БҰЛ КОНГРЕСТIҢ МАҚСАТЫ НЕ?
БҰЛ КОНГРЕСТIҢ МАҚСАТЫ НЕ?
Қазақ журналистикасының жыртығын жамап, жағдайын түзей алмай жатқан заманда Ресейден тыс өмiр сүрiп, орысша ақпарат тарататын орыстiлдi журналистер Қазақстанның қақ төрiнде бас қосатын болыпты. Бұл ақпарды «ИТАР-ТАСС» агенттiгiнiң басшысы В.Игнатенко Еуразиялық медиа-форумда жайып салған едi. Бiрақ бұл жиын жайлы тарқатып айтпады. Мұның артынша бiз тиесiлi орындарға хабарласып, мән-жағдайды анықтауға тырыстық.
Мәдениет және Ақпарат министрлiгi көп нәрседен хабарсыз боп шықты. Бар айтқаны – «жиынды Ресейдiң «ИТАР-ТАСС» агенттiгi мен «Еуразиялық медиа-форум», Қазақстан журналистерi Конгресi (ҚЖК) ұйымдастырады-мыс». Бұл орайда бiзге толыққанды ақпарат берген – Қазақстан журналистерiнiң конгресi болып шықты. Конгрестiң атқарушы директоры Гүлмира Әлiмбекованың айтуынша, Орыстiлдi баспасөздiң бүкiлресейлiк академиясының бастамасымен өтетiн жиын маусымның 26-27-сi аралығында Астанада өткелi жатыр екен. Оған шетелде тұрып, орысша қалам тербететiн 300-ден астам журналистер арнайы келетiн көрiнедi. Негiзгi ұйымдастырушы – «ИТАР-ТАСС» агенттiгi. Қазақстан жағынан жиынды «Еуразиялық медиа-форум» мен «ҚЖК» демеп, қолдау көрсетпек. Сондықтан делегаттар құрамын Қазақстан жағы емес, Ресей жағы, атап айтсақ, «ИТАР-ТАСС» агенттiгi шешетiн көрiнедi.
Орыстiлдi баспасөздiң бүкiләлемдiк ассоциациясының конгресi – көшпелi жиын. Өткен жылы аталған конгресс Финляндияда өтiптi. Ендi, мiне, Қазақстанда тұңғыш рет орыс журналистерiнiң бүкiләлемдiк жиыны өтпек. Бiздiң газетiмiздiң: «Қазақ журналистерiнiң бүкiләлемдiк конгресi қашан өтедi?» – деген сауалымызға, Қазақстан журналистерi конгресiнiң атқарушы директоры: «Қазақ журналистерiнiң жиыны Талдықорғанда қыркүйектiң 15-16 аралығында өтедi» — деп шолақ қайырды. Әрине, бұл жиын бүкiләлемдiк деңгейде емес. Небары қазақстандық деңгейдегi жиын. Бiрақ соған да шүкiр делiк. Өз елiнде өгей ұлдың кебiн киген қазақ баспасөзiне «шүкiр» деуден басқа амал қалмаған сыңайлы.
Әлемнiң 60-65 елiнен делегаттар жинайтын Бүкiләлемдiк орыстiлдi баспасөздiң конгресiне отандық саясаттанушылар мен журналистер қалай қарайды? Бiз осы жайында пiкiр алуды жөн көрдiк.
Дос КӨШIМ, саясаттанушы:
– Шынын айтсам, мен қазақтiлдi журналистердiң конгресi Мәскеуде өтедi дегендi түсiмде де көре алмаймын. Бұл мүмкiн емес мәселе. Сол сияқты орыстiлдi журналистердiң халықаралық деңгейдегi жиынының Астанада өтуi – бүгiнгi таңда Қазақстанды Ресей идеологиясының, Ресей тiлiндегi бұқаралық ақпарат құралдарының толық шырмап, жайлап алғанының нақты белгiсi болып табылады. Бiр жағынан, бұл жәйт мұны мойындау да шығар. Әрине, олар мұны мойындағысы келмейдi. Бiрақ кейбiр шовинистiк бағыттағы саясаткерлер «Қазақстанда орыстiлдi жұмыстың жасалуы қиын болып жатыр: сөйлеу, жазу қиындап барады» – деп өтiрiк айқайлап жүр ғой. Осы жиын арқылы осылардың алдына табақ тартылатын сияқты. Бұл бiздiң сүйегiмiзге бiр таңба, намысымызды оятатындай мәселе емес пе?! Шындығында, 15 жыл бойы тәуелсiздiгiмiздi жариялап, қазақ халқы жеке өзiнiң мемлекетiн құрды деп мәз болғанымызда, мынандай масқара жағдайдың өзi адамның төзуiне болмайтын мәселе сияқты. Мұның астарында саясат жатыр. «Қазақстан – бүкiл дүниежүзiндегi конфессиялардың орталық мекенi», «Қазақстан – орыстiлдi журналистердiң орталығы болады екен» деген мәселенiң барлығы елiмiзде ұлт мәселесiнiң, ұлтаралық және қазақ тiлiнiң мәселесi жоқ дегенге саяды. Бiрақ мұның өзi бiздi толық жаншу деп есептеймiн: қазақ халқын елемеу, қазақтың 300 жыл отаршылдық жағдайынан арылып, қайта жаңғырамыз ба деген үмiтiнiң алдынан бiр тосқауыл қою. Мүмкiн, егер де орыстiлдi журналистер келсе, дәл сол жиналыстың аясында бiз осы мәселелердi де құлақтан жеткiзетiн шығармыз… Бiрақ олар мұны елемейдi ғой. Менiң ойымша, бұл – дұшпанға таба болғанымыз, достарымызға күлкi болғанымыздың бiр белгiсi.
