ФРАНЦИЯДА НАУРЫЗ ТОЙЛАНДЫ
ФРАНЦИЯДА НАУРЫЗ ТОЙЛАНДЫ
Абдулсамет Алтай:
Ол – асылдың сынығы. 1971 жылдан бері Парижде тұратын ол – белгілі теолог ғалым Халифа Алтайдың ұлы. Атажұрттан алыс жүрсе де жүрегі қазақ деп соққан қандастардың бірі – Абдулсамет Алтай ағамен өткізілген сұхбатта Франциядағы қазақтардың бүгінгі жағдайы, салт-дәстүрі, қазақ тілінің түйткілі, Парижде өтетін биылғы Еуропа қазақтарының кіші құрылтайы т.б. мәселелер жайлы ой бөліскен еді.
«Париждегі қазақтар жиі бас қосады»
– Абдулсамет аға, Франциядағы қазақтар биылғы Наурыз мерекесін қалай қарсы алды?
– Наурыз мейрамын биыл Франциядағы Қазақстан елшілігі ұйымдастырды. Мерекелік шараның ерекшелігі сол, Парижде Қазақстан, Әзірбайжан, Түркия, Иран, Ауғанстан, Пәкстан, Өзбекстан мен Македония сияқты Наурызды ресми түрде тойлайтын мемлекеттердің өкілдері түгел атсалысып, бірінші рет мерекені барынша кең ауқымда тойладық. Бұл біз үшін үлкен мәртебе. Елшілік тарапынан осындай шара ұйымдастырылуы біздің мерейімізді кәдімгідей өсіріп, бір серпілтіп тастады.
– Бұған дейін Наурызды қалай атап өтетін едіңіздер?
– Батыс Еуропаның қақ жүрегінде тұратын қазақтар ұлттық мерекелерді тойлауда тек өз араларында, жақын-жұрағаты, туған-туысы ішінде ғана шектеледі ғой. Өйткені ресми түрде мейрам боп бекітілмегеннен кейін қолдары қалт еткенде, яғни, жұмыстан босағаннан кейін барып тойлайтын. Бір-бірінің үйіне қонаққа барады, құттықтайды, дастарқан жайылып, ізгі тілектер айтылатын. Ал биыл басқаша болды. Би билеп, ән айтып, ұлттық ойындар ойналып, киіз үйлер тігілді.
– Францияда қазақтардың қанша түтіні бар?
– Мұндағы қазақ отбасыларының саны 250-ге жуық.
– Олар бір-бірімен тығыз араласа ма?
– Әрине, араласады. Қанымыз қазақ болғасын тойсыз отырмаймыз. Апта сайын құда түсу, шілдехана, бесік той, қыз ұзату, үйлену тойы сияқты қуаныштардан қалмаймыз. Сондай-ақ, өмір болғасын қуаныш пен қайғы қатар жүреді ғой, көңіл айтулар мен ас беру сияқты дәстүріміз тағы бар. Осындай шаралардың барлығында қазақтар бас қосып, бір қауқылдасып қалады. Атажұрттан алыс жүргенде бір-бірімізбен қатынасты үзбеу өте маңызды.
– Шекара сыртындағы қазақтар туралы сөз қозғалса, Ана тілінің мәселесі қоса көтеріледі. Франциядағы қазақтардың қазақшасы қалай?
– Еуропа елдеріндегі қазақтардың бәріне тән ортақ қиындық – тіл мәселесі. Францияда балалар 3 жастан бастап француз тілін меңгеруге көшеді. Қазір мұндағы қандастар, әсіресе, жас буын өкілдерінің өзі қазақша білмесе, бала-шағасына Ана тілін қайтіп үйретсін? Кезінде нәпақа табудың қамымен жүріп балаларына қазақша үйретуге көңіл бөле алмағандар көп. Оның үстіне, Еуропада қазақ мектептері ешқашан болмаған. Тек Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін ғана шеттегі қандастарға қазақша үйретеміз деген бастама көтеріп, бізге кітапшалар жіберді. Алайда, әліппеміз бөлек: 70 жылдан астам КСРО құрамында болған Қазақстан кирилше жазса, біздікі – латын әліппесі. Кирилл әріптерін жастар тұрмақ, үлкендер де білмейді. Қазақстаннан жіберілген кітапшаларды оқу, түсіну қиын болғандықтан, қазақша үйренуге деген құлшыныс та саябырсып қалды. Көңілімізді жұбататыны, ересектердің дінге қатты көңіл бөлуінің арқасында балаларымыз да дінге берік, адами құндылықтарға ұйиды.
«Жастарға қазақша
үйрету керек»
– Қазақы салт-дәстүр – ұлттық құндылықтардың ажырамас бөлігі. Француздар жеріндегі қандастар қазақы дәстүрді ұстануда қалай?
– Қанымыз да, жанымыз да – қазақ. Сол себепті әрбір қазақ отбасындағы қазақы дәстүр бабаларымыздан мұраға қалған күйінде, ешқандай өзгеріссіз сақталып келеді. Бұл тұрғыдан алғанда, Қазақстанда салт-дәстүр қандай болса, бізде де дәл сондай. Ешқандай ерекшелік немесе айырмашылық жоқ.
– Құда түсу, үйлену тойларына жиі баратыныңызды айттыңыз. Қазіргі қазақ жастары арасында өзге ұлт өкілдерімен шаңырақ көтеретіндері бар ма?
– Аллаға шүкір, Франциядағы қазақтар арасында өзге ұлт өкілдеріне қыз берген жайт кездескен емес. Бірақ түбіміз бір түркімен қан араластырған қазақ жігіттері бар. Түркиямен, араб елдерімен құда болған қазақ отбасылары жетерлік. Француздардан да бірнеше келін түсіріп үлгердік.
– Негізі француздар елінде қазақтар немен айналысады? Таңдайтын басты мамандықтар қандай?
– Бұл елге 1970 жылдардың басында келген алғашқы буын, яғни, біз тері киім (былғары) тігумен шұғылдандық. Ал Францияда туған кейінгі ұрпақ өкілдері француз мектептерінде білім алып, француз тілін жетік меңгеріп, жалақысы жоғары мамандық иелеріне айналды. Франция азаматтығын алған қазақтар мемлекеттік қызметтерге орналасуда, жоғары білім алған қазақ жастары арасында дәрігер, адвокат, инженер болғандары да жиі кездеседі.
– Қазақстанмен арадағы байланыс қалай? Атажұрттан жиі хабар алып тұрасыздар ма?
– Жыл өткен сайын Қазақстанмен арадағы байланысымыз нығайып келеді. Франциядағы Қазақстанның төтенше және өкілетті елшілері мен елшілік қызметкерлері де әрдайым бізді құшақ жая қарсы алады. Жаңалықтармен, ұсыныс-пікірлерімізбен бөлісеміз. Олармен бірге емен-жарқын әңгіме-дүкен құратын кездеріміз де көп. Бұл сыртта жүріп, Атажұртты аңсайтын көңілге демеу.
– Еуропа қазақтарының кіші құрылтайы биыл Париж қаласында өтетіні белгілі. Шарада қандай мәселелер көтеріледі?
– Кіші құрылтайға Жер шарының 12 мемлекетінен 1 мыңнан астам қонақ күтіп отырмыз. Меніңше, құрылтайдың күн тәртібіне шығаратын мәселесі қазақ тіліне қатысты болады. Мәселен Қазақстанда білім алу, 14-16 жастағы қазақ жасөспірімдерін кем дегенде 15 күнге Қазақстанға шақыртып, Атажұртпен, ондағы қандастардың өмірімен таныстыру, егер осы бастаманы құрылтайға қатысушылар құп алса, жол шығындарын кім көтереді, т.б. Ең бастысы, Кіші құрылтай шеңберінде өтетін басқосулар мен дөңгелек үстелдерде қозғалған мәселелердің дер кезінде шешімін табуы.
– Ендеше алдағы барлық жұмыстарыңызға жеміс тілеймін, аға!
– Сізге де үлкен рахмет! Мен Атажұрттағы барлық қандастарымды Наурыз мерекесімен құттықтаймын! Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын! Төрт түлік ақты болсын, ел аман, жұрт тыныш болсын! Алланың нұры жаусын!
– Әңгімеңізге рахмет!
Нәзия ЖОЯМЕРГЕНҚЫЗЫ
