Мазмұны
Ана тілі – әрбір ұлттың мәдениетінің, тарихының, ұлттық болмысының негізгі көрінісі. Ана тілінің маңызы өте зор, себебі ол қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен қатар адамның дүние танымын, рухани құндылықтарын қалыптастырады. Ана тілі адам өмірінде ерекше орын алады, өйткені ол адамның дүниеге көзқарасын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.
ҚР Сыртқы істер министрлігіне қарасты «Отандастар қоры» КеАҚ (коммерциялық емес акционерлік қоғамы) қазақ тілін оқыту жүйесін халықаралық деңгейде дамытуға арналған бірқатар жобаны іске асырып келеді. Бүгінде қазақ тілін шетелдегі қандастарға үйретуде онлайн курстар өз нәтижесін беріп жатыр. Қазір қазақ тілін үйренуге тек Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар шетелде тұратын қазақ диаспорасы арасында да сұраныс артып келеді. 2019 жылдан бері ұйымдастырылып келе жатқан тегін онлайн қазақ тілі курстары осы бағытта үлкен жұмыс атқарып, қазақ тілінін шетелде оқытуда зор үлес қосуда. Қазақ диаспорасына арналған қазақ тілі курстарының ерекшелігі – олар әр елдегі диаспораның тіл үйрену деңгейіне қарай ұйымдастырылады. Бұл курс әрбір тыңдаушының жеке қажеттіліктері мен тіл үйрену жылдамдығына сай деңгейлерге бөлінеді. Сабақтар қазақ тілін үйренушілерге ыңғайлы әрі қолжетімді түрде ұсынылады, себебі олар түрлі тілде – қазақ-ағылшын, қазақ-орыс, қазақ-түрік, қазақ-парсы тілдерінде өткізіледі. Бұл өз кезегінде қазақ тілін үйренушілердің түсіну деңгейін жеңілдетіп, олардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Курстардың негізгі оқу материалы «Әмбебап оқулық» негізінде дайындалып, тыңдаушыларға тілдің грамматикасы мен лексикасын меңгеруге мүмкіндік береді. Әрбір сабақ Қазақстандағы үздік мамандар мен әдіскерлердің қатысуымен ұйымдастырылады, бұл оқу үдерісін сапалы әрі нәтижелі етеді. Қазақ тілін үйретуге арналған онлайн курстарға қатысушылар саны артып келеді. Бұл курстардың қажеттілігінің артуы – қазақ тілін үйренуге деген қызығушылықтың өсуінің айқын дәлелі.
Онлайн курстардың маңызы шетелдегі қандастарымызға қазақ тілін үйрету – еліміз үшін стратегиялық маңызды міндет. Бұл курстар тек тіл үйрету ғана емес, сонымен қатар қазақ халқының мәдениеті мен ұлттық құндылықтарын шетелдегі қандастарымызға жеткізу, оларды Қазақстанмен байланыстыру мақсатында да үлкен рөл атқарады. Онлайн форматта ұйымдастырылған курстардың артықшылығы – кез келген уақытта, кез келген жерде оқып, білім алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, сабақтарды өткізу уақыты мен деңгейлік топтар әр қатысушының тұрғылықты жеріне және күн тәртібіне сай реттеледі, бұл курсқа қатысуды жеңілдетеді. Шетелде тұратын қазақтардың өз ана тілін үйренуге деген ынтасын арттырып, тілдің кеңінен қолданылуын қамтамасыз етеді.
Қазақ тілін шетелде тұратын қандастарымызға үйрету үшін ұйымдастырылып жатқан онлайн курстар – маңызды әрі қажетті бастама. Бұл курс арқылы қазақ тілінің шетелде кең таралуына мүмкіндік туып, оның әлемдік аренадағы беделін арттыруға үлес қосады. Тілдің дамуы мен сақталуы үшін бұл сияқты жобалардың үздіксіз жүргізілуі маңызды, себебі қазақ тілін меңгерген ұрпақ өз мәдениеті мен ұлттық құндылықтарын қастерлей отырып, Қазақстанмен тығыз байланыс орната алады.
