Олжа салған 30 жыл

Келер жылы Тәуелсіздігімізді алып, егемен ел атанғанымызға 30 жыл толады. Тарихи тұрғыдан ба­ғам­дасақ, отыз жыл – аса көп уақыт емес. Десе де, Қа­зақстан аз уақыт ішінде әлемдік алпауыттармен терезесін теңестіріп, жаһан жұртына қарышты қа­дамдарымен танылып үлгерді. Егемендік жылдары еліміздің жеткен жетістіктері мен халықаралық деңгейде атқарған абыройлы істері том-том кітапқа арқау боларлық. Оның бәрін бір мақаланың шең­беріне сыйдыра алмасымыз анық. Бүгін біз әлемдегі дамыған 30 елдің қатарына қосылуды мұрат еткен Қа­зақстанның Тәуелсіздіктің арқасында қол жет­кізген басты 30 олжасына тоқталмақпыз.

Тағдыршешті құжат

1991 жылғы 16 желтоқ­сан­да «Қазақстан Респуб­лика­сы­ның мемлекеттік  тәуелсіз­дігі туралы» Қазақстан  Рес­пуб­ли­касының заңы қабылданды. Бұл – қазақ елі тарихындағы ақ­жарылқап сәттің туғанын күл­лі әлемге айғақ еткен ұлы күн. Қазақстан мемлекеттік тәуел­сіздігі жарияланған сол шақ ел ше­жіресіне алтын әріп­термен жазылды. Тари­хи құ­жатқа қол қойылған сәттен 45 минут өткен соң, Түркия Рес­пуб­ликасы бірінші болып Қазақстан Тәуелсіздігін та­ны­ды. Осы­лайша әлем карта­сын­да Қазақстан атты тәуелсіз жаңа мемлекет пайда болды. Оның тұңғыш Президенті бо­лып Нұрсұлтан Назарбаев сай­ланды. Қазақстан Ком­му­нис­тік партиясы Орталық Ко­ми­тетінің ХV пленумы қа­был­даған шешім қазақ елінің тағдырын түбегейлі өзгертті.

Достық көпірі

 1991 жылғы 8 желтоқсан­да КСРО ха­лық­аралық құқық субъекті және  геосаяси шын­дық ретінде өмір сүруін тоқ­тат­ты. Бөлек отау құрған мем­ле­кеттердің алдында күр­делі міндеттер тұрды.  Алда тұрған түйткілдердің ауқымдылығын сезіне отырып, Қазақстан Пре­зиденті Нұрсұлтан Назарбаев Алматыда бұрынғы одақтық республикалар көшбасшы­ларының кез­десуін өткізу жө­нінде бастама көтерді. Онда дос­тық, тату-көршілік және ел­дер арасын­да­ғы өзара тиімді ынтымақтастықтың тарихи та­мырларын тиісті құжатпен бе­кіту, сондай-ақ бұрынғы кеңес­тік кеңістіктегі бір­лескен жобаларды дамыту жолдарын қа­рас­тыру көзделді. Қазақстан басшылы­ғының белсенді жұ­мыстарының нәти­же­сінде 1991 жылдың 21 желтоқсанда кеңес­тік 11 республиканың бас­шылары Алма­ты­да бір үсте­лдің басына жиналды. Өткізілген ке­ліссөздердің қоры­тындысында «ТМД-ның Алматы деклара­циясы» қабыл­данып, онда Тәуелсіз Мемле­кет­тер Достастығының құ­рыл­ғаны жария­ланды, оның тең құқылы бірлестікке ұмты­­лысы айқындалып, мақ­сат­тары мен ұста­нымдары нақ­тыланды.

Азаптан арылтқан қадам

1991 жылғы 29 тамызда Нұрсұлтан Назарбаев Семей ядролық полигонын жабу тура­лы Жарлыққа қол қойды. Бұл – Қазақ­станның тәуелсіз ел ретінде жасаған алғаш­қы батыл қадамы еді. Тарихқа жү­гін­сек, дүние­жүзінде өз еркі­мен ядролық арсенал­дан бас тартқан мемлекет жоқтың қасы. Ке­зінде «ядролық қаруды сақтап қалайық» де­гендер де болды. Бірақ ұлтының саулы­ғын, қазақ жерінің бүтіндігін ойлаған Ел­басы әлемде көлемі жағынан төртінші орын­да тұрған ядролық арсеналдан бас тартты. Бұл шешімнің дұрыс екенін уақыт дәлелдеді. 40 жылдан астам уақыт бойы азапталып, 450-ден аса жары­лысқа кеудесін тосып, сау-там­тығы қалмаған Жер-анамыз­дың қасіреттен арылып, еркін тыны­с­тауынан қымбат олжа бар ма?

Қауіпсіздік қалқаны

1992 жылғы 7 мамырда Қазақстан Пре­зиденті, Қазақстанның Жоғарғы Бас қол­басшысы Н.Назарбаев «Қазақстан Рес­публикасы Мемлекеттік қорғаныс ко­митетін Қазақстан Республикасының Қор­ғаныс министрлігі етіп қайта құру туралы», «Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін құру туралы» және алғашқы Қорғаныс министрі етіп генерал-полковник (1993 жылдың 9 мамырынан армия генералы) С.Нұрмағамбетовті та­ғайындау туралы  Жарлықтарға қол қойды. Қазақстанның дербес Қарулы Күштерінің құрылған күні болып тарихқа енген 7 мамыр  елімізде «Отан қорғаушылар күні» деп жарияланды. Қауіпсіздігіміздің қалқа­нына айналған тәуелсіз Қазақстанның бү­гінгі армиясы  – ата-бабаларымыздың жауын­герлік дәстүрінің заңды жалғасы.

Егемендік нышаны

«Тәуелсіздік – алтын күмбез дейтін бол­сақ, сол күмбезді тіреп тұрған төрт белгі рәміздеріміз бар. Оның біріншісі –  көк бай­рақ, екіншісі – Елтаңба, үшіншісі –  Әнұран, төртіншісі –  қазақ тілі», –  деген еді Елбасы Н.Назарбаев. Елім, жерім дейтін ұрпақтың намысын оятып, жүрегіне пат­риоттық сезім ұялататын – осы рәміз­деріміз. Егемен Қазақстанның жаңа Мем­ле­кеттік рәміздері тәуелсіздігімізді алғаннан кейін алты айдан соң, 1992 жылғы 4 мау­сым­да бекітілді. Ж.Мәлiбеков пен Ш.Уәли­хановтың суретшілік шеберлігінің жемісі – Елтаңбамыз, бірегей бейнесі Шәкен Ниязбековтің қылқаламымен өрілген көк Туы­мыз, Шәмші Қалдаяқов пен Жұмекен Нәжімеденовтей біртуар дарын иелері және Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың шалқар ша­бытынан туған рухты Әнұранымыз – егемендігіміздің нышаны

Атажұртқа ағылған көш

1992 жылғы 28 қыркүйек пен 4 қазан аралығында Алматыда Дүниежүзі қазақ­тарының І құрылтайы өтті.  Алыс және жақын шет мемлекеттерден, соның ішінде Түркия, Алмания, Франция, Норвегия, Моңғолия, Қытай, Австрия және басқа 33 елден 800-ден астам адам қатысты. Ата жұртты аңсап жеткен қандастар туған елмен сағына қауышты. Құрылтай қоры­тын­дысында Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы құрылды. Оның Төрағасы болып Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев сайланды. Сөйтіп, әлемнің әр шалғайындағы қазақ диаспорасымен жұ­мыс істейтін іргелі ұйым шаңырақ көтерді. Қазақ елінің Тәуелсіздік алғаннан бергі тарихының жаңа парағын ашқан бұл құрыл­тайда және одан кейін де шетелде тұратын қазақтардың атамекенге көшуіне қолайлы жағдай жасауға бағытталған бірнеше заң қабылданды. Соның арқасында 30 жылға жуық уақыт ішінде әлемнің түк­пір-түкпірінен 1 миллионнан аса қан­да­сымыз елге оралды. Ел аман, жұрт тыныш бол­са, атажұртқа бет бұрған қазақтардың көші толастамасы анық.

Тәуелсіздік қарлығашы

1993 жылғы 15 қарашада төл валю­та­мыз – теңге дүниеге келді. Теңгенің тари­хы Қазақстан Тұңғыш Президентінің 1993 жылғы 12 қарашада қол қойған «Қазақстан Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы» заңынан бастау алады. Арада үш күн өткенде, ел аумағындағы жаңа сауда-саттық жасау құралы ретінде төл ақшамыз қолданысқа енгізілді. Ұлттық валюта ұлт­тық экономикамыздың іргетасын қалауға ықпал етті. Халықаралық мамандар пікірін­ше, теңге ТМД аумағындағы тұрақты валю­та­лар қатарында. Төл теңгеміз түрлі қаржы дағдарыстарына төтеп беріп қана қоймай, жұртшылық тарапынан инвестициялық сенімге де ие болды.

Құқықтық бағдаршам

1995 жылдың 30 тамызында респуб­ли­ка­лық референдумда Қазақстанның тұң­ғыш Ата Заңы қабылданды. Жаңа Конс­ти­туция 9 тарау, 98 баптан құралды. Ре­фе­рендумға қатысқан ел азаматтарының 90 пайызға жуығы, яғни қатысуға құқығы бар жеті миллионнан астам азамат Ата Заңы­мыз­дың қабылдануын бірауыздан қолдады. Бү­гінде бұл құжат елдің барлық саласын­дағы: саясат, экономика, әлеуметтік сала­дағы жетістіктердің, қоғамдық тұрақтылық пен келісімді қамтамасыз етудің берік құқық­тық іргетасы болып қаланды.

Алаштың мақтаны

1994 жылғы 6 шілдеде Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев Парламент сессиясы­ның жалпы отырысында елорданы Алматы­дан республиканың орталық өңірі Ақмола­ға көшіру жөніндегі тарихи идеясын жа­рия­лады. 1997 жылғы 10 желтоқсаннан бас­тап Ақмола қаласы ресми түрде Қа­зақ­станның астанасы болып жарияланды. Бірқатар басылымдар жаңа астанаға жол тартқан ұлы көштің шырқау шегін дәл осы күнмен байланыстырады. Алайда ол сәл ертеректеу, 1997 жылдың 8 қарашасындағы қа­зақ елінің мемлекеттік рәміздерін Ал­матыдан жаңа астана – Ақмолаға әкелуден басталған еді. Ал Алаштың мақтаны – еңсе­лі елордамыздың халықаралық тұсаукесері 1998 жылғы 10 маусымда өтті.

Талаптыға қанат

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 1993 жыл­ғы 5 қарашадағы №1394 қаулысы бойын­ша ел жастарына «Болашақ» шә­кіртақысы тағайындала бастады. 1994 жылы шетелге білім алуға аттанған бағдар­ла­маның алғашқы 187 стипендиатын Мемлекет басшысының өзі сәттілік тілеп шы­ғарып салды. Бағдарлама қолға алынған 27 жылдың ішінде 14 мыңға жуық жас шәкіртақыға ие болып, әлемнің алдыңғы қатарлы оқу орындарында білім алу мүм­кін­дігіне қол жеткізді. Бүгінде «Болашақ» түлектерінің 40 пайыздан астамы  эко­номиканың шынайы секторында, 20 пайы­зы  білім және ғылым саласында, 7 пайыз­дан астамы  медицина мен денсаулық сақ­тау саласында жұмыс істейді. Болашақ­тық­тардың төрттен бірі ірі компаниялар мен мемлекеттік ұйымдардың топ-менеджері болып еңбек етіп, ел дамуына жаңа серпін әкелді.

Ақталған ақтаңдақтар

ХХ ғасырдың 20-50-жылдарындағы саяси қуғын-сүргін зобалаңы – халқы­мыз­дың тарихындағы қасіретті кезең. Зұлмат жылдарда Қазақстанға КСРО-ның түкпір-түкпірінен бес миллионнан астам адам жер ау­дарылды. 100 мыңға жуық азаматымыз қу­ғын-сүргінге ұшырап, соның 20 мыңнан астамы атылды. Қазақстан тәуелсіздік алған­нан кейін осы нәубеттің құрбандарын мәңгі есте қалдыру үшін мемлекеттік дең­гейдегі тиісті шараларды жүзеге асыра бас­тады. 1993 жылы «Жаппай саяси қуғын-сүр­гін құрбандарын ақтау туралы» заң қабылданды. 1997 жылы Елбасы Н.Назарбаевтың Жарлығымен 31 мамыр Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні ретінде белгіленді. Жазықсыз жазаланғандарды ақтау бағытындағы жұмыстар әлі де тоқтаған жоқ. Жуырда  Саяси қуғын-сүргін және ашар­шылық құрбандарын еске алу күніне орай жариялаған үндеуінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев тарихи әділдікті қалпына келтіру жұмыстарын аяқтап, саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау үшін арнайы мемлекеттік комиссия құруды тапсырды.

Қоғамдық келісімнің бірегей үлгісі

1995 жылғы 1 наурызда Президенттің Қазақстан халқы Ассамблеясын құру туралы  Жарлығы шықты. Қазақ халқының топтастырушылық рөлін арқау ете отырып, қазақстандық патриотизмді, Қазақстан халқының азаматтық және рухани-мәдени саласын одан әрі дамыту, бәсекеге қабілетті ұлтты қалыптастыру процесінде респуб­ли­ка­дағы этносаралық келісімді қамтамасыз етуді мақсат еткен ұйым бүгінде елімізде тұра­тын барлық ұлт пен ұлыстың ын­тымағына ұйытқы болып отыр. Ассам­блея­ның қызметі арқылы мемлекет бір жағынан елімізде мекен ететін өзге ұлт өкілдерінің өз мәдениетін дамытуына қолдау көрсетсе, екінші жағынан түрлі этнос өкілдерін мем­лекетіміздің дамуына үлес қосуға ынта­ландырды. Бүгінде этносаралық толерант­тылық және қоғамдық келісімнің қазақ­стандық үлгісіне қызығушылық танытатын мемлекет көп.

Шегенделген шекара

1995 жылғы қыркүйектегі  Елбасының Қытайға  барып қайтқан  үш күндік са­па­рын­да екі ел басшылары  Қазақстан-Қы­тай шекарасы туралы келісімді ратификациялау  жөнін­дегі  грамоталар алмасу  хаттамасына қол қойды.  1999 жылғы 18 қаңтарда  Мәс­кеуде  Нұрсұлтан Назарбаев  пен Владимир Путин Қазақстан–Ресей  мемлекеттік ше­карасы  туралы  келісімге қол қойды. Нә­тижесінде,  әлемдегі  ең ұзақ  шекара құ­қықтық  негізде бекітілді. 1998 жылғы 17 шіл­деде Қазақстан мен Қырғыз Респуб­ликасы арасындағы мемлекеттік шекараны анықтау туралы меморандумға қол қойыл­ды. Өзбекстанмен арадағы шекара да  екі елдің тарихи мүдделеріне сай реттелді. Осы­ның арқасында қазіргі күні мем­ле­ке­тіміздің  территориясы барлық көрші ел­дер тарапынан толығымен танылып, ха­лық­аралық құқық негізінде заңдастырыл­ды.

Діндер арасындағы дәнекер

Қазақстанда 140 этникалық және 40 кон­фессиялық топ өкілдері бірлік пен ын­ты­мақта өмір сүруде. Діннің қоғамдағы маңы­зы артқанын жіті сезіне отырып, Елбасы  Нұрсұлтан Назарбаев республика елордасы – Астана қаласында әлемдік және дәстүрлі діндер форумын өткізу бастамасын көтерді. Осы орайда, 2003 жылғы 23-24 қыркүйекте ұйымдастырылған І съездің маңы­зы ерекше. Содан бері елордамыз Аста­на қаласында дәстүрлі түрде 3 жылда бір рет өткізіліп келе жатқан ауқымды жиын арқылы Қазақстан бүкіләлемдік қо­ғам­дастыққа жалпыұлттық консенсус пен қоғамның топтасуының үлгісін көрсетіп келеді.

Руханиятқа бетбұрыс

Елбасы Н.Назарбаевтың бастамасымен 2003 жылы түзілген «Мәдени мұра» бағдар­ламасы аясында ел аумағындағы тарихи-мә­дени ескерткіштер мен нысандар жаң­ғыртылып, баға жетпес мұраларымызды елге таныту, келер ұрпаққа жеткізу жо­лында толымды істер атқарылды. Ал 2013 жылы «Халық – тарих толқы­нын­да» бағдарламасы арқылы әлемнің ең бел­ді архивтерінен төл тарихымызға қа­тыс­ты құжаттар жүйелі түрде жиналып, зерт­телді. Аталған екі бағдарламаның заңды жал­ғасы ретінде 2017 жылдан бастап қолға алын­ған «Рухани жаңғыру» бағдарламасын қазіргі кезеңдегі және ұзақмерзімді перс­пективадағы қазақстандық қоғам да­муы­ның өзіндік идеологиялық платформасы деуге толық негіз бар. Бағдарлама 6 бағыт бойынша іске асырылып келеді: «Жаңа гума­нитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық», «Туған жер», «Қазақ әліп­биі­нің латын графикасына көшуі», «Қазақ­стан­ның киелі жерлерінің географиясы», «Жаһандағы қазақстандық мәдениет», «Қа­зақстандағы 100 жаңа есім».

Ғарышқа жол

Қазақстанның ғарыш саласына қатыс­ты тарихының басты беті 2006 жылғы 18 маусымда ашылды. Осы күні «Байқоңыр» ғарыш айлағынан қазақстандық тұңғыш KazSat жер серігі ұшырылды. Қараша айын­да KazSat жер бетіне жиілетіп телехабарлар та­ратып, жедел интернет-коммуникация­лық қызмет үлгілерін көрсете бастады. 2007 жылдың аяғында да қазақстандық жер сері­гіне жоспарланған жұмыстың 70 пайы­зы жүктеліп, ақаусыз әрі қалыпты жұмыс істеп тұрды. Алайда 2008 жылғы 10 қаңтар­да  KazSat аппараты алғаш рет жүрісінен жаңылып, Қазақстан операторлары жер серігімен он сағат бойы байланысқа шыға ал­май қалды. Өкінішке қарай, KazSat-тыңғұмыры қысқа болды. 2011 жылғы 16 шілдеде «Байқоңыр» ға­рыш айлағынан KazSat-2  жер серігі ұшы­рылды. Араға үш жыл салып, яғни 2014 жылғы 28 сәуірде «Байқоңыр» космод­ро­мының №81 алаңынан «Протон-М» зы­мыран тасығышына тиелген KazSat-3 жер серігі аппараты орбитаға шығарылды. Қа­зақстандық ғарыштық бұл аппарат 176 миллион долларға сақтандырылған еді.  Бүгінгі таңда әлемдік әйгілі ғарыштық 25 елдің қатарынан ойып тұрып өз орнын тапқан Қазақстан өз жер серіктерінің игілігін көріп отыр деуге толық негіз бар.

Тұңғыш төрағалық

Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы маңыз­ды белестің бірі – елдің 2010 жылы Еу­ропадағы қауіпсіздік және ынтымақ­тастық ұйымына (ЕҚЫҰ) – Еуропада, Орталық Азияда және Солтүстік Америкада ор­наласқан 56 елдің басын біріктіретін ірі аймақтық ұйымға төрағалық етуі. Еліміз – бұрынғы кеңестік кеңістіктегі елдер арасынан бұл ұйымға ең алғаш төрағалық еткен мемлекет. Төрағалықтың басты нәтижелі түйіні – ЕҚЫҰ-ның онжылдық үзілістен кейінгі 2010 жылғы 1-2 желтоқ­санда өткен Астана саммиті. Саммитке ЕҚЫҰ-ға мүше 38 мемлекет және Үкімет басшысы, жоғары лауазымды шенеуніктер, сонымен қатар  басқа да халықаралық және өңірлік ұйымдардың өкілдері қатысты.

Азияны елеңдеткен дүбір

2011 жылы қаңтар-ақпан айларында елі­мізде VII Қысқы Азия ойындары өтті. Астана мен Алматы қалалары Азия құрлы­ғының спорт орталығына айналды. Дүбірлі додаға әлемнің 27 елінен мыңнан астам спорт­шы қатысты. Жарыстардың бағдар­ламасына 11 спорт түрі енгізіліп, 69 медаль жиынтығы сарапқа салынды. Бұл қысқы Азиада тарихындағы ең жоғары көрсеткіш болды. Қазақстан  бұл додада алтын медаль саны бойынша рекорд жаңартып, 32 алтын медальға қол жеткізді және жалпыкоман­далық есепте айқын басымдықпен бірінші орын иеленді.

Әлемдік нарыққа жол

Еліміздің Тәуелсіздік жылдары жеткен тағы бір жарқын жеңісі – әлемнің 160-тан астам мемлекетін біріктіретін алып экономикалық бірлестік – Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болуы. Қазақстан ДСҰ-ға кіруге 1996 жылғы 29 қаңтарда өтініш берген еді. Еліміздің ұйымға мүше болу жөніндегі келіссөздері арада 19 жыл өткен соң ғана аяқталды. 2015 жылғы 27 шілдеде Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев пен Дүниежүзілік сауда ұйымының бас директоры Роберто Азеведо рес­публиканың ДСҰ-ға мүше болуы жө­ніндегі хаттамаларға қол қойды. Осылайша Қазақстан ДСҰ құрамына ресми түрде кірді. Қазір әлемде жасалатын сауданың 95 пайызы дәл осы ұйым арқылы жүзеге асады. Ал сауда жүрген жерде пайда қатар жүреді. Сон­дықтан қазақ елі үшін ең алдымен сыртқа өнім шығарып, тауарлар мен қыз­мет түрлерін таңдауға мүмкіндік туды. Әрі шетелден инвестиция тартып, жаңа өнді­рістерді өркендетуге жол ашылды.

Алаштың  ұлы  ғарышта

2015 жылғы 2 қыркүйекте қазақ халқы үшін тарихи күндердің қатарына енді. Өйт­кені сол күні үшінші қазақ ғарышқа ұшты. Байқоңыр ғарыш айлағынан ұшырылған «Союз-ТМА-18М» ғарыштық кемесі Ақтөбе уақыты бойынша 9 сағат 37 минутта көкке көтерілді. Халықаралық ғарыш стансасына (ХҒС) ұшырылған кезекті экспедицияның экипаж құрамында кеме командирі ресей­лік ғарышкер Сергей Волков, бортинженер­лер, Данияның алғашқы астронавты Анд­реас Могенсен мен Қазақстанның ғарыш­кер-сынақшысы Айдын Айымбетов болды. Қазақтан шыққан тұңғыш ғарышкер Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаевтың орны бір төбе. Екеуі де Алаштың атпал аза­мат­т­ары, халқымыздың қайраткер-қаһар­мандары. Ал Айдын Айымбетовтің жолы тіпті бөлек. Өйткені Қазақстан өз-өзі болға­лы, ұлын туған елінің атынан тұңғыш рет ғарышқа аттандырды. «Қазғарыш» агенттігі өз қыранын баптап, әуеге самғатты.

Қазақтың тілі  БҰҰ төрінде

2015 жылғы 28 қыркүйекте Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 70-ші сес­сиясындағы жалпы пікірталаста сөз сөй­леді. Елбасының бұл күнгі сөзін Қазақстан үшін тарихи мәнге ие деп айта аламыз. Себебі Нұрсұлтан Назарбаев осы күні ана тіліміздің айбарын асырды. Қазақтың тілін құрамында 200-ге тарта мүшесі бар ұйым­ның алқалы жиыны естіді. Әлемнің түкпір-түкпірінен келген президенттер, саясат­керлер, журналистер, сарапшылар үшін ілеспе аудармашылар Қазақстан Тұңғыш Президентінің сөзін ресми тілдерге тікелей аударды.

Елдік тойы

2015 жылы еліміз Қазақ хандығының 550 жылдығын кең көлемде атап өтті. Бастауын сонау мыңжылдықтар қойнауы­нан, Көк түріктер қағанаты мен Алтын Орда­дан алатын Керей-Жәнібек хандар құрған Қазақ хандығының 550 жылдығы  мемлекет жылнамасындағы мерейлі мереке болды. Бүкіл әлемді дағдарыс жайлап, дамыған елдердің өздері үлкен экономи­калық күйзеліске ұшыраған  алмағайып кезеңде алыс-жақын ағайынның басын қо­сып, елдік тойын кең көлемде өткізудің өзіндік ерекше себептері бар. Еліміз бұл тойды, ең алдымен, батыр бабаларымыздың биік рухына тағзым ету және тағдырдың сан алуан қиындықтарынан сүрінбей өткен ата тарихынан тағылым алу үшін өткізді.

Әлем назары Алматыда

2017 жылғы 29 қаңтар мен 8 ақпан ара­лы­ғында Алматыда XXVI Қысқы Универ­сиада өтті. Спорттық 12 түрі бойынша өт­кен дүбірлі додаға әлемнің түкпір-түк­пірінен 1 600-ден астам спортшы қатысты. Әлемдік жарыста ел қоржынына 36 медаль түсіп, жалпыкомандалық есепте Қазақстан екінші орыннан көрінді. Универсиаданы өткізу үшін салынған «Алматы Арена» мұз сарайы бүгінде Қазақ­стан­ның бастаушы спорттық ғимарат­тары­ның біріне айналды. Көпсалалы кешен жы­лына 600 мың көрермен қабылдайды. Универсиаданың тағы бір мұрасы – «Халық Арена» кешені де халықтың игілігіне айна­лып, ғимаратта түрлі спорттық, мәдени-бұқаралық шаралар өткізіліп келеді. Ал шетелдік спортшыларды жайғастыру үшін салынған атлетикалық қалашық кейін­нен тұрғын үйге айналып, пәтер кезе­гінде тұрған алматылықтарға берілді.

Қанаты қатайған «қарлығаштар»

Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан аза­маттық авиация саласында бұрын-соң­ды болмаған көрсеткіштерге қол жеткізді. Елі­міз 26 мемлекетпен 99 халықаралық бағыт бойын­ша әуе қатынасын орнатты. Соңғы бес жылда (2014-2019жж.) отандық әуежай­ларда қызмет көрсетілген жолаушылар са­ны 16,2 млн адамға дейін өсті, 8,1 млн жо­лаушы тасымалданды. Бұл 2014 жылға қара­ғанда 47 пайызға артық. 2018 жылғы қазанда құрылған тұңғыш қазақстандық лоукостер – FlyArystan өткен жылы өз қыз­метін бастады. Ел ішіндегі әуе сапар­лары­ның қолжетімді бола түсуі жолаушылар тасы­малының артуына, ішкі туризмнің жандануына ықпал етті.

Өсу жолына түскен демография

1991 жылдан бері елімізде халық саны 2,5 миллионға артты. Азаттықтың алғашқы жылдары Қазақстандағы қазақ халқының үлесі 40 пайызға жуық еді. Бүгінде бұл көр­сеткіш 70 пайызға жетті. 1992 жылы бастал­ған халық санының төмендеу үдерісі 2002 жылы аяқталды. Тәуелсіздіктің алғаш­қы он жылында халық саны 1,6 миллион адамға кеміген еді. Бұл ең әуелі халықтың кейбір бөлігінің өз тарихи Отанына оралуына, өтпелі кезеңде өлім-жітімнің көп болуы мен туудың төмен деңгейіне байланысты болды. Ал 2002 жылдан бастап халық санының өсуі тұрақты үрдіске айналды. Бұған біріншіден, табиғи өсім ық­пал етсе,  екіншіден, 2004 жылы бастал­ған қарқынды көші-қон себеп болды. Биыл мамыр айындағы статистика бойын­ша, Қазақстан халқының саны 19 004 917 адамға жеткен. Қаңтар айында ел тұр­ғын­дарының саны 18 632 200 адам бол­ға­нын ескерсек, 5 айда қазақстан­дық­тар­дың қатары 372 мың адаммен толыққан. Бейбітшілігіміз баянды, еліміз аман, жұр­тымыз тыныш болса, халқымыздың саны арта түсері кәміл. Көбей, қазақ!   Қайрат ИСАҒАЛИЕВ, Қазақстанның еңбек сіңірген дипломаты, Сорбонна-Қазақстан институтының профессоры:

Халықаралық қауымдастықтан ойып тұрып орын алдық

– Тәуелсіздік – қазақтың маңдайына оңай бұйырған олжа емес. Ата-бабалар аңсаған азаттыққа қол жеткізіп, егеменді ел болу үшін талай тар жол, тайғақ кешуден өттік. Қазақтың көзін ашып, көкірегін ояту үшін тер төккен, ұлтының бодандықтан құтылуы үшін өз өмірін құрбан еткен есіл ерлердің еңбегі ақталды. Тәуелсіздік еліме қанат бітірді, қадамын қарыштатып, болашаққа сенімін нығайтты. Егемендіктің арқасында алыс-жақын көршілермен тереземіз теңесіп, халықаралық қауымдастықтан ойып тұрып орын алдық. Кеңес үкіметі кезінде бөгде жұрттың көбі Қазақстанның қай жерде орналасқанын да біле бермейтін. Қазір әлемнің түкпір-түкпірінен ашылған елшіліктеріміздің арқасында көп елмен арада көпір орнап, қазақты танитын, Қазақстанды білетін жұрттың қатары өсті. Егемендік алғаннан кейінгі ең бірінші мақсатымыз  БҰҰ-ға кіру болды. 1992 жылдың 2 наурызында сол мұратымызға жетіп, Елбасымыз Қазақстанның қандай ел екенін, халқы қандай, салты қандай екенін әлемге таныстырды. Екінші үлкен жетістігіміз – сол жылдың 22 сәуірінде ЮНЕСКО-ға мүше болуымыз. Ол кезде Сыртқы істер министрлігінде ЮНЕСКО істері жөніндегі комиссияның бас хатшысы едім. Халықаралық ұйымның Париждегі штаб-пәтеріне Қасым-Жомарт Тоқаев екеуіміз бардық. Баспасөз мәслихаты кезінде дүниежүзінің көптеген елінен қатысып отырған журналистер «Сіздерге қай тілде жауап берген ыңғайлы?» деп сұрады. Сонда Қасым-Жомарт Кемелұлы: «Қай тілде сұрасаңыздар, сол тілде жауап береміз», – деді. Ол кісі қытай және ағылшын тілдерінде еркін жауап берді. Мен французша тіл қаттым. Журналистер қауымы жаңа қалыптасып жатқан мемлекет азаматтары­ның осындай білімі болса, елдің болашағы жарқын болатынына сенімді екенін айтып таңданып жатты. Жан-жақты білімді, парасатты, дипломатия­ның қыр-сырын жетік білетін елшілеріміз бүгінде Қазақстанды тек жақсы қырынан танытып жүр. Соның арқасында елімізбен түрлі салада әріптестік орнатқысы келетін мемлекеттер қатары артып келеді. Халықаралық ұйымдармен байланысымыз да нығайды. Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болуымыз, ЕҚЫҰ-ға, БҰҰ-ның Қауіпсіздік кеңесіне төрағалық етуіміз беделімізді арттырып қана қоймай, кез келген мемлекетпен тең сөйлесуге жол ашты. Ядролық қауіпсіздік саласындағы бастамаларымыз бен ұсыныс­тарымыз да Қазақстанды құрметтейтін, мемле­кетіміздің ұстанымдарымен санасатын елдер шоғырын көбейткені ақиқат. Елбасы салған сара жол жалғасын тауып, халықаралық саясаттағы іргелі істеріміз өрістеп келеді. Тәуелсіздігіміз баянды болғай!   Дәулетбек БАЙТҰРСЫНҰЛЫ, ақын, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі:

Атажұртқа оралуымыз – Тәуелсіздіктің олжасы

– Қазақстанның Тәуелсіздік алғанын естігенде, ел­ден жырақта жүрген бар қазақ бөркімізді аспанға атып қуандық. Көппен бірге біз де атажұртқа жетуге асықтық. 1994 жылы 30 маусымда елге оралдым. Ондағы мақсатым – Тәуелсіз Қазақстанмен бірге өсіп-өну, ұл-қызымды өзінің азат елінде өсіру және шы­ғармашылығыма өріс табу болды. Осы үш мақсатым да толық орындалды. 26 жыл бойы егемен елімнің ерікті азаматымын. Балаларым Алматыдағы жоғары оқу орындарын бітіріп, қызметке орналасып, өмірден өз орындарын тапты. Шығармашылыққа келер болсақ, 8 өлең жинағым, 2 проза кітабым жарық көрді. Ұйғыр, қырғыз, түрік, әзербайжан ақын-жазушылары­нан ірілі-ұсақты 10 кітапты қазақ тіліне аудардым. Олар басылып шығып, оқырман қолына тиді. Қытайда жүргенде Қазақстандағы «Шалқар» және «Социалистік Қазақстан» газетіне өлеңдерім жария­ланып, Қазақ радиосының «Шалқар» бағдарламасынан өлеңдерім оқылғаны үшін Қытай құқық қорғау органдарының назарына ілініп, тергелдім және тыйым салуға ұшырадым. Ол туралы «Өлместің суы бар ма?» деген кітабымда «Өлеңнің дерті» деген көлемді естелігім бар. Сонда егжей-тегжейлі жазылды. Қазақстанға келген 26 жыл ішінде ешбір қудалау, шектеу көрген жоқпын. Бұл жылдар ішінде Жоғарғы кеңестің «Халық кеңесі» газетінде, Қазақстан Жазушылар одағының  «Әдебиет айдыны» газетінде, халықаралық «DA Қазақстан» журналында қызмет етіп, тәуелсіз елдің ақпарат кеңістігінде журналистік қызметімді жалғастырдым. Еткен еңбегім ескерусіз қалмай, Қырғыз Республикасының  Молда Бағыш атын­дағы, Түркияның Юнус Эмре атындағы, ТҮРКСОЙ-дың Мақтым Құлы Фраки атындағы, Қазақ­стан меценаттар кулубының «Ильһам»  сыйлықтары­мен марапатталдым. Қазақстан халқы Ассамблеясы­ның «Мейірім» медаліне ие болдым. Әдеби шығарма­шы­лық байланыстармен Түркия, Әзербайжан, Қырғыз Республикасы, Өзбекстан, Ресей елдерінде бірнеше мәрте болып, түркі дүниесі қаламгерлерімен достық сапарларда болдым. Мұның бәрі азаттығымыздың арқасы, Тәуелсіздігіміздің олжасы.  

Серіктес жаңалықтары