Петр ШУЛЬЦМАН: ҚАЗIРГI ЖУРНАЛИСТЕРГЕ БАЗАЛЫҚ БIЛIМ ЖЕТIСПЕЙДI

Астанада өткен «БАҚ этносаралық төзiмдiлiктi нығайту жолында» атты халықаралық семинарға Ресейдiң белгiлi ғалымдары мен қоғам қайраткерлерi де қатысты. Олардың пiкiрiнше, төзiмдiлiктi нығайту мәселесi екi елге де ортақ. «Көпұлтты, көпдiндi халық өмiр сүрген жерде төзiмдiлiктiң де болуы шарт». Шара барысында Ресейдiң ғылым және журналистика қауымдастығы БАҚ өкiлдерiне арналған этносаралық және конфессияаралық төзiмдiлiктiң қазақстандық үлгiсiнiң «тұсаукесерiн» жасап, шеберлiк сабақтарын өткiздi. Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетi мен Ресей мемлекеттiк гуманитарлық университетi өзара ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды. Осы ретте Ресей мемлекеттiк гуманитарлық университетiнiң журналистика факультетiнiң деканы Петр Эрикович Шульцманды қазiргi журналистика саласы жөнiнде әңгiмеге тартқан едiк.

– Бұл семинардан не алдыңыз? Қалай ойлайсыз, БАҚ-тың төзiмдiлiктi нығайту турасындағы мәселе көтеруге тұрарлық па?

– Иә, бұл мәселенi көтерудiң пайдалы және зиянды жақтары бар. Өкiнiшке қарай, бұл сөздi көптеген адам түсiнбесе де, қолданып жүр. Көптеген адамдар «Ой, сендер тағы да төзiмдiлiк мәселесiн айтып жатырсыңдар ма? Жетер ендi, қашанғы айтамыз» деп мұны тiптi естiгiсi де келмейдi. Мысалы, көңiлге кiрбiң түсiретiн мына жайтты қараңызшы. Қазiр жас журналистер «Ах, тағы да Сталин жөнiнде ме? Мұны талай жыл айтып болдыңдар ғой» деп жатады. Жоқ, бiз бәрiн айтқан жоқпыз. Екiншiден, кез келген мемлекет соңғы сөзiн айтқан жоқ. Мәскеу де, Киев те өз алдына. Киев Мәскеудi кiнәлайды, Мәскеу басқаны. Бiр-бiрiн кiнәлап келедi.

Бұл семинарда көп жақсы адамдарға жолықтым, әңгiмелестiм. Бiз өзара тәжiрибемiзбен бөлiсуiмiз қажет. Бәрi де тура өзiм ойлағандай ойлайды. Мұнда көп дос таптым. Семинар қорытындысы бойынша нақты шаралар жүзеге асырылмақ. Жақын арада телевизиялық фестиваль ұйымдастырылады. Бәлкiм, мұны әуелi Астанада өткiзiп, сосын басқа қалада өткiзетiн шығармыз. Және жалпы бiлiм беру бағдарламасы бойынша жұмыс iстеп жатырмыз. Бұл нақты iс.

– Сiздiңше, қандай мәселе өткiр түрде қойылуы керек?