– Аға, Қазақстанда бұрын-соңды Бүкiләлемдiк қазақ журналистерiнiң жиыны болмаған сияқты. Әйтпесе, Қытайда, Моңғолияда, т.б. елдерде қазақ журналистикасы бар ғой…
– Дұрыс айтып отырсыз. Менiң де жаңағы айтып отырған мәселемнiң себебi де сол ғой. Бұндайда ең бiрiншi кезекте қазақ журналистикасының мәселесi қаралуы керек едi. Себебi қазақ журналистикасының мәселесi өте қатты қордаланып қалды. Коммунистiк идеологияда, тоталитарлық бағытта дайындалған журналистиканың өзi демократиялық қоғамға қадам басқан уақытта, өзiнiң мүмкiншiлiктерiн көрсете алмай отыр. Бiз қазiр орыстiлдi журналистиканың соңынан ерiп келе жатқандаймыз. Тек қана ұлт мәселесiне келгенде, бiздiң нақты, жеке, ашық үнiмiз шығады да, өзге мәселелерде бiздiң ұлттық бағыттағы талдауларымыз жеткiлiксiз. Әлеуметтiк мәселе болсын, публицистикалық мәселе болсын, журналистиканың қазiргi жаһандану кезiндегi ролi болсын, осы жерлерде бiз бiршама қалып келе жатырмыз.
Сондықтан бұл жерде ең бiрiншi кезекте қазақ журналистикасының мәселесi қаралуы керек едi. Өйткенi қазақ журналистикасы қазақтар көп шоғырланған өзге де елдерде бар. Бiз соның ұйымдастырушысы, бастаушысы, орталығы болып, қазақтiлдi тiлшiлердiң бастарын қосып, ортақ мәселелердi бiрге талдасақ, әрине, нұр үстiне нұр болар едi.
Болатхан ТАЙЖАН, саясаттанушы:
– Бiрiншiден айтарым, бұл таң қаларлық хабар. Менiң «таңқаларлық» деп отырғаным, егерде осы кездесуге таласып, «мен өткiземнiң» арасында Қазақстан ұтып шыққан болса, онда, әрине, кеудемiздi соғып мақтанып отыруға болар едi. Керiсiнше, өзгелер «орыстiлдi жиын Қазақстанда өтедi» дегендi естiгенде, елiмiздiң беделi қайтадан төмендей түспек. Бұл анық. Менiң олай деп отырғаным, қазiр бүкiл әлемде орыс тiлiнiң кеңiстiгi тарылып жатыр. Тынысы да, кеңiстiгi де күн өткен сайын тарылып келедi. Бұрын орыс тiлiн «ұлы» еткен елдер мен халықтар бұл тiлдi тастап, ағылшын тiлiне ауысып жатыр. Бұл да менiң өз ойымнан шығарған нәрсе емес. Бұл жарық көрген деректер. Шығыс Еуропаны алсаңыз да, бұрын «социализм, коммунизм құрамын» деген Шығыстағы Азия елдерiн алсаңыздар да, орыс тiлiне деген ешқандай да қажеттiлiгi жоқ. Тiптi, 1991 жылы Орыс империясы құлдырағаннан бастап, бұрын күшпен орыс тiлiн оқуға мәжбүр болған елдер де орыс тiлiн тастап кетiп жатыр. Қазақстан тұрғындары мұны көбiрек жасыратын да шығар. Бұрынғы орыс империясының кеңiстiгiнде жүрген Балтық жағалауындағы үш елдi алыңыз. Ондағы жағдай баршаға белгiлi. Молдавия, Украина, Кавказ, тiптi, Орта Азияның iшiнде Қазақстаннан басқа елдердi алсаңыз да, орыс тiлiне деген ешқандай да мұқтаждығы жоқ. Және де оны оқитын ықылас та болмай тұр. Нелiктен? Бұл тек қана бұрынғы орыс империясының құлқынына жиiркенiш емес. Жалпы, орыс тiлiне сұраныс, мұқтаждық, қажеттiлiк болмай тұр. Өйткенi дүниежүзiндегi ғылыми, технологиялық жетiстiктер бұрынғы орыс империясында емес, Батыс Еуропа, мұхиттың ар жағындағы Америкада, Азия елдерiнде, атап айтсақ, Жапонияда, Қытайда, Кореяда орын алып жатыр. Ғылым, технология жағынан орыстар күннен күнге артта қалып келе жатыр. Мұны да деректермен дәлелдеуге болады.
Осындай жағдайда Қазақстанның орыс тiлiнiң етегiне жармасып, уысын ашпай отырғаны қызық. Әлем елдерi Қазақстанға таң қалады: «Бұл не деген ел? Бұл не деген халық?» – деп… Егер бiз елiмiзде ағылшын тiлiн уағыздау және тарату жолдарын талқылап жатсақ, әлем «Қазақстан шынында да болашаққа ұмтылып жатыр, шынында да ғылымға, технологияға қол созып жатыр» деп түсiнер едi. Ал, Астанада орыс тiлiн уағыздайтын отырыстың өтуiн олар «бұрынғы орыс империясының қамытын мойнынан әлi шеше алмай отырған халық екен, басшылары сондай жағдайда екен» деп ұғумен қатар, сол ұғымның одан ары тереңдеуiне негiз бола алады. Менiң естуiмше, бұл отырысты өткiзу мәселесi медиа-форумда талқыланған, сол сияқты Қазақстанның кейбiр басшылары Ресейге барып, кездесулер өткiзгенде, бұл ұсынысты Қазақстан жағы қолпаштап, қолдап, бөркiн аспанға лақтырып қуанып қалыпты. Бiрақ бұл орынсыз. Ендi Қазақстанның iшкi жағдайына келсек, елiмiзде орыс тiлiн уағыздау, тiптi, орынсыз. Қазақ тiлi мен мәдениетiн онсыз да 15 жыл бойы балталап келе жатқан тұста, бұндай жиын өткiзу сол қимылдарды, әрекеттердi жалғастыру деп түсiнуге болады. Өйткенi билiктен бастап, ауылдағы балаларымызға дейiн қазақ тiлiнiң мүшкiл жағдайда екенiн, мәдениетiмiздiң құлдырап жатқанын түсiнедi. Және де қазақ тiлi мен мәдениетiнiң осындай жағдайға ұшырауына ең бiрiншi себеп – ол орыс тiлi мен орыс мәдениетi. Бұл орыстандырудың нәтижесi. Қазақтарды ұлтсыздандыру бағытына жетелеген орыстар болатын. Мiне, осындай жағдайда орыс тiлiне арналған үлкен жиын өткiзу қалай қарасаңыз да, қолайсыз жағдай деп санаймын.
Сейiтқазы МАТАЕВ, Қазақстан Журналистер одағының төрағасы:
– Бүкiләлемдiк орыстiлдi журналистердiң конгресi өтедi дегендi мен де естiдiм. Конгресс маусымның 24-25 аралығында өтедi дейдi. Естуiмше, Дариға Назарбаеваның өзi орыстiлдi журналистердiң конгресiне қатысқанда, соларды ресми түрде шақырыпты.
– Ал, сiз орыстiлдi журналистер конгресiн Қазақстанда өткiзу қаншалықты дұрыс деп ойлайсыз?
– Мен мұны дұрыс не дұрыс емес деп айта алмаймын ғой. Бұл менiң шешiмiм емес. Бiрақ бiз бұған тырысамыз. Мен ол кiсiге бiздiң де журналистер сол конгреске қатысады деп айттым.
– Негiзi бұл жиынға қазақ журналистерi де қатыса ала ма?
– Әрине, қатыса алады. Бiздiң жерде өтедi ғой… Бiрақ қазiр Америкада, Финляндияда орыс журналистерi бар ғой. Мiне, соларды шақырып отыр. Бiз өткенде сөйлескенде, қазақ журналистерiн де шақырып, бас қостырамыз дедi. Конгресс Астанада болады деп естiп жатырмын.
– Бiрақ негiзiнен онда орыстiлдi журналистиканың мәселесi көтерiледi ғой…
– Иә, иә.
– Сiздiң ойыңызша, қазақтiлдi журналистердiң конгресi Мәскеуде өтуi мүмкiн бе?
– Мәскеуде… Ой, бiлмеймiн. Егер ол дүниежүзiлiк деңгейде болса, онда өтедi. Ал, былай орыс журналистикасы дүниежүзiнде бар деуге болады ғой. Ендi былай қарағанда, олар бiр жерде тұрмайды ғой. Нью-Йоркте де, Финляндияда да, Түркияда да тұрады. Менiң бiлуiмше, Германияда орыстiлдi газеттер де шығады.
– Яғни, сiз де бұл конгрестi қолдап, оған дайындалып жатырсыз ба?
– Менi оған әлi шақырған да жоқ. Конгресс жайлы сыртынан естiп жүрмiн ғой. Бiрақ мен оған қазақстандық журналистердi де шақыру керек дедiм. Уәде бердi. Қазiрше ресми түрде шақыру алған жоқпыз.
Кәмшат ТАСБОЛАТОВА