Қазақ тілінің дамуы мен оның шетелдерде кеңінен таралуы үшін маңызды қадамдардың бірі – қазақ тілі мұғалімдерінің кәсіби деңгейін арттыру. Осы орайда Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы шетелдегі қазақ тілі мұғалімдері мен оқытушыларына арналған біліктілікті арттыру курстарын үздіксіз ұйымдастырып келеді. Бұл курстар «Отандастар қоры» қолдауымен жүзеге асырылып, қазақ тілін оқытудың сапасын арттыру мақсатында әр жыл сайын өтіп тұрады. Курста әртүрлі елден қазақ тілі пәнінің мұғалімдері сабақ береді. Ол курсқа Моңғолия, Өзбекстан, Ресей, Иран, Түркия сияқты елдерден келген 100-ден астам қатысушы бар. Бұл курстардың басты ерекшелігі – қатысушылардың қажеттіліктеріне сай мамандандырылған білім беру бағдарламасының ұсынылуы. Курс басталар алдында тыңдаушылардың қызығушылықтары мен оқу тақырыптарына қатысты сауалнама жүргізіледі. Бұл сауалнама нәтижелері бойынша курс бағдарламасы құрылып, баяндамашылар құрамына еліміздегі жетекші ғалымдар мен тәжірибелі мамандар шақырылады.
Курстардың мазмұны және мақсаты біліктілікті арттыру курстары қазақ тілін шетел тілдері ретінде оқытудың ең үздік әдіс-тәсілдерін меңгеруге бағытталған. Курстарда қазақ тілін оқытудың жаңашыл әдістері, ғылыми зерттеулер, ұлттық құндылықтарды дәріптеу, мәдениет пен әдебиетті оқыту тәсілдері қарастырылады. Қазақстандағы филолог ғалымдар, Назарбаев Университетінің мамандары, халықаралық мектептердің мұғалімдері, сондай-ақ шетелде қазақ тілін оқытатын тәжірибелі ұстаздар осы курстарда баяндамашы ретінде өз тәжірибелерін ортаға салады. Курстың басты мақсаты – шетелдегі қазақ тілінің мұғалімдерін жаңа әдіс-тәсілдермен таныстырып, оларды қазіргі білім беру стандарттарына сай дайындалуға ынталандыру. Сонымен қатар, қатысушылар арасында тәжірибе алмасу және байланыс орнату да маңызды міндеттер қатарында. Бұл курстар арқылы шетелдегі қазақ тілінің мұғалімдері мен қазақстандық ғалымдар бір-бірімен тығыз байланыс орнатып, білім саласында өзара тәжірибе бөліседі. Бұл курстар – шетелдегі қазақ тілін оқытатын мамандар үшін үлкен мүмкіндік. Олардың білімін арттыру, кәсіби дағдыларын жетілдіру және қазақ тілін оқытудың қазіргі әдістерін меңгеру – шетелдегі қазақ диаспорасының тілін үйрену сапасын едәуір жақсартады. Мұғалімдердің кәсіби деңгейінің жоғарылауы, өз кезегінде, қазақ тілін үйренушілердің білім алу сапасын арттырады, бұл қазақ тілінің шетелде кеңінен таралуына ықпал етеді. Сонымен қатар, курстарда алынған тәжірибелер мен жаңа әдіс-тәсілдер шетелдегі қазақ тілінің мұғалімдеріне үлкен тәжірибе береді. Олар қазақ тілін оқыту барысында өздерінің әдістемелік жұмыстарын жақсартып, оқушыларды тиімді үйретуге мүмкіндік алады. Курс қатысушылары арасында құрылған желі арқылы ақпарат алмасу мен тәжірибе бөлісу тұрақты түрде жалғасады. Біліктілікті арттыру курстары қазақ тілін шетелдерде оқытудың деңгейін көтеруге зор ықпал етеді. Бұл курстар шетелдік қазақ тілі мұғалімдеріне жаңа білім мен әдістерді меңгеруге мүмкіндік береді, сондай-ақ олардың Қазақстанмен мәдени және ғылыми байланысын нығайтуға жағдай жасайды. Қазақстан мен шетелдегі қазақ тілін оқытушылардың арасында тығыз байланыс орнаған сайын, қазақ тілінің әлемдік деңгейде кең таралуына бір қадам алға жылжуымыз сөзсіз.