– Өткiр тақырып – бiреу. Бiз қоғамды ұйымдастырушы халықпыз. Мәселенi айту керек. Бiрақ тек құр сөзбен айтып ғана қойсақ, мәселенiң шешiлуi семинар жүзiнде қалады. Бiз әрi қарай дамымаймыз, өспеймiз. Мысалы, Ресейде биылдан бастап, орта мектептерде дiн сабағының курсы енгiзiлдi. Қазiр РФ Қоғамдық палатасымен бiрге бұл пәндi «Төзiмдiлiк» пәнi деп ауыстыруға мүмкiндiк жасап жатырмыз. Егер Ресей мемлекеттiк гуманитарлық университетiнiң журналистика факультетiнде оқитын студенттерiне, яғни, болашақ журналистерге төзiмдiлiк категориясын құятын болсақ, ол iстейтiн БАҚ та сол жолда жұмыс iстейдi. Орта бiлiм мекемелерiнде де осы мақсатта әрекет етсек, ертеңгi күнi бала да жаман әдеттен аулақ болады. Бұл шындық. Ал, қазiргi журналистерге әдебиет, тарих, отандық әдебиет тұрғысында гуманитарлық базалық бiлiм жетiспейдi. Қазiргi кезде Ресейде журналистердi дайындайтын 200-ден астам факультет бар. Бұл өте көп. Ұйымдастырушы, факультет деканы ретiнде айтсам, оларға дәрiс беретiн бiлiктi оқытушы аз. Ресейде, Қазақстанда байқасаңыз, репортаж, сұхбат жанры кенжелеп барады. Неге? Өйткенi, репортаж, сұхбат жанры бiлiмдi қажет етедi. Сондықтан тек қана iздену керек, оқу керек.

– Сiз Қазақ журналистикасына, қазақтiлдi журналистерге қандай баға берер едiңiз. Жалпы, қазақ журналистерiнiң бет-алысына көңiлiңiз тола ма?

– Бiлесiз бе, өзiм жаңа заманауи журналистикаға өте байыппен қараймын. Алдымен қазақстандық журналистика туралы айтайыншы. Өйткенi, ұлттық журналистиканы бағалайтындай қазақша оқып, жаза алмаймын. Бұл шындыққа сәйкес келмес едi. Сондықтан да телеарнаны қарап шықтым. Телеарнада бейне-көрiнiс бiрiншi кезекте болғанмен, негiзi мәтiндi бағалау керек. Қазақстандық журналистиканың жалпылама деңгейiн айтар болсам, керi кетiп жатқан жерi де, iлгерi өрмелеп жатқан тұсы да бар. Бiрақ бүкiл әлемдiк журналистикада интеллектуалдық, шығармашылық деңгейi жағынан көрсеткiш түсiп барады. Идеалист ретiнде бұған қарсы тұрғым келедi. Сондықтан да бiздiң бiрқатар маңдайалды шеберлерiмiз мiндеттi түрде Астанаға жағымды, жақсы жаңалықпен келедi деп ойлаймын.

– Сiздiңше, екi елдiң журналистерiнiң өзара тәжiрибе алмасуы аса қажет пе?

– Мiндеттi түрде. Неге десеңiз, бiз бүгiнге дейiн бiр кеңiстiкте өмiр сүрiп жатырмыз. Бақытымызға қарай, визасыз мемлекет болсақ та, мақсаты бiр мемлекетпiз. Әсiресе, өткен ғасырда туылған адамдар үшiн бұл ортақ ақпараттық кеңiстiк. Айтар болсам, Қазақстан журналистика саласы бойынша өзiнiң қалыптасқан ғылыми базасын одан әрi нығайтуы керек. Бiрақ Кеңестер одағының барлық республикалары қашан да ең талантты, талапты жас маман әуелi Мәскеуге барып бiлiм алуы керек дейтiн. Содан кейiн ғана өз елiне қызмет етуi тиiс дедi. Сондықтан да қазақ журналистикасы ендi ғана аяғынан тiк тұрып келедi деп ойлаймын.

– Ал, оппозициялық журналистика ше? Ресейде сөз бостандығы бар ма?

– Әрине, бар. Қазiр өзiн оппозициялық басылым деп санайтын газеттер бiрiншi бетiн «Президент жасасын!» деген сөзбен бастайды. Олар бiздiң қоғамның даму көрсеткiшiн сараптауда ғана оппозициялық пiкiрiн бiлдiредi. Ал, екiншi жолда «Сталин – бiлiктi менеджер болған» дейдi. Сол себептен де, оппозиция бiржола оңға не солға кеттi деп айта алмаймын. Тiптi, менi «фашистiк» журналистиканың қалай бет алып бара жатқандығы аса қызықтырған емес. Қызықпаймын. Бiрақ олар бар.

