Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев екі күн бұрын Алматы облысына жұмыс сапары кезінде Қаскелең қаласындағы Сүлеймен Демирел университетін аралап, студенттермен кездескен еді. Кездесу кезінде аталған университеттің 4-курс студенті Элиша Ферейра Мемлекет басшысымен қазақ тілінде сөйлесіп, көпшілікті тәнті етті. Президент «Біріккен Ұлттар Ұйымында жұмыс істеп жүргенімде бір мәрте Ангола астанасы Луанда қаласына іссапармен бардым» деп қазақшаға судай жігітті қолдай жөнелді. Өзін «Қоңыратпын» деп таныстыратын Элишаға хабарласып, аз-кем сұхбаттасқан едік.
– Есімің ерекше екен. Элиша...
– Иә. Португалша есім. Біздің ел көп жыл бойы Португалияның отарында болды. Сондықтан біз түгеліміз португал тілін жатқа білеміз. Өз ана тіліміз, африка тілдерінде де сөйлейміз. Алайда көбіне португал тілін көп қолданамыз. – Ел астанасы Луанданың өзіненсің бе, әлде? – Мен Солтүстік Лунда аймағының орталығы саналатын Лукапа қаласында дүниеге келдім. Сосын отбасыммен бірге Сауримо қаласына қоныс аудардық. Одан кейін ел астанасы – Луандаға тұрақтадық. Негізі, мен көпбалалы отбасыдан шықтым. Бір үйде төрт ұл, бес қыз тәрбиеленіп өстік. Жиырма үш жастамын. Қазір Сүлеймен Демирел университетінде математика пәнінің мұғалімі мамандығы бойынша білім алып жатырмын. Бұйырса, келесі жылы бітіремін. 
– Математикаға қай кезден бастап әуес болдың?
– Мен жастайымнан есеп-қисапқа жүйрік болдым. Мектепте математика пәнін сүйсініп оқыдым. Көп оқушы, әсіресе, бастауыш сыныпта оқитындар ерте жастан математика пәнін ұнатпай жатады ғой. Ал менде керісінше болды. Меніңше, баланы кішкентай кезінде математикаға баулу оңай. Мұғалім оқушының бұл пәнге деген сүйіспеншілігін түрлі жолмен оятып, түсінікті тілмен түсіндіре білсе болғаны. Менің бұл пәнге зейін қойып оқуыма себепкер болған да сол мұғалімдер. Одан бөлек, үлкен ағам да математика саласына ерекше ден қоюыма, мұғалім болуыма өз үлесін қосты. Ол қазір Қытайда инженер мамандығы бойынша білім алып жатыр. Үнемі ақылдасып, сөйлесіп отырамын. Ағам менің менторым десем де артық айтпаймын.
– Ал Қазақстанға оқуға қалай келдің?
– Сүлеймен Демирел университеті ұйымдастырған халықаралық олимпиадада жүлдегер атанып, Қазақстанда оқу мүмкіндігін иелендім. Бірінші курс әлемді дүр сілкіндірген пандемияға тап келіп қалып, онлайн форматта оқуға тура келді. Кейін бәрі жанданып, оқуым Қаскелеңдегі кампуста жалғасты. Сонда жатақханада тұрдым. Алайда қазір Алматыға көшіп жатырмын.
– Олимпиадаға қатысқанға дейін Қазақстан туралы естіген бе едің?
– Жоқ, естімедім. Грантты жеңіп алған кезде мектептегі мұғалімім СДУ туралы мәлімет айтып берді. Дегенмен әдепкіде университеттің Қазақстанда орналасқанын естігенде қорыққанымды мойындаймын. Өйткені біз, африкалықтар Ауғанстан, Пәкістан елдерінде қақтығыс көп болатынын естіп-көрген соң, «стан» деген жалғауы бар аймақтар қауіпті деп ойлайтын едік. Сол секілді бастапқыда Қазақстанда да сондай жағдай шығар деп ойлаған едім. Алайда тәуекелге бел буып, осында оқуға келдім. Сөйтсем, бекерге қорыққан екенмін. Қазақстан мен ойлағаннан да мүлде басқа ел болып шықты. Бірінші күннен-ақ қатты ұнады. Ел туралы естіген бөлек, ал көзбен көрген тіпті басқаша екен. Әсіресе, Алматының әсем табиғаты мен асқар таулары кімді болса да таңғалдырмай қоймайды. Алайда мен келген кезде күн суық болды. Ондай суықты өмірімде көрмегенмін. Осыншалық суық бола ма деп аң-таң болдым. Білемін, Астана Алматыдан да суық. Астананың суығы туралы көп естідім. Мен онда болғанмын, бірақ көктем кезінде ғана бардым. Көбі «Астанаға қыста барып көруің керек» деп айтады. Бірақ мен ондай суық аймаққа күн жылы кезде ғана барамын (жымиып). 
