50676
Протезге қол жеткізу үшін он төрт күнде Кала Паттар шыңын бағындырдым – Мария Әуезова
Протезге қол жеткізу үшін он төрт күнде Кала Паттар шыңын бағындырдым – Мария Әуезова
Мария Әуезова – екі аяғы жоқ болса да, Эверест базалық лагеріне көтеріліп, Кала Паттар шыңына шыққан әлемдегі тұңғыш әйел. Оның батылдығы мен табандылығына сүйсінген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев оған бионикалық протез алуға көмектесуге уәде берген. Сөйтіп, ол қыркүйек айында Елбасының қолдауымен әйгілі Ottobock неміс компаниясының Мәскеудегі филиалында медициналық тексерістен өтіп, протез жасатып қайтты. Өзі секілді мүмкіндігі шектеулі жандарға арнайы жоба әзірлеп жатқан ерік-жігері мол Марияға хабарласып, әңгімелескен едік.
– Алдымен Бурабайды бағындырып, сосын Эверест базалық лагеріне көтеріліп, Кала Паттар шыңына шықсаңыз да, өзіңізді альпинист деп атағанды құп көрмейді екенсіз. Неге?
– Мені альпинист деп атағанды ұнатпаймын. Себебі тәжірибелі альпинистер секілді анау айтқандай ерлік жасамадым. Сөзбен айтып түсіндіре алмаймын, бірақ тау шыңын бағындыру – менің жолым. Қаншалықты ауыр болса да, осы жолды таңдауға мәжбүр болдым. Уақыт өте келе тауға шыққан ұнай бастады, бірақ сол үшін маған альпинист атағын беру дұрыс емес. Түсінікті болу үшін әңгімені әріден бастасам, сегіз жыл бұрын аяғыма тропикалық жара шығып, денсаулығым сыр бере бастады. Екі жыл бойы бұл дерттен айығудың жолын іздеп, көп елге барып, сан рет тексерілдім. Алайда денеме жабысқан дерт әбден асқынып кеткен соң, ампутация жасауға келісуден басқа амалым қалмады. Әлбетте, бастапқыда бұған сенгім келмеді әрі жағдайдың ушығып бара жатқанын көре тұра мұндайға дайын болдым деп айта алмаймын, бірақ менталды тұрғыда бұл қадамға баруға мәжбүр екенімді жақсы түсіндім. Соңында маған көп жақсылық жасаған дәрігерлер аяғым былай тұрсын, өзімді аман алып қалу үшін арпалысты. Бағыма қарай, ота сәтті өтті. Десек те, аз қозғалатын болғандықтан, салмағым арта бастады. Үш жыл үздіксіз жаттығудың нәтижесінде 136 келіден 62 келіге түстім. Сол кезде протез киіп жүруді мақсат еттім. Алайда арбаға таңылған алты жыл ішінде түрлі органдарға хат жазып, көмек сұрасам да, одан түк шықпады. Сосын бапкерім Вадим өзінді таныту үшін бір үлкен іс жасау керек екенін айтты. Сөйтіп, алдымен Бурабай тауларына шығамыз деп шештік.
– Сонда тауға шығу арқылы көпшіліктің, әсіресе мемлекеттік құрылым өкілдерінің назарын аударғыңыз келді ме?
– Иә. Қалай болғанда да менің мәселеме назар аударту керек болды, әсіресе денсаулық сақтау саласына жауапты адамдардың көңіл бөлгенін қаладым. Сөйтіп, Бурабай жақта орналасқан Жеке батыр, Көкшетау және Бөлектау тауларына шықтым, бірақ сонда да біз күткен нәтижеге қол жеткізе алмадық. Сосын ақылдаса келе, Непалға барып, Эверестің базалық лагеріне көтеріліп, Кала Паттар шыңына шығуға бел будық. Жалпы, мен тауға шығудағы басты мақсат протез алу болғанын, бұдан басқа амалым қалмағанын әрдайым айтамын. Бірақ көп журналист мұны жазбай қояды. Ақыр аяғында көпшілік танымал болу үшін шыңға шыққан болар деген ой түйеді. Бұл әсте олай емес. Біз ол жаққа баратынымызды ешкімге айтқан жоқпыз, ешқандай мемлекеттік органнан көмек сұрамадық. Бірнеше демеуші мен дос-туыстарымыздың көмегіне ғана жүгіндік. Тек командадағы жақын жандар әлеуметтік желідегі парақшаларына біздің әр басқан қадамымыз туралы жазып отырды, туыстарымыз бен достарымыздың бізді уайымдап, бізден хабар күтіп отырғаны айтпаса да түсінікті, оған қоса біз таулы аймақта жүріп біраз уақыт байланысқа шыға алмадық. Ақырында менің шыңға шыққаным ел ішінде үлкен резонанс тудырды. Сөйтіп, маған журналистер бірінен соң бірі хабарласа бастады. Бұл – қалыпты жағдай. Өйткені журналистердің міндеті – жаңалықты жеткізу. Оның үстіне, біз Қазақстанның Көкбайрағын өзімізбен бірге алып жүрдік, оны Кала Паттар тауының шыңына шығып желбіреттік. Бұл – біздің ел үшін үлкен мақтаныш. Сондай-ақ Кала Паттар тауына екі аяқсыз көтерілу мақтанатындай жайт деп ойлаймын, келісерсіз?
– Әлбетте, мақтануға тұрарлық! Тіпті кәсіби альпинистердің өзі соңына дейін шыдамай, орта жолдан қайтып кетеді.
– Иә, сол себепті жоғарыда айтып өткендей, бұл – мен салған дара жол. Сол себепті не үшін көтерілгенімді айтуға ұялмаймын. Ерлік жасау үшін шыңға шықтым демеймін.
– «Эвересті бағындырған тұңғыш мүмкіндігі шектеулі әйел» ретінде танымалсыз. Бірақ сұхбаттың басында «Эверест шыңына шықты деу – қателік» деп түзедіңіз.
– Журналистерге алдымен Эверест базалық лагеріне көтеріліп, сосын Кала Паттар тауының шыңына шықтым деп қанша айтсам да, бәрібір олар «Эверест шыңына шықты» деп жазады. Сол үшін кейде сұхбат бергім келмейді. Бәлкім, Эвересті тақырыпқа арқау ету әдемі естілетіндіктен, солай істейтін шығар. Бірақ мен ешқашан Эвересті бағындырдым деп айтқан емеспін. Біз алдымен Эверестің теңіз деңгейінен 5 364 метр биіктікте орналасқан базалық лагеріне көтерілдік. Базалық лагерь Эверест тауының етегінде орналасқан, альпинистер шыңға көтерілу сапарын дәл сол жерден бастайды. Көпшілік бұл жерге тікұшақ арқылы жетеді, ал біз жаяу көтерілгенді жөн көрдік. Лагерьге жеткен соң түнде биіктігі 5 640 метр болатын Кала Паттар тауының шыңына қарай беттедік. Осылайша, бұл сапарымыз екі аптаға жалғасты.
– Шыңға шығу үшін екі апта бойы уақыт пен күш жұмсағаныңызды елестетудің өзі қиын...
– Бәрінен бұрын үстіме киген киім жол бойы қажап тастайтындықтан, бүкіл денем ауырды. Бірақ күн сайын белгілі бір биіктікке көтерілген кезде «бүгін сен жеңдің» деп өз-өзімді жұбатып отырдым. Қанша қиын болса да, кері қайту туралы еш ойламадым. Тек Кала Паттар шыңына шығып бара жатқан кезде бүйрегім ауырып, өзімді жайсыз сезіндім. Бапкерім «Егер сен кері қайтамыз десең, қазір-ақ қайтамыз» деді, бірақ шыңға шығуға бейімделген жергілікті шерпалар «Мария, қанеки! Әне, шың көрініп тұр! Аз қалды! Шыда! Алға!» деп мені желпіндіріп, алға сүйрелеп отырды. Түнгі уақыт болса да олар үнемі «Әне, шың көрініп тұр» деумен болды (күліп). Сол аймақты жақсы білетін олардың бұл айтқанына сеніп, расымен жақындап қалған шығармыз деп ойлап, бар күшімді салып жоғарыға қарай көтеріле бердім. Сөйтіп, бірнеше сағаттан соң, шыңға қарай жақындап келе жатқанымызды көргенде екінші тынысым ашылғандай болды. Қатты қуандым.
– Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқы Ассамблеясы кеңесінің кеңейтілген отырысында қайсар мінезіңізге риза болып, сізге протез алуға көмек беру туралы уәде бергенін білеміз. Жуырда ол «Штрих к портрету» атты деректі фильмінде «Марияның қаншалықты дайындалғанын елестетіп көріңіз. Бұл барлығына үлгі болуы керек. Қазір мен оған протез жасап беру мәселесін қолға алып жатырмын. Оған алға қарай ұмтылатыны үшін көмектескім келеді», – деп айтқан еді. Жуырда Мәскеуге қаралуға Елбасының қолдауымен барып келдіңіз бе?
– Иә. Непалдан елге оралған соң, Ассамблея кеңесінің кеңейтілген отырысына қатысу мүмкіндігі туды. Сол кезде Елбасына өз оқиғамды баяндап, жағдайымды түсіндіріп айтқан едім, ол протез алуға толығымен көмектесетінін айтып, уәде берді. Сөйтіп, ол кісі берген уәдесін орындады. Осы ретте Елбасының көмегі көп тигенін айта кеткен жөн. Жалпы, маған аяққа жасалатын отаның ең күрделісі – қос тізеден төмен ампутация жасалынды. Тиісінше маған бионикалық, былайша айтқанда «ақылды» әрі құны қымбат протез кию қажет. Қазақстанда жасалатын протездер маған жарамайды. Елбасының қолдауымен маған қажет протезді жасату үшін Мәскеуге барып, арнайы орталықта үш аптадай қаралдым. Сөйтіп, маған арнайы әзірленген протезбен елге оралдым.
– Тағы сол деректі фильмде Елбасы сізге қажет, құны қымбат протездің тек Германияда жасалатынын айтқан еді. Сонда мамандар протез жасауға қажетті құрылғыларды Германиядан арнайы алдыртты ма?
– Иә. Жалпы, Мәскеуге барып қаралуыма бірнеше себеп бар. Біріншіден, Мәскеу бізге жақын, екіншіден тіл жағынан кедергі жоқ, сосын пандемияға бола Германияға бару қиындық туғызады. Сол себепті Мәскеуге барып қаралған әлдеқайда қолайлы болды. Оның үстіне, мен әйгілі Ottobock компаниясының Мәскеудегі филиалында қаралдым. Маған қажет «ақылды» протездің құрамдас бөлшектері Германияда ғана жасалады. Бұл протезді орнатудағы ең маңызды әрі ең қымбат дүние – тізе модулі. Ал қалған бөлігін денемді өлшеу арқылы жасау қажеттілігі болғандықтан, ол протезді Мәскеуде құрастыру оңай болды.
– Жаңа протезге бейімделу процесі қалай өтіп жатыр?
– Алты жыл бойы мүгедектер арбасында отырған адамның қазір қандай сезімде жүргенін ойлай беріңіз. Былайша айтқанда, жеті, сегіз айлық бала еңбектеп, жорғалап, аяғынан тік тұрып, тірекке сүйеніп үйреніп, қалай өзі жүре бастаса, менде дәл сондай күй кешіп жүрмін. Протезді бірінші рет киген кезде санамда қандай сілкініс болғанын сөзбен сипаттап жеткізе алмаймын. Қанша жерден қымбат әрі жоғары сапалы протез болса да, денеңді ұстай білуді үйренуің қажет, себебі протез өз аяғымыз емес. Әлеуметтік желіге жүктеген видеоларда протезбен жүргенім оңай көрінетін болар. Бірақ шындап келгенде мұның барлығын еңсеру қиын. Әр аттаған қадамым оңайға түсіп жатқан жоқ. Дегенмен бұл ауыр кезең де келмеске кетер. Бірақ өзімді басқалардан өзгешемін деп есептемеймін. Өзімді дені сау адамдармен тең санаймын. Өмірім тамаша, алдыма қойған мақсатым айқын. Күйеуім Мұхтар екеуіміздің отасқанымызға биыл он екі жыл толады. Мұхтар мені әркез қолдап жүреді. Алдағы уақытта екеуміз мүмкіндігі шектеулі жандарға байланысты жобаларды іске асырмақпыз.
–«Егер мен кемінде бір адамды ынталандыра алсам, соның өзі мен үшін жеңіс» деп жазған екенсіз. Әлеуметтік желідегі парақшаңызда сізді сыртыңыздан бақылау арқылы өмір сүруге деген құштарлығы артқанын жазған желі қолданушылардың қарасы көп. Ал шарасыз күй кешіп жүрген жандарға не айтар едіңіз?
– Оларға берер ақыл-кеңесім қарабайыр естілуі мүмкін. Бірақ мен өз басымнан өткен соң, осындай кеңес айтамын: «алапат күшке ие біреу аспаннан түсіп, өмірімді түбегейлі өзгертер» деп қиялдап отырудың қажеті жоқ. Қол қусырып отырмай, үлкен нәрсені армандау қажет, сосын сол арманды мақсатқа айналдыру керек. Сол арман мен мақсаттың арасындағы табалдырықты аттап өткенде ғана өз жолыңды табасың, өмірге не үшін келгеніңді түсінесің. Аяқ-қолыңыз сал болса да, жан-дүниеңіз сау болсын. Адамның мүмкіндіктері шексіз екенін, барлығы өзімізге байланысты екенін жадыңыздан шығармаңыз.
Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