Тарихшылар жаңартылған құндылықтарға бет бұрмақ

Тарихшылар жаңартылған құндылықтарға бет бұрмақ

Тарихшылар жаңартылған құндылықтарға бет бұрмақ
ашық дереккөзі
Біздің еліміз және әрбір қазақстандық үшін маңызды 2021 жылдың қаңтар айының басында Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың "Тәуелсіздік бәрінен қымбат" атты мақаласы жарияланды. Алғашқы сөздерінен оның негізгі қағидалары біздің Тәуелсіздігіміздің 30 жылдық мерейтойы мен болашағы үшін негіз болатыны түсінікті болды. Әлемдік тарих ауқымындағы осы сәтте біздің ұрпағымыз тәуелсіздіктің әрбір жаңа онжылдығымен нығая түскен нақты күйзелістер, дағдарыстар мен сенімді өрлеуді, бір әлеуметтік-экономикалық жүйеден жаңасына көшуді, сананы, діл мен болмысты қайта құрылымдауды бастан кешірді. Біздің жастарымыз, Қазақстандықтардың аға буыны үшін де көп нәрсе өзгерді және қазіргі, мысалы, әлемнің жетекші университеттерінде оқу үшін ашық мүмкіндіктер туралы армандаған жоқ. Олар егемендік кезеңінде дүниеге келді, ал Тәуелсіздік олар үшін аксиома болып табылады, дегенмен жастар қазіргі Қазақстанның қалыптасуындағы қиындықтар туралы ғана 2020 жылы 75 жылдық мерейтойын атап өткен Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының ғалымдары кеңестік тоталитарлық жүйеге қарамастан тарихымыздың өзекті мәселелері мен мәселелерін зерттеумен айналысты. ХХ ғасырдың 80-ші жылдарының аяғынан бастап тарихшылар тәуелсіз Қазақстанның отандық тарихының тарихнамасы мен деректануының негізін қалады. Ғылыми қызмет нәтижелері көптеген іргелі зерттеулерде, монографиялық еңбектерде, мақалалар жинағында, конференциялар материалдарында, құжаттық жарияланымдарда көрініс тапқан. Институт заңнамалық актілер жобаларын жариялауға, тұжырымдамалық құжаттарды, атап айтқанда, Қазақстан халқының жаңа тарихи санасын қалыптастыру Тұжырымдамасынм әзірлеуге қатысты. Қазақ халқы мен мемлекеттілігінің құрылу мәселелері, Қазақ мемлекетінің Орталық Азия елдері жүйесіндегі орны "феодализм дәуіріндегі Қазақстан", "XVI–XIX ғғ. басындағы Қазақстан, Орта және Орталық Азия", "Абылай мен Кенесары", "ортағасырлық ұйғырлар, жалайырлар, наймандар мен керейттер тарихының очерктері" және т. б. ұжымдық монографияларда көрініс тапты. Қазақстандағы патшалықтың аграрлық саясаты, "Алаш Орда" тарихы, 1917 жылғы революция, жұмысшы табының, шаруалардың, зиялы қауымның тарихы, Қазақстанның дәстүрлі құрылымының жұмыс істеуі мен трансформациясының әлеуметтік-экономикалық аспектілері, күштік ұжымдастыру тарихы, Ұлы Отан соғысы жылдарындағы республика тарихы Отыз жыл ішінде отандық тарих ғылымы қарқынды дамып келеді, көптеген зерттеулер жүргізілді, Елбасының институт ұжымына жүктелген іргелі бастамалары жоғары оқу орындарының тарихшыларымен, археологтармен, шығыстанушылармен, лингвистермен және әдебиеттанушылармен бірге халқымыздың тарихи санасын жаңғыртуға зор үлес қосты. Тарих беттерін халық жадында сақтау үшін Институт ғалымдары "Мәдени мұра" бағдарламасы аясында іргелі еңбектерді, атап айтқанда Қазақстан тарихын (ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейін) бес томдық етіп жариялады. Авторлар өткеннің бүгінгі күнге дейінгі өзекті мәселелерін зерттеді, қазақтардың этникалық тарихы, Орта ғасырлар мен жаңа кезеңдегі қазақ қоғамын қайта құру мәселелерін әзірлеуде белгілі бір нәтижелерге қол жеткізді, қазақ халқының ұлттық тәуелсіздік үшін күресін зерттеді, ұлттық мемлекетті қалыптастыру жолдарын анықтады. Бірақ қазіргі жастар үшін білім мен ақпарат алудың инновациялық тетіктері қажет, сондықтан дайындық өте маңызды, деді ҚК Президенті. Тоқаев әлемнің негізгі тілдеріне аударылуы керек жастар мен шетелдік аудитория үшін" Қазақстанның қысқаша тарихы". Сонда біз өзіміздің қазақ жері мен Тәуелсіздігімізге қол сұғатын "Никоновтардың" және басқа да демагогтардың идеологиялық шабуылдарына бүкіл әлеммен төтеп бере аламыз, өйткені біздің ұлан - байтақ жеріміз, тіліміз және бірлігіміз-біздің егемендігіміздің Мәңгілік үштігі және қазақстандықтардың міндеті-осы үш құндылықты көздің қарашығындай сақтау. Қ.Қ. Тоқаев: "жаңа ғылыми тәсілдерді ескере отырып, отандық тарихты жазатын кез келді, бұл іргелі еңбек барлық оқулықтардың негізіне айналуы тиіс. Бұл стратегиялық маңызды мәселе. Сондықтан Қазақстан тарихы бойынша жаңа академиялық басылымды дайындауға дереу кірісу қажет. Біздің тарихи санамыздың жандануы осыған байланысты. Бұл жұмысқа біздің беделді тарихшыларымызды тарту керек". Бұл жұмыстың идеялары біздің ұлтымыздың қасиетті негізіне айналуы керек, өйткені ұлттық мүдделер тұрғысынан жазылған тарих ұлттық бірегейлікті оятуға ықпал етеді. Бұл әлемге қазақ халқының шыншыл көпғасырлық тарихын айтудың жалғыз жолы, әрбір халық жат идеологияның ықпалына берілмей, өз тарихын өзі жазуы тиіс. Тарихшылардың алдында тағы бір міндет тұруы керек-бұл бірегей білімді қалың жұртшылыққа, әсіресе жастарға түсінікті әрі қолжетімді ету қажет. Өйткені, терең тарихи сана-бұл кәсіби тарихшылардың құзыреті емес, оны бүкіл халық иеленуі керек. ҚР Президенті Қ.Қ. Тоқаев Алаш қозғалысының қайраткерлерінің бай мұрасын, 1921-1922 жылдардағы ашаршылықтың қорытындыларын зерттеуді жалғастыру қажеттігін, соның нәтижесінде миллиондаған адамдар қаза тапқанын немесе аман қалу үшін қашуға мәжбүр болғанын, тарихымыздың қалған "ақ дақтарын" зерттеуді жалғастыру қажеттігін атап өтті. Биылғы жылы Желтоқсан оқиғасына 35 жыл толады және Желтоқсан батырларының ерлігі мен ерлігін лайықты бағалап, тарихта қалдыру қажет. Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының ғалымдары тарихты әрдайым ұлттық мүдде тұрғысынан, әсіресе соңғы кездері, зерттеп келді. 2017-2020 жылдары институт директоры, профессор З.Е. Кабульдиновтың басшылығымен отандық тарих ғылымының барлық өзекті мәселелері бойынша 12 маңызды ғылыми жоба орындалды. 2020-2021 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру конкурстарының қорытындылары бойынша ғана Институт жеңіп алған 10 жобаның саны мен қаржыландыру көлемі бойынша "Алтын ондыққа" енді, тағы 12 өтінім сараптамадан өтуде. Барлық осы зерттеулерге Тәуелсіздіктің құрдастары да белсенді қатысуда, Институттың жас ғалымдар кеңесі 2018 жылы ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы қорының бағалауы бойынша республикада үздік деп танылды. "Ғылым Ордасы" ҒЗИ мен ҚазҰУ арасындағы бірлескен білім беру бағдарламасы аясында. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ жанындағы 2014 жылдан бастап PhD бағдарламасы бойынша 9 жас маман бітіріп, магистр дәрежесін 47 адам алды. Соңғы үш жылда институт ғалымдары 40-қа жуық кітап шығарды (монографиялар, құжаттар жинақтары, конференция материалдары және т.б.), олардың ішінде 8 мұрағаттық құжаттар жинағы және бірегей "Қазақстан тарихы. Энциклопедия" 3 томдық. Институттың белсенді қатысуымен Қазақстанның Ұлыбританиядағы Елшілігінің қолдауымен Кембридж университеті баспасы 2020 жылдың 15 желтоқсанында Лондонда Шоқан Уәлихановтың таңдамалы шығармаларының ағылшын тіліндегі алғашқы жинағын басып шығарды және таныстырды. Бүгін институт алдына Қазақстан Республикасының Президенті Қ. К. Тоқаевтың "Тәуелсіздік бәрінен қымбат" атты мақаласында көрсетілген бағытты сақтай отырып, толық көлемде іске асыруға болатын жаңа міндеттер қойылды: "ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі Қазақстан тарихы" және "Қазақстанның қысқаша тарихы" 7-томдық академиялық басылымын шығару жоспарлануда; саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау. Жуырда ғана ҚР БҒМ ҒК Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты ҚР Президенті Қ.К. Тоқаевтың «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» мақаласы міндеттерін жүзеге асыру аясында «ХХІ ғасырдың үшінші онжылдығындағы Қазақстан тарих ғылымы дамуының жаңа серпіні» тақырыбында Республикалық ғылыми-практикалық конференция өткізді. Осыған байланысты конференция барысында жиналған ғылыми сараптамалық қауымдастық Қазақстан білімі мен тарих ғылымының басым бағыттарын және отандық тарихтың өзекті мәселелерін талдады. Конференция жұмысына ғалымдар, қоғам қайраткерлері докторанттар мен магистранттарды ат салысып қатысты. Конференция аясында Қазақстан тарихының ежелгі заманнан қазірге дейінгі тарихының маңызды қырларын қамтыған «Қазақстан тарихы. Энциклопедиясы» атты 3 томдық ғылыми-анықтамалық энциклопедиясының тұсаукесері өткізілді. Бұл басылымның ерекшелігі – авторлық ұжым классикалық энциклопедия дәстүрін сақтай отырып, отандық және әлемдік тарих жетістіктерін қолдана алғандығында. Жаңа энциклопедия ғылыми қауымдастыққа, оқытушы-ұстаздарға, оқушыларға, жалпы отандық тарихқа қызығушылық танытқан көпшілік оқырмандарға арналған. Закарья Рахметолла Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының кіші ғылыми қызметкері