Шетелде тұратын қандастарымыз үшін Қазақстандағы білім жүйесіне қол жеткізу және ана тілін үйрену, ұлттық құндылықтарымызды сақтау – маңызды міндет. Осы мақсатта «Отандастар қоры» мен еліміздің білім беру ұйымдары шетелдегі қандастарымызға түрлі мүмкіндіктер ұсынуда. Олардың білім алу жолындағы қолдау жүйесі жылдан жылға кеңейіп, тиімділігі артып келеді.
Қазақстандағы білім беру жүйесінің сапасын арттыру, сонымен қатар, шетелде тұратын этникалық қазақтарға ана тілін ұмытпай, білім алу мүмкіндігін қамтамасыз етуде «BILIMLAND» платформасының маңызы зор. 2024 жылдан бастап «Отандастар қоры» шетелдегі этникалық қазақтарға, сонымен қатар, Қазақстанда даярлық бөлімінде білім алып жатқан тыңдаушыларға осы платформаны тегін қолдануға мүмкіндік беріп, консультациялық қызмет көрсетуде.
«BILIMLAND» платформасы шетелдегі қандастарымыз үшін жаңа мүмкіндіктер ұсынып, қазақ тілінде білім алудың жолын жеңілдетеді. Платформада 1-11 сыныптарға арналған барлық пәндер қамтылған, бұл шетелде тұратын қазақ балалары мен жастарға еліміздің мектеп бағдарламасы негізінде толыққанды білім алу мүмкіндігін береді. Оған қоса, 26 000 сабақ пен 600 000-нан астам жаттығу тапсырмалары, тереңірек түсіну үшін анимациялар, бейнемазмұн және виртуалды зертханалар ұсынылған, қандастарымызға тек қана ана тілін ұмытпай, Қазақстанның мектеп бағдарламасына сәйкес білім алу мүмкіндігін береді. Білім алудың бұл мүмкіндігі шетелдегі қандастарымыз үшін бір жағынан қазақстандық білім жүйесін қол жетімді етсе, екінші жағынан, ана тілінің таралуына ықпал етіп, ұлттық құндылықтарды сақтауға көмектеседі.
«Отандастар қоры» шетелдегі қазақ оқушыларына білім алуына мүмкіндік жасап, шетелде тұратын этникалық қазақтардың Қазақстанның жоғары оқу орындарында сапалы білім алуына жағдай жасау мақсатында бірнеше маңызды бастамаларды қолға алған. Солардың бірі – шетелдегі қазақ мектеп оқушыларына арналған «Білім көрмесі». Бұл іс-шара оқушыларға Қазақстанның үздік университеттері мен білім беру бағдарламалары туралы ақпарат беру, олардың білім алу мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында ұйымдастырылады. Бұл көрмелерде оқушыларға Қазақстанда білім алуға арналған стипендиялық бағдарламалар, ҰБТ тапсыру тәртібі, дайындық бөлімдері мен елдегі үздік университеттер туралы толыққанды ақпарат беріледі. Көрме барысында шетелдегі қазақ оқушылары Қазақстанда тегін білім алу жолдарын, гранттар мен стипендиялар туралы ақпарат алып, өздеріне қолайлы оқу орнын таңдай алады. Жыл сайын 4000-нан астам қандас оқушы Қазақстанға білім алу үшін келеді. Олардың арасында 1300 адам даярлық бөліміне қабылданып, 1 600 адам ҰБТ тапсырады, ал 100 адам стипендиялық бағдарламалар арқылы оқуын