– Менiңше, оппозициялық басылымдар көбiне-көп тек шындықты шырылдатып жазатын сияқты.

– Жұрт солай ойлайды. Бiрақ олай емес. Кiм сiзге оппозициялық әдебиет тек шындықты жазады деп айтты?

– Бiрақ бiзде көзi қарақты оқырман оппозициялық басылымдарды iздеп жүрiп оқиды.

– Олардың еңбегiне ешқандай баға бере алмаймын. Есте сақтаңыз, «оппозиция» сөзi «шындық» сөзiнiң синонимi емес. Бүгiнгi семинарда кейбiр ғалымдар оппозициялық пiкiр де айтып жатыр. Тек оған түсiнiктiкпен, байыппен қарау керек.

– Айтыңызшы, посткеңестiк елдерде орыс тiлiнiң жағдайы қалай?

– Украинаны бiлмеймiн. Эстонияда жағдай жаман. Ал, Литва мен Латвия кейiнгi кезде туризм саласы негiзгi кiрiс көзi екенiн түсiндi ме, қазiр мұнда орыс тiлi шүкiр деуге болады. Юрмалаға басқа ұлт емес, ресейлiктердiң барып демалып жатқанын ескерсек, орыс тiлiнiң қайта өрлеу дәуiрi басталды. Алайда, БАҚ-тың бәрiне сене беруге болмайды. Украинада жағдай әртүрлi. Оның үстiне аумағы жағынан үлкен мемлекет. Батыс жағы қарсылық танытып, бiлiм ошақтарын, жоғары оқу орындарын ұлт тiлiне көшiрiп жатыр. Тiптi, ұлы жазушы Гогольдiң кезiнде орысты жек көретiндiгiн айтқаны езуге күлкi келтiредi. Бiрақ Донбасс, Харковь, Севастополь, Қырым жағы орыс тiлiне қарсы емес.

– Ал, Қазақстанда орыс тiлiнiң аясы тарылып бара ма, әлде, қалыпты деңгейде ме?

– Қазiр айта алмаймын. Бiрақ Құдайға шүкiр, орыс тiлi өз орнында екенiн көрдiм. Өзiмдi еркiн сезiнемiн, орысша тiлдесiп, орыс тiлiнде сұрақ қоя аламын. Және маған орыс тiлiнде жауап қатуда. Сондықтан да, орыс тiлi бар. Және менiңше, орыс тiлi қазақы қоғамда мiндеттi түрде қалуы керек. Өйткенi, бiз ортақ ақпараттық кеңiстiктемiз. Әсiресе, ұзақ жылғы стратегиялық мақсаттардың жүзеге асуы үшiн орыс тiлi сақталуы керек. Қалай десек те, Қазақстанның саясат жағынан да, экономика жағынан да әрiптесi – Ресей. Тек Ресей ғана Қазақстанға бар ынты-шынтысымен қызығушылық танытып отыр. Бұл жерде демократияның орнағаны ешкiмге қажет емес, этникалық Қазақстан, жайбарақат Қазақстан ешкiмге керек емес. Ал, батыс мемлекеттерiне, әсiресе, мұсылман елдерiне соғысқа жақын Қазақстан керек. Бiрақ бұл басқа. Қазақстан Өзбекстан емес. Оларға Қазақстан мен Ресейдiң өзара қақтығыстық қарым-қатынаста болғаны ұтымды. Ұрысқаны, соғысқаны керек. Бiз қазiр төзiмдiлiк туралы айтып жатырмыз. Егер Қазақстанның дамуы жағын айтсақ, сiздердiң Президент айтпақшы, «Стратегиялық әрiптес тек қана – Ресей» екенi даусыз.

