ЕЛДЕСТIРМЕК – ЕЛШIДЕН...

Газетiмiздiң өткен сандарында Қытай Халық Республикасы Шыңжаң өңiрi Үрiмжi қаласындағы Қазақстанның паспорттық-визалық қызметiнiң төрағасы Қайыржан Кеңесұлымен сұхбат беретiнiмiз жайында уәде берген едiк. Бүгiн соны ұсынудың мүмкiндiгi туып отыр. Бiздiң әңгiмемiз виза берудiң қыр-сырлары және Шыңжаңдағы қазақтар жайында өрбiдi.

– Қайыржан Кеңесұлы, бiз екi күн бойы­на, осы паспорттық-визалық қыз­меттiң алдында бiраз нәрсенi ба­қыладық. Өткен көктеммен салыс­тыр­ғанда, келушiлер саны бiршама азай­ған сынды. Жалпы, көпшiлiкке тү­сi­нiк­тi болу үшiн, виза берудiң негiзгi тәр­тiбi жайында айтып өтсеңiз?– Осы көктемде виза алу үшiн ке­зек­те тұрғандардың саны сегiз мыңға жет­кенi және оның Қазақстанның бiраз ақ­па­рат құралдарында шу болғаны мәлiм. Мен осы паспорттық-визалық қызметтi бас­қаруға келгеннен берi, өзгерген ең бас­ты мәселе – елшiлiкте жұмыс iстейтiн адам санын екi есеге арттырдық. Бұрын кү­нiне жүзге жуық паспорт қабылданса, қазiр шамамен 180 адам қабылдаймыз. Қа­зiр осы қазан айынан бастап, нөмiр беру тоқтатылды. Нөмiр дегенiмiз, есiк ал­дында кезекте тұрған адамдардың пас­порт­тық-визалық қызметке құжаттарын тап­сыруға мүмкiндiк бередi. Егер нөмiр бел­гiлi бiр күнге берiлсе, сол нөмiр иесi дәл сол күнi Паспорттық визалық қыз­мет­ке келiп құжатын өткiзуi тиiс. Сол күн­ге қанша нөмiр таратылса, сонша адам қабылдайды. Қазiр желтоқсан айы­на дейiнгi нөмiрлер таратылып бiттi. Бү­гiн­нен бастап, нөмiр беру тоқтатылды. Жел­тоқсан айынан бастап, күнiне 300 адам қабылдауды жоспарлап отырмыз. Та­ғы бiр ескертетiн жағдай – жылдың он екi айында қалаған уақытына виза аштыруға болады. Мұны жұрттың көбi бiле бермейдi. Сол себептi де жаз ай­ла­рын­да кезек көбейедi де, қыста мүлдем ке­зек болмай қалады. Сондықтан виза алу­ға мүдделiлердiң құлағына алтын сыр­ға, қай уақытта болса да жылдың кез келген мезгiлiне виза аштыра алады.

Бұрын әр отбасы мүшесiнiң барлығы виза үшiн келетiн болса, қазiр бiр адам ке­лiп барлығының құжатын өткiзiп кете алады, бiрақ осындағы делдалдар өз­дерiнiң тауып отырған табысынан ай­рыл­ғы­сы келмейдi. Сондықтан визаға құжат өт­кiзетiн адамдарға «Паспортық визалық қыз­меттiң қызметкерлерi әрқайсысы кел­сiн, әйтпесе, бермеймiз деп жатыр» деп өтi­рiк айтады. Олар келгеннен кейiн мына жерде «Сары май» дейдi т.б. да жа­тақтарына жатады, тамағын iшедi, олар­дың бизнесiнiң жүруiне жағдай жасайды.

– Есiк алдында бiраз адамдармен тiл­­дескен едiк. Олардың арасында бү­гiн нөмiр алған, алайда үлгерiп келе ал­маған адамдар бар екен. Жалпы күнi бойы құжат қабылдаудың мүмкiндiгi бар ма?– Бүкiл дүниежүзiлiк тәжiрибеде кон­сул­дықтар аптасына төрт рет, түске дейiн ға­на жұмыс iстейдi. Бiз қазiр ол тәртiптi бұ­зып, бес күн қабылдаудамыз. Жаңа жыл­дан бастап, түстен кейiн екi қызметкер ха­­лыққа қызмет көрсететiн болады. Олар жа­ңа­ғыдай кешiгiп қалған адамдармен жұмыс iс­теп, олардың құжаттары дұрыс болған жағ­дай­да, қабылдап алатын болады. – Сiз жаңа делдалдар туралы айтып қал­дыңыз. Делдалмен күрес қалай жүрiп жа­тыр?– Ең әуелi бұл iстi өзiмiзден бастадық. Бiз өз қызметкерлерiмiздiң арасында дел­дал­дар­мен сыбайластар бар ма, соны анықтауға кi­рiстiк. Егер бiздiң арамызда делдалдармен сы­байластар болмаса, онда мың делдал болса да, бiзге тiсi батпайды. Сол арқылы олар өзi­нен-өзi жоғалады. Қазiр паспорттық визалық қызметте 6 адам жұмыс iстейдi. Жақын күндерi Сырт­қы iстер министрiнiң қолдауымен тағы екi қызметкер келмек. Бiрақ, жаңа да айтып өттiм, оңай олжаға етi үйренiп қал­ған делдалдар олжасынан айрылмаудың амал­да­рына көшiп жатыр. Олар халыққа терiс ақ­парат бередi.

Сол себептi де осындағы халықты ақпа­рат­тандыру мақсатында арнайы кiтапша да­йын­дап, халыққа тегiн таратып жатырмыз. Бұ­ған 4 мың доллар жұмсалды. Тағы да он мың дана дайындап таратуды көздеудемiз.

Қазiр бiздiң қызметтiң жұмысынан бейха­бар, алыс аудандардан келген кiсiлердiң ба­сын шыр айналдырып, оларға анкетаны толтырып беремiз, құжаттарыңның кө­шiр­ме­сiн жасап беремiз, тезiрек нөмiр алуға кө­мек­те­семiз деп ақшасын алып, ақыры ештеңе бi­тi­ре алмай бiраз уақыттан кейiн амалсыздан қай­тарып берiп жатқандар да, паспорттарын осын­да әкеп тастап, ақшасын бермей қарасын ба­тыр­ғандар да, тiптi, «пәленбай банкiден ашыл­ған бәленбай есепшотқа пәленше ақша ау­дарыңдар, оның пәленбай пайызы осы қыз­меттiң басшысына берiледi» деп сайрап жүр­ген­дер де бар көрiнедi.

– Егер алаяқ делдал қолға түссе, оған қан­дай шаралар қолданасыздар?

– Бiз қазiр делдалдардың тiзiмiн жасау үстiндемiз. Егер күдiктi қолымызға түс­се, оларға беретiн жазамыз – әулетiмен, ту­ған-туысқанымен қазақ визасын бермеу, олар­дың Қазақстанға келу еркiнен айыру. Бiз ақпаратты арнайы бланкiлерге қазақтар үшiн кириллица мен төте араб алфавитiнде қа­зақ тiлiнде жазып шығарып отырмыз. Ал қы­тайлар мен өзге ұлттар үшiн ағылшын және қытай тiлiнде дайындаймыз. Сонымен қатар қарапайым халық бiздiң қызмет жа­­­­й­ын­­­дағы ақпаратпен таныс бола берсiн деген мақсатта осы Шыңжаң өңiрiнде қазақ тi­лiн­де шығатын 5 басылымға сұхбат бердiм. Бұ­рын Қытай үкiметi оған рұхсат етпеушi едi. Қазiр оған да мұрсат берiп отыр. Бұл ақпарат құ­ралдарының iшiнде халыққа ең жетiмдiсi және таралымы молы – Шыңжаң қазақ радио­сы. Сондай-ақ, жергiлiктi басылымдарға берген сұхбаттарымызды өзiнiң ресми таралымы­нан сырт 1 мың данадан сатып алып, осында келген адамдардың қо­лына берудемiз. – Виза қандай жағдайда кезексiз бе­

– Бiз студенттерге, қайтыс болған адам­дар­дың туыстарына (қандай да бiр шұғыл жағ­дай болуы мүмкiн), көшi-қон визасына өтi­нiш берген адамдарға кезексiз виза беремiз. Бi­рақ олардың қолындағы құжаттары жалған бол­мауы керек. Бiрақ кейбiр ағайындар визаны кезексiз алғысы келiп кейде, жалған әре­кеттерге де барады. Оның басты себебi – қордаланып қалған кезектiң салдарынан. Егер мұндай кезек болмағанда, олар жалған ай­туға бармас едi.

– Қайыржан Кеңесұлы, көпшiлiктiң ай­туы­­на қарағанда, мұндай проблемалардың туын­дауының ең басты себебi – қазақ ви­засының уақытының тым қысқарып кет­ке­нiнде көрiнедi. Бұрын Қазақстанға кiру ви­засы жарты жылға және бiр жылға көп мәр­те берiлiп келген болса, қазiр үш айға бiр және көп мәрте берiлетiн болыпты. Бұ­ның уақытын созса, мұндай ұзын сонар кезек те пайда болмас едi дейдi жұрт. Сiз не дейсiз?

– Мұндай ұсыныстарды келгелi берi естiп ке­лемiн. Бiз бұны Қазақстанның Сыртқы iстер министрлiгiне жолдадық. Жаңа жылдан кейiн бiр өзгерiстер болып қалады деген ойдамыз. Қазiр жаңа Ережелер қарастырылып жатыр. Егер визаның уақыты бiр жылға, көп мәртеге созылса, бiздiң де уақытымыз үнемделер едi, шығын да азаяр едi. Сонымен қатар, виза қазақтарға тегiн берiледi. Сондықтан болар үш рет виза бастырып, оны пайдаланбаған қандастарымыз да кездесiп жатыр. Сол себептi визаны тегiн бермеу жайында да ұсыныс жасап отырмыз. Мұндағы қазақтардың жағдайы жаман емес, олар виза үшiн 25 доллар таба алады. – Көшi-қон визасын алу үшiн қандай құжат­тар болуы керек?

– Ең әуелi Қазақстан тарапынан кө­шi-қон шақыртуы керек. Ол жергiлiктi әкiм­шi­­лiктердiң кепiлдiк қағазы, iшкi iстер ми­нис­трлiгiнiң растауы, әйтеуiр анау-мынау құжаттары көп. Көшi-қон шақыртуын рәсiмдеушiлердiң саны жылдан жылға азайып барады. Биыл небәрi жетi отбасына көшi-қон шақыртуын бердiк. Көшiп бара жатқан азаматтың жеке куәлiгiн Қытай тарапы алып қояды. Және оның қолына «мына азамат Қазақстанға көшiп бара жатқан себептi жеке куәлiгi және үй кiтапшасы алынды» деген анықтама бередi. Осы маусым айының ба­сында 305 жалған виза анықталып, оны жергiлiктi үкiмет орындарына арыз жазып ұсындық. Нәтижесiнде 4 қытай, бiр қазақ азаматы жалған виза жасаумен айналысатыны нақтыланды.

– Сiз бiр сөзiңiзде Үрiмжiдегi пас­порт­тық-визалық қызметтiң Қазақстан темiр жолының бiр филиалы ретiнде жұмыс iстеп отырғанын айтып едiңiз. Осыны тарата кетсеңiз…

– Қытайдағы қазақтар негiзiнен осы Шыңжаң өңiрiнде шоғырланған. Бұрын олар Қазақстан визасын алу мақсатында, осыдан 4 мың шақырым қашықтықтағы Бейжiңге қатынайтын. Оларға көмек көрсету үшiн Үрiмжi қаласынан паспорттық-визалық қызметтi ашу қолға алынды. Бiрақ Қытай тарапы бұл өңiрде Консулхана ашуға рұқсат етпейдi. Өйткенi бұл саяси жағынан тұрақсыз ай­мақ. Егер Қазақстанға виза ашуға рұқсат етiл­се, онда орыстар, американдықтар жабыла аша бастауы мүмкiн. Бұрын Кеңес өкi­метiнiң Үрiмжi, Алтай, Шәуешек, Құл­жа және Қашқарда консулханалары бол­ған екен. Қазiр олардың бәрiн әдейi ұстап отыр. Сол себептi де бiз Бейжiңдегi елшiлiктiң бөлiмшесi ре­тiн­де емес, Қазақстан темiржолының филиалы ре­тiнде жұмыс атқарамыз. Бұған дейiн бiз «Эйр Қазақстан» әуе компаниясына қараған едiк. Ол компания тарап кеткеннен кейiн, Темiр жолға тiркелдiк. Бiзде дипломатиялық құ­қық жоқ, паспортымыз да дипломатиялық емес. Жарты жыл сайын тiркеуден өтемiз.

– Есiк алдында жолыққан адамдар осын­дай паспорттық-визалық қызметтi та­ғы бес аймақта – Алтай, Шәуешек, Құлжа т.б. аймақтарда ашу қажет деген ой айтты. Сiз бұған не дер едiңiз? – Жоқ, бiз осы паспорттық-визалық қыз­мет­тi сақтап қалсақ, соған да риза болуымыз ке­рек. Ал әр аймақта мұндай орталықтар ашу – буынсыз жерге пышақ ұрумен бiрдей. Бiз олардың шаруасын реттеу мақсатында, олар визаға құжаттарын тапсырып кеткеннен кейiн, мекен-жайларын қалдырады. Бiз сол мекен-жайға хатпен жөнелтемiз. Сә­лем­де­менiң құны – ұзаса 20 юань (шамамен 4 доллар) болады. Бұл олардың Үрiмжiге ке­лiп-кетуi шығынынан 20 есеге арзан. Әрi ке­пiл­дiк хатпен жiбергеннен кейiн, паспорттары да жоғалмайды. Виза басылған паспорт қол­дарына 5 күннiң iшiнде тиедi.

