Тәкаппарлық дертін емдеу

Қазақтың алты жүз мың сөзінің ішінде адамды құздан құлататын бір сөз бар. Ол сөзге біреулер екпін береді, біреулер айтқысы келмейді. Әрі оны өздерінен іздейді. المُتَكَبِّرُ Әл-Мутәкәббир – Паң, ұлылық және биіктік Иесі. Бұл Алланың тоқсан тоғыз есімінің бірі. Кімде-кім бұл көркем есімді зі­кір етіп жүрсе, халық арасында құр­метті болады дейді. Яғни, паң­дық – бұл тәкаппарлық. Бұдан шы­ғатын қорытынды сөз, тәкап­пар­лық – Құдіретті Алланың сипа­ты. Оған ешкім де, ешнәрсе де ор­тақ бола алмайды. «Тәкаппар- лық – киімім, ұлылық – жамыл­ғым, кім­де-кім осы екеуін ала­мын деп ор­тақ­­тасса, оны отқа тас­таймын», – деген Алланың сөзі әбден жет­кі­лікті. Мәселен, «Өмірге жоспар құ­­ра­­сың, өмір саған жос­пар құрады» демекші, адамды өз де­геніне көндіретін тәкаппар өмір­дің иесі Алла! «Ғибрат ал, қара, жер­ге түскен жапыраққа, ол да бұ­рын жоғарыдан қарайтын топы­рақ­қа» – дегендей, адамды уысында ұстай­тын тәкаппