408
Иек астындағыға ие бола алмағандар басшы болып жарыта ма?
Иек астындағыға ие бола алмағандар басшы болып жарыта ма?
Жыл басынан бері елімізде 993 пара алу оқиғасы тіркелген. Бұл 2019 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 11,4 пайызға көп. Қоғамның жегі құртына айналған жемқорлықты жою үшін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы Жолдауында пара алғандарға, мемлекет қаржысын жымқырғандарға жазаны қатайтуды тапсырды. Сондай-ақ Президент жемқорлықпен ұсталғандардың мемлекеттік, квазимемлекеттік саладағы қызметке келуіне өмір бойына тыйым салатын қағида орнату керегін айтты.
Қызметкерінің парақорлығы үшін басшы жауапты
Парақорлықпен күресті күшейту мәселесін Қасым-Жомарт Тоқаев бұған дейін де бірнеше мәрте көтерген. Биыл 19 тамызда өткен жемқорлықпен күрес мәселелері жөніндегі кеңесте Президент сыбайлас жемқорлық қылмысы бойынша сотталғандарды шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға заң жүзінде тыйым салуды тапсырды. Ал өткен жылдың мамырында Үкімет мүшелерімен өткізілген жиналыста қоластындағы қызметкерлердің пара алғаны үшін бірінші басшылар жауапты болатынын қадап айтты. – Егер біз жемқорлықты түбегейлі жоюды міндет етіп алсақ, меніңше, мемлекеттік орган басшылары мұндай жағдайда отставкаға кетуі керек. Олардың отставкаға кетуін қабылдауды немесе қабылдамауды Мемлекет басшысы шешеді. Бірақ жұмыстан босату туралы арыз жазуы міндетті шара болуы керек, – деді Президент. Мемлекет басшысының пәрменімен 2019 жылдың қарашасында заңға өзгеріс енгізілді. Тәуелсіз Қазақстан тарихында тұңғыш рет басшылардың қоластындағы қызметкерлері үшін жауапкершілігі заңнамалық деңгейде бекітілді. «Мемлекеттік қызмет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнама актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң бойынша, мемлекеттік қызметкер жемқорлықпен ұсталса, басшысы өз еркімен қызметтен кетуі тиіс. Ереже бойынша мұндай басшы қоластындағы қызметкерге қатысты сот үкімі шыққаннан кейін 10 күннің ішінде қызметінен кету туралы өтініш беруге міндетті. Заң өткен жылдың 10 желтоқсанынан кейін жасалған қылмыстарға қатысты. Тағы бір айта кетерлігі, мемлекеттік қызметкер жұмысқа алынғаннан соң үш ай өткеннен кейін жасалған жемқорлық үшін ғана жауапты болмақ. Осы орайда, заң бойынша қандай тұлғалар тікелей бағыныштылар ретінде қарастырылатынын нақтылай кетейік. Орталық мемлекеттік органның басшысы (министр) өз орынбасарларының, жауапты хатшы немесе аппарат басшысының және аймақтық бөлімшелер басшыларының қылмысы үшін жауап береді. Облыс, республикалық маңызы бар қалалар және астана әкімі өз орынбасарларының, аппарат басшысы және аудан (облыстық маңызы бар қаланың) әкімдерінің жемқорлығы үшін қызметінен кетуге міндетті. Ал орталық мемлекеттік орган басшысының орынбасары (вице-министр) өз қарамағындағы бөлімше немесе тәуелсіз құрылымдық бөлімше басшысының пара алғаны үшін лауазымды қызметінен айырылады. Облыс әкімінің орынбасары жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың басшыларына жауап берсе, аудан әкімі өзінің орынбасарлары, аппарат басшысы, жетекшілік ететін аудандық атқарушы органдардың басшылары, ауыл, ауылдық округтердің әкімдері үшін жауапты.Қоластындағылардың қылмысы үшін қызметінен кеткендер
«Мемлекеттік қызмет туралы» заңға сәйкес, қоластындағы қызметкерінің жемқорлығы үшін қызметінен кетуге бекінген басшы өзін осы лауазымға тағайындаған лауазымды тұлғаға орнынан кету туралы өтініш жібереді. Отставканы қабылдау немесе қабылдамау – бұл саяси қызметкерді қызметке тағайындаған адамның құзыреті. Мәселен, жуырда аппарат басшысы 1,5 млн теңге парамен ұсталғаны үшін Текелі қаласының әкімі Бақтияр Өнербаев Алматы облысының әкімі Амандық Баталовқа өтініш жазып, отставкаға жіберуін сұрады. Бұл жаңалық жергілікті тұрғындарды қуанта қоймады. Әлеуметтік желіде жұдырықтай жұмылған текеліліктер әкімдерін жұмыстан шығармауды өтінді. Халықтың сөзінше, Б.Өнербаев Текеліге әкім болып келгелі құрылыс жанданып, баспанасыздар үйлі болып, көшелер жөнделіп, қаланың тынысы ашыла бастаған. Десе де, өзге әкім-қараларға сабақ болсын деген болар, бір айға жуық уақыт ойланған Амандық Баталов Бақтияр Өнербаевты қызметінен босату туралы шешім қабылдады. Ал 1,5 млн теңгені қалтаға басқан аппарат басшысы алған парасын мемлекетке он есе қылып қайтаруға міндеттеліп, өмір бойына мемлекеттік қызметте жұмыс істеу құқығынан айырылды. Аса маңызды істер жөніндегі тергеуші Қайсар Баржақсыновтың айтуынша, шенеунік мүгедектер қоғамының директорынан пара алып, қаланы абаттандыруға қатысты рәсімделген келісімшарттар бойынша қамқорлық жасауға уәде берген. Қылмысы әшкереленген сәтте оқиға орнынан тұра қашқан аппарат жетекшісі өзенге секіргенін ел ұмыта қоймаған болар. Арғы жағаға жетіп, із суытамын деп жанталасқан шенеунікті судың ағысы алып кете жаздаған еді. Алайда сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет мамандары оны құрықтады. Биыл 3 қыркүйекте Солтүстік Қазақстан облысы әкімінің орынбасары Антон Федяев пен Ақжар ауданының әкімі Ербатыр Мадияров та қызметінен кетті. Бұған аймақтың мемлекеттiк сәулет-құрылыс бақылау және лицензиялау басқармасының бұрынғы басшысы Батырбек Қалабаевтың бірнеше рет, жалпы сомасы 650 мың теңге көлемінде пара алуы себеп. Тергеу мәліметі бойынша, басқарма басшысы үш рет заңсыз сыйақы алған. Бұл іске Ақжар ауданы әкімінің орынбасары Құрал Досымбеков те араласқан көрінеді. 14 шілдеде Қалабаевтың үкімі шығып, 26,6 миллион теңге көлемінде айыппұл салынды. Сондай-ақ оның мемлекеттік қызметте жұмыс істеуіне өмір бойына тыйым салынды. Осы жағдайдан соң Антон Федяев пен Ербатыр Мадияров өз еркімен қызметтен кетуге өтініш жазған. Облыс әкімі 3 қыркүйекте олардың отставкасын қабылдады. Қоластындағы бөлім басшысының парақорлығы үшін 2020 жылғы наурызда Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданының әкімі Ержан Тұрмағамбетов те қызметінен айырылды. Тергеу мәліметіне сүйенсек, аудандық білім бөлімінің басшысы А.Сапаров орындалған жұмыстың актісіне қол қою үшін жеке кәсіпкерді әкімдіктің лауазымды тұлғаларына 1 миллион 690 мың теңге көлемінде пара беруге итермелеген. 21 қаңтарда сот үкімі шығып, Сапаров 3 жыл 6 айға бас бостандығынан айырылды. Ал наурызда оның тікелей басшысы – аудан әкімі Ержан Тұрмағамбетов өз еркімен отставкаға кетуге өтініш жазып, қызметін босатты. Ал шілдеде керісінше, әкімнің жемқорлығы салдарынан аппарат басшысы қызметінен кетті. Дәлірек айтқанда, Қостанай облысы Рудный қаласы әкімі аппаратының басшысы Азамат Ысқақов Қашар ауылы әкіміне қатысты тергеу басталған кезде өз орнын босатты. Қостанай облысы Сыбайлас жемқорлықпен күрес департаменті Қашар әкіміне қатысты тергеу басталғанын хабарлаған. Бірақ бұл істің мән-жайы айтылмады. Кейін белгілі болғандай, ауыл әкімі мекеме балансында тұрған қызметтік көлікті жөндеуге бөлінген 1 миллион 464 мың теңге бюджеттік қаражатты жеке кәсіпкердің есепшотына аудару арқылы қаражатты жымқырған деген күдікке ілінді. Осы жағдайдан кейін заңға сүйенген қала әкімі аппаратының басшысы Азамат Ысқақов өз еркімен қызметінен кеткен. Биыл Қарағанды облысы Сәтбаев ауданында да осындай жемқорлық дауы болған еді. Бірақ өзге оқиғалардан ерекшелігі, бұл жолы әкім отставкаға кеткен жоқ. Оқиға былай болған. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімінің бастығы Кәмшат Күнеділова «Хлебстрой» ЖШС Қарағанды филиалы директорынан 1 миллион 200 мың теңге көлемінде пара алған. Оның орнына ол орындалған жұмыс үшін қабылдау-тапсыру актісіне қол қоюға және мемлекеттік сатып алу шарты бойынша қалған ақшаны аударуға уәде берген. Сот шешімі бойынша, Күнеділоваға 12 миллион теңге көлемінде айыппұл салынған. Сондай-ақ оған мемлекеттік қызметтегі лауазымды қызметті атқаруға өмір бойына тыйым салынды. Осы оқиғадан соң Сәтбаев әкімі Асқар Ыдырысов облыс әкіміне арыз жазып, өз еркімен отставкаға кетпек болған. Алайда облыс әкімі Ыдырысовтың арызын қабылдамады. Жеңіс Қасымбек Асқар Ыдырысовқа қызметкерлерін дұрыс бақыламағаны үшін сөгіс жариялаумен шектелді.ІІМ: 90 шенді жылы орнынан айырылды
Қоластындағы қызметкерлердің жемқорлығы үшін қызметінен айырылғандар саны жөнінен Ішкі істер министрлігі көш бастап тұр. Елімізде жыл басынан бері осындай себеппен 90 полиция басшысы орнын босатқан. Мұндай статистиканы ведомство басшысы Ерлан Тұрғымбаев Мемлекет басшысы қатысқан жемқорлыққа қарсы күрес мәселесі бойынша жиналыста мәлімдеді. Оның айтуынша, ішкі істер органдарындағы жемқорлықтың 75 пайызын өзіндік қауіпсіздік департаменті анықтайды. 2020 жылдың қаңтарынан бері жемқорлыққа байланысты басшылық қызмет атқаратын 25 полицей мен тағы 90 қызметкер жұмысынан айырылған. Осы уақыт аралығында тәртіп сақшыларына пара берудің 118 фактісінің жолы кесілген. Мәселен, биыл тамызда Алматы қаласы полиция департаменті процессинг орталығының басшысы мен қызметкері 800 мың теңге көлемінде пара алып жатқан кезде ұсталды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің хабарлауынша, олар 2017 жылдан бастап жалған сот орындаушысымен сөз байласып, жол қозғалысы ережелерін бұзған адамдардың ақшасын алып, қалтасына басып отырған. Аталған тұлғалардың қылмыстық әрекетінен мемлекет бюджетіне 25 мыңнан астам әкімшілік құқықбұзушылық үшін төленуі тиіс 270 миллион теңгеден астам қаржы түспеген. Күдіктілер ұсталып, уақытша ұстау изоляторына қамалды. Ал қоластындағылардың қылмысы үшін Алматы полиция департаментінің төрт лауазымды полицейі қызметінен қуылды. Солтүстік Қазақстан облысында да жуырда осыған ұқсас оқиға болды. Мағжан Жұмабаев ауданында полиция аға лейтенанты әкімшілік құқықбұзушылық туралы хаттама толтырмағаны үшін облыс орталығының тұрғынынан 150 000 теңге көлемінде ақша алып жатқан кезде ұсталды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық бюросы департаментінің қызметкерлері оны уақытша ұстау изоляторына қамады. СҚО ПД Тәртіптік комиссиясының шешімімен жемқорлық жасаған полицей ішкі істер органдарынан шығарылып, шенінен айырылды. Оның тікелей басшысы – аудандық полиция бөлімі бастығының орынбасары да қызметінен кетті. Сондай-ақ полиция бөлімі мен облыстық аппараттың 11 басшысы қатаң тәртіптік жауапкершілікке тартылды. Десе де, Ішкі істер министрлігі ведомствода жемқорлық қылмыстар өткен жылмен салыстырғанда 33 пайызға азайғанын алға тартуда. Ұлттық экономика министрлігі жүргізген статистика қорытындысына сілтеме жасаған министр Ерлан Тұрғымбаевтың сөзінше, қазақстандықтардың 38 пайызынан көбі тәртіп сақшыларына сенетін көрінеді. Ал сауалнамаға қатысқан 51 пайыз респондент ішінара сенім білдіретінін мәлімдепті. Өкініштісі, ресми статистика мен ақиқаттың арасы алшақ болып тұр. Жол ережесін бұзғанда тәртіп сақшысымен келісіп, заңды аттап кетуге дайын тұратындардың көп екені осы күні ешкімге құпия емес. «Полицейге 5-10 мың теңге бере салсаң, айыппұлдан құтылар едің ғой», «МАИ қызметкері қалай тез жібере салды, қалтасын жақсылап майлаған шығарсың» деген сөзді көлік тізгіндегендердің аузынан жиі еститінімізді жасырып қайтеміз?! Қоғамда заңды бұзу да, жазадан жалтару да оңай деген қасаң түсініктің қалыптасуына парақор полицейлер ғана емес, қит етсе олардың қалтасына тиын-тебен сүңгітуге дағдыланған қарапайым халық та кінәлі екені талассыз. «Бір қарын майды шірітетін құмалақтардың» кесірінен өздерінің қызметтік борышын адал атқарып жүрген тәртіп сақшыларының еңбегі елеусіз қалып жататыны қынжылтады. Тәуелсіздік алғаннан бері 1 500-ге жуық полиция қызметкері мемлекеттік марапатқа ие болса, оның 131-і қызмет барысында қаза тапқан екен. Бүгінгі күннің нағыз батырлары екі күннің бірінде жемқорлықпен ұсталып жататын шенді-шекпенділердің тасасында қалып қоятыны өкінішті. P.S: Атырау облысының әкімі Махамбет Досмұхамбетовтің де қызметі қыл үстінде тұр. Өйткені жуырда оның бірінші орынбасары Нұрлан Таубаев пен облыстық құрылыс басқармасының басшысы Тимур Басаров ұсталды. Олар аймақтың инфрақұрылымдық дамуы мен жол құрылысымен айналысатын компаниялардың бірінен 182 мил- лион теңге көлемінде пара алды деген күдікке ілінді. Қылмыстары дәлелденіп, сот үкімі шықса, аймақ басшысы Махамбет Досмұхамбетов Президенттің атына отставкаға кету жөнінде өтініш жазуға мәжбүр болмақ.