– Университетте шетелдік студенттерге қазақ тілін үйрететін арнайы курс бар ма? Әлде өз бетіңше үйрендің бе?
– СДУ-ге түскен шетелдік студенттерді бірінші жылы қазақ тілін оқуға міндеттейді. Бірінші жылы қазақ тілін базалық деңгейде меңгердім. Сосын күн сайын достарыммен қазақша сөйлесіп, сөздер жаттап, жетілдіріп алдым. Қазақша кино көп көрдім. Әуен тыңдадым. Байқағаныңыздай, мен – ашық адаммын. Көп адаммен араласамын. Негізінен мен шет тілдерін үйренгенді жақсы көремін. Полиглотпын. Өзім туып-өскен аймақта жиі қолданылатын африка, португал тілдерінен бөлек, ағылшын, түрік, қазақ және орыс тілдерін білемін.
– Шетелдіктердің көбі қазақ тілін үйрену әсте қиын емес, бірақ төл дыбыстарды үйрену қиынға соққанын айтады. Сенде де солай болған шығар?
– Иә. Қазақ тілін үйрену сондай қиын болды деп айта алмаймын. Дегенмен кирилл әліпбиін жазып үйрену оңай болмады. Сосын өзіңіз айтқандай, ә, қ, ғ, ө, ұ, ү дыбыстарын дұрыс дыбыстау үшін көп жаттықтым. Алайда бірте-бірте бәрін үйреніп алдым. Қазақшамды жетілдіруге септігін тигізген тағы бір фактор – бізге қазақ тілін білікті мамандар үйретті. Олар бәрін анық әрі қарапайым тілде түсіндірді. Сондықтан олардың бұл іске қосқан үлесі мол. Өзімнің де ынтам жоғары болды. Мақтанбаймын, бірақ мен – өте белсенді студентпін. Кампуста, оқудан тыс кезде де адамдармен көп араласамын. Топтастарыммен қазақша сөйлесемін. Одан бөлек, бірге доп тебетін достарыммен де қазақша әңгімелесіп, бос уақытымызды көңілді өткіземіз. 
– Университетте сенен басқа білім алып жатқан тағы басқа африкалықтар бар шығар?
– Иә, мұнда жалпы саны он сегіз африкалық оқиды. Бәріміз бір отбасындай болып кеттік.
– Олардың бәрі қазақша біле ме? – Он сегіздің он екісі жуырда келді. Ал бұрыннан оқып жатқан алтауы қазақша жақсы біледі.
– Университет базасында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевпен өткен кездесуде өзіңді қазақша таныстырғаныңа көпшілік риза болды. Отандық БАҚ жарыса жазды. Әп-сәтте мұндай реакция болады деп өзің күтпеген боларсың?
– Иә. Негізі, мен ол видеоны Ақорданың ресми парақшасына салады деп күтпедім. Азар болса студенттермен бірге түскен суретті жүктейтін болар деп ойлағанмын. Содан соң әлгі видео жүктелген соң, оны бөлісіп, мені тегтеп жатқандардың қатары көбейді. Хабарласып, сұхбаттасуға шақырғандар да жетерлік. Желі қолданушылары қазақ тілін жетік білгеніме ризашылығын білдіріп жатыр. Қазақстанда африкалықтарға назар аудармай қоймайды ғой. Өйткені біз әртүрліміз. Дегенмен мен олай танымал болғым келмейді. Дегенмен Қазақстан Президентімен өткен кездесуден ерекше әсер алғаным рас. Басында сөйлесуге қысылдым. Алайда ол кезінде біздің елге жұмыс барысымен барғанын айтып, мені әңгімеге тартқан соң, жеңілдеп қалдым. Өте сыпайы, қарапайым кісі екен. Сол кездесуден соң Қазақстан Президенті мықты көшбасшы ғана емес, сондай-ақ керемет тұлға екеніне әбден көзім жетті. Мен тіпті өз елімнің Президентімен бұлай бетпе-бет кездесіп көрмедім. Әлбетте, мұны көпке дейін ұмытпаспын. 
– Президентпен қазақша сөйлесуді өзің ұйғардың ба?