жалғастырады. Қандастарымыздың көбі Өзбекстан, Моңғолия, Қытай және Ресей елдерінен келеді. Осылайша шетелдегі қазақтардың білім алуын жеңілдету үшін ауқымды жұмыс атқарылып жатыр. Қазір «Отандастар қоры» қолдауымен шетелдегі қандастар үшін ҰБТ тапсыру тәртібі айтарлықтай жеңілдетілді. Бұрын қандастарымыз 5 пәннен емтихан тапсыруы қажет болса, өзгерістерден кейін тек 3 пәннен емтихан тапсырады. Бұл өзгеріс шетелдік этникалық қазақтар үшін білім алу үдерісін едәуір жеңілдетеді. Сонымен қатар, шектік балл талап етілмейтін болып шешілді. Бұл шара қандастарымыздың Қазақстандағы гранттар мен білім алу мүмкіндіктерін арттырып, көптеген оқушының арманына жетуге мүмкіндік береді. Шетелде тұратын қазақтардың білім алуын қолдай отырып, оларды Қазақстанның білім жүйесіне интеграциялауға септігін тигізеді. Мұндай бастамалар этникалық қазақтардың еліміздің білім беру саласына қосқан үлесін арттырып, болашақта ел мен ұлт арасындағы байланыстарды нығайтады. Білім көрмелері, стипендиялық бағдарламалар, ҰБТ тапсыру тәртібіндегі жеңілдіктер – мұның бәрі қандастарымыздың Қазақстанда білім алу мүмкіндіктерін кеңейтеді. Елге оралып, білім алып, отанға қызмет ету ниетінде тұрған шетелдегі қазақ жастарымен ынтымақтастық жалғаса бермек.
Ана тілі – әрбір адам үшін ең қымбат және ең маңызды байлық. Ол біздің болмысымызды, ұлттық құндылықтарымызды, тарихымызды және мәдениетімізді сақтап қалатын басты құрал. Ана тілін сақтау, дамыту, ұрпақтан ұрпаққа жеткізу – әрбір азаматтың міндеті, әрі ата-бабаларымыздың аманатын орындау. Ана тілінің қоғамдағы орны ерекше. Ол ұлттың рухани өмірінің өзегі болып табылады, өйткені тіл арқылы халықтың ойы, сезімі, тарихы, діні, салт-дәстүрлері, мәдениеті ұрпақтан-ұрпаққа жетіп отырады. Тіл адамның тұлғалық дамуында маңызды рөл атқарады, оның өз бетінше ойлау, пікір айту, қоршаған ортаға көзқарасын қалыптастыруына ықпал етеді.
Қазақ тілі – мемлекеттік тіл, қазақ халқының тарихи, мәдени мұрасы мен салт-дәстүрінің ұрпаққа аманат етілуі үшін қажет. Тіл арқылы біз өз тарихымызды, өз көзқарасымызды, ұрпаққа айтар өнегемізді жеткізіп, қоғамымыздың бірлігін нығайтамыз. Қазақ тілін үйрету жұмыстары мемлекет тарапынан ерекше назарға алынған және түрлі деңгейде жүргізіліп жатыр. Мектептерде, жоғары оқу орындарында қазақ тілін оқыту бағдарламалары күн санап жақсарып келеді. Бұл жағдай ана тілімізді меңгеруге деген қызығушылықты арттырып, қазақ тілінің мәртебесін көтеруге көмектеседі. Қазір әлемде тіл – тек қана қарым-қатынас құралы емес, ол – ұлттың өзіндік ерекшелігін, тарихын, мәдениетін сақтайтын негізгі құрал. Әрбір қазақ өз ана тілін білуге, оны құрметтеуге, ұрпағына үйретуге міндетті.
Дидар БОЛАТ,
«Отандастар қоры» КЕАҚ Президентінің кеңесшісі