– Бiздiң Президент Нұрсұлтан Назарбаев сiзге қай жағынан ұнайды. Мықты саясаткер ретiнде ме, әлде…

– Ол маған жеке тұлға ретiнде ұнайды. Әрине, Қонаевтың да Қазақстан үшiн жасап кеткендерiн ұмытпау керек.

– Ресей мемлекеттiк гуманитарлық университетiнде қазақ студенттерi бiлiм ала ма?

– Бiзде жоқ. Басқа ЖОО-да бар.

– Естiген шығарсыз, Ерлан атты қазақ жiгiтi скинхедтердiң қолынан қаза тауып едi. Жалпы, осы саяси топтың көздеген мақсаты не?

– Бұл жерде мәселе тек қазаққа ғана қатысты емес. Мәселе – қазақтың бет-әлпетi тәжiк ұлтының азаматтарына ұқсап жататындығы. Айта кететiн бiр жайт – Мәскеуде үлкен тәжiк диаспорасы бар. Негiзiнен олар Мәскеудi жаулап алды. Ал оларға өшiккен әлгiндей топтарға тәжiк болсын, қырғыз, қазақ болсын, бәрi – азиялық болып табылады. Егер құқық қорғау орындарының сол топты құрықтауына ынтасы болса, бүгiнге дейiн бiрде-бiр скинхед қалмаған болар едi. Оларды тез арада тоқтатпаса, бұл өте қауiптi ойынға айналып кетедi. Бiздiң Президент айтпақшы, терроршылардың ғана емес, скинхедтердiң де аузына құм құю керек.

– Ресей өз отандастарын шақырып жатқаны белгiлi. Бүгiнде келiп жатқан отандастардың нөпiрi көп пе? Кейбiр деректер бойынша, Ресейге барған орыстардың бiрқатары Қазақстанға қайта оралып жатқан көрiнедi.

– Сенбеймiн. Әрине, Ресейге орнығып, үйрене алмаған адамдар бар. Оның сiңiсiп кетуi өзiнiң болашағына байланысты. Егер бәрi жақсы болса, ешкiм ығыстырмайды. Қазақстанда 1990 жылдары мұндай жағдайдың болғанын естен шығармау керек. Мұны да ұмытпау керек. Мұның бәрi болды. Тек орысты ғана емес, грек, немiстi де… Кейбiр өз еркiмен iздеп барып жатқанның көбi тез арада орнығады. Мысалы, Қазақстаннан Германияға кеткен қазақтың көбi қайта келгiсi келедi. Баяғы кеңестiк әдет бойынша, немiстер өз отанына барып, өзiн таба алмауда. Мiне, солар қайтадан келгiсi келедi. Ал, талантты, жұмыс iстеуге қабiлетi бар адамдардың мәселесi жоқ. Бәрi жақсы.

– Интернет сайттарында «Орыс ұлтының көбi iшiмдiктiң салдарынан көз жұмып жатыр» деген ақпараттан көз сүрiнедi. Халықтың әлеуметтiк жағдайы қалай?

– Мұнда ше? Арақтан өлмей ме? Бiрақ бұл мәселенi бiлмеймiн. Өзiмнiң шешетiн мәселем аз болғандай, ендi орыс халқының мәселесiмен айналысамын ба? Жоқ. Бiр бiлетiнiм, Чехияда болған кезiмде, Прага қаласындағы Ресей азаматтарының саны шамамен 300 мың адамға жетедi екен. Олар сонда тұрып-ақ жергiлiктi халықпен ешбiр қақтығысқа соқтықпай өмiр сүруде. Қазақстаннан Германияға кеткен немiстер сияқты. Олар жергiлiктi немiстермен мүлдем араласпайды, тек өзiммен бiрге барған адамдармен ғана сөйлеседi.

– Петр Эрикович, бұл Астанаға бiрiншi сапарыңыз ба?

– Қазақстанда бұрын болдым, ал Астанаға алғаш келуiм.

Әңгімелескен Динара Мыңжасарқызы

Серіктес жаңалықтары