– Паспортын өткiзгеннен кейiн, виза қан­ша уақытта дайын болады?

– 5-7 күннiң iшiнде. Өйткенi бiз пас­пор­­тын қабылдап алғаннан кейiн, паспорт ар­найы тестiден өтедi. Қазiр бiзде ол аппарат бi­реу ғана. Жұмысымыз қарқынды болу үшiн ондай аппараттың үшеуi болса жетiп жа­тыр. Сондай-ақ, Үрiмжi өңiрiнде интернет мә­селесi проблема туғызып тұр. Ал бiздiң iсi­мiз интернетпен тiкелей байланысты, бiр са­ғат интернет болмай қалса, 60 паспортқа виза жапсырылмай қалады. Кейде Сыртқы iс­тер министрлiгiнде ортақ «Бүркiт» жүйесi iс­темей қалады. Осының бәрi бiздiң iсiмiзге ке­дергi келтiредi.

ҚАЗАҚСТАНМЕН БАЙЛАНЫС ЖЕРГIЛIКТI ҚАЗАҚТАРДЫҢ ТҰРМЫСЫНА ЕРЕКШЕ ӘСЕР ЕТТI

– Қайыржан Кеңесұлы, Шыңжаң өңi­­рiнде 15 жылдан астам уақыт қыз­мет атқарған екенсiз.

Жалпы, осын­дағы қазақтардың тұрмыс-тiршiлiгi жай­ында атап өтсеңiз?

– Қытай елiнде орта есеппен 1,5 мил­лиондай қазақ тұрады. Соңғы жиырма жыл iшiнде Қазақстанға 200 мыңдай қазақ көшкен болар. Осыдан он жыл бұрынғымен салыстырғанда, қазақтардың жағдайы жақсы. Бұнда өздерiңiзге белгiлi, Қытай ерекшелiгiндегi социализм салтанат құрған. Нарықты экономикаға бейiмделiп, бизнеспен айналысып жүрген қазақтар баршылық. Үрiмжi қаласында негiзiнен мемлекет қызметiндегi қазақтар мен қаламгерлер мен журналистер тiрлiк етедi. Олардың қатарын соңғы жылдары кәсiпкерлер толықтырып келедi. Қазақтардың көбi Алтай, Iле, Тарбағатай аймағында тұрады. Гансу өлкесiнде Ақсай қазақ автономиялы ауылы бар. Онда үш мың қазақ бар. Бейжiңнiң өзiнде 1,5 мыңдай қазақ тұрады.– Үрiмжiден өзге қазақтар тұратын қай өңiрлерде болдыңыз?

– Алтай, Бұратала, Құлжа, Шәуешек ай­мақтарында болдым. Жалпы қазақтың бай­ырғы мал шаруашылығының орнына туристiк кәсiптi дамытуды қолға алып жатыр. Қазақтың қиiз үйлерiнде ту­рис­тер­дi қабылдап, содан жақсы қаржы та­бады.

– Қытайда төлқұжатта қай ұлт еке­нi көр­сетiле ме?

– Төлқұжатта көрсетiлмейдi, алайда жеке куәлiгi мен үй кiтапшасында мiн­дет­тi түрде көрсетiледi. – Ал қазақтардың Қазақстанға кө­шу­ге деген пейiлi қалай?

– Қазақстанға көшуге жастар жағы ни­еттi. Үлкен кiсiлер өздерi Қазақстанға үйлесе алмайтынын бiледi, бiрақ балаларын, немерелерiн Қазақстанға жiберiп, сол жақтан бiлiм алуына және қалуына жағдай жасауға талпынады. Қазақстанға барам дейтiн азаматтар өте көп. Бiрақ, паспорт рәсiмдеу бiраз қиынға соғады. Ең әуелi Қытай тарапы Қазақстаннан жеке арнайы шақырту және кепiл хат сұрайды. 2007 не 2008 жылы Қытайда паспорт заңы қабылданды. Онда: «Әрбiр Қытай азаматы шетелге шығатын ниетi болса, жергiлiктi қоғам қауiпсiздiгi мекемесiне арыздануына болады. Ол адамның жеке куәлiгi мен арызы негiзiнде сақшы мекемесi 15 күннiң iшiнде паспорт рәсiмделуi тиiстi»,–делiнген. Бiрақ бұл заңға қосымша Тибет және Шыңжаң өңiрiнiң азаматтары үшiн өзгеше талаптары бар. Соның ең бастыларын жоғарыда атап өттiм.

— Рахмет!

Серіктес жаңалықтары