аманат. Соларды сақтап, зулаған заманға, зымыраған уақытқа жұтылдырмай қайта жаңғыртуды аманатқа адалдық деп ұғындық.