– Қасым-Жомарт Тоқаев университет базасындағы халықаралық кеңсені аралады. Мемлекет басшысына түсіміз, түріміз әртүрлі болғанымен, бірлігіміз жарасқан орта екенімізді көрсеткіміз келді. Расымен ол кеңседе үнемі бас қосатын біз еш бөлінбейміз. «Сен Анголадансың», «Ол Шымкенттен», «Анау бала Қызылордадан» деп бір-бірімізді бөле-жармаймыз. Әрқайсымыз түрлі тілде сөйлейміз. Бірнеше тілді білеміз. Дегенмен өзара қазақша сөйлесеміз. Мен қазір Қазақстанда тұрамын. Қазақстан Президентімен кездесіп тұрмын. Қазақ тілін жетік білемін. Неге қазақша сөйлеспеске? Мемлекет басшысымен алдымен мемлекеттік тілде сөйлесу керек. Сосын, қаласа, әңгімені басқа тілде жалғастыруға болады. 
– Сол кездесуде «Қоңыратпын» деп айтқаныңа жиналған жұрт ду күлді.
– Менің руым – Қоңырат қой (күліп). Достарыма үнемі «Мен – қазақпын» деп айтып қалжыңдасамын. Бірде олар «Қазақ болу үшін белгілі бір руға кіруің керек» деді. Мен ойланбастан «Қоңыратпын» дедім. Неге Қоңырат десеңіз, алғаш рет осында келгенде дене шынықтыру пәнінен беретін ағайым маған «Ой, сен Қоңыратсың. Өзімізсің» деп айтқан еді. Маған да оның бұлай қалжыңдағаны ұнап қалды. Содан соң оның руды меңзеп тұрғанын түсіндім. Содан бері бәріне «Менің руым – Қоңырат» деп айтамын.
– Қазақстанда тұрған үш жыл ішінде екі ел арасында ұқсастықтар байқай алдың ба?
– Мені таңғалдырған бір нәрсе – Қазақстандағы аналар біздікі секілді үнемі шыр-пыр болып, қолы тимей жүреді екен. Біздегідей олар алты-жеті адамға тамақ әзірлеп, оларды тамақтандырады. Содан соң балалардың сабағын қадағалап, арасында «Балам, мені тыңда!», «Мына бетті аш дедім ғой» деп айқайлап отырады (күліп). Африкалық аналар да осылай. Үлкенге құрмет көрсету дәстүрі бізде де қатаң сақталған. Тағы бір ұқсайтын жері, бір дастарқан басында төрт көзі түгел болып тамақтануы. Қазақстанда үлкендер тамақ ішуді бастамайынша кішілер тамаққа қолын тигізбейді екен. Бұл мәдениет маған қатты ұнады. Қонақта алдымен үлкендер тамақтанып алады, ал кішкентайлар артынан ішеді. Негізі, тізе берсек, екі ел арасында ұқсастық көп.
– Алматы мен Астанадан басқа қай қалаларды араладың?
– Екі мегаполистен бөлек, Шымкент, Тараз, Түркістан қалаларында болдым. Дегенмен Алматы маған ерекше ұнайды.
– Түркістан ше?
– Түркістан да ұнады. Тарихи, мәдени қала. Алайда онда жазда күн қатты ысиды екен. Аптап ыстық. 
– Тіпті, Анголадан да ыстық па?
– Иә. Жаздыгүні Қазақстанның көп қаласында Анголадан да қатты ыстық болады екен. Бізде, Анголада жазда ауа температурасы +33-34-ге дейін ғана көтеріледі. Ал сіздерде, әсіресе, Түркістанда +40-50-ге дейін барады ғой (күліп). Ми қайнайтын ыстық болады екен.
– Африкадан да ыстық ауа райынан басқа тағы не таңғалдырды?
– Жылқы етін жеу (күліп). Біз жылқыны қадірлейміз. Бірақ біз жақта оның етін ешкім жемейді. Мен бірде әлеуметтік желідегі парақшама жылқы бар видео жүктеген едім. Біреу «Мына жылқы жегенге жақсы екен» деп жазып қойыпты. Сол кезде «Мұны қалай жеуге болады?» деп таңғалғанмын.
– Бірақ кейін...
– Кейін қазақша ет жеп, дәмін таттым (күліп). Расымен, ел мақтайтындай дәмі ерекше екен. Мойындауым керек.
– Келесі жылы оқу бітірген соң не істемек ойың бар? – Анголаға қайтармын. Өз елім үшін еңбек еткім келеді.
– Әңгімеңе рахмет! Зейінің ашылсын!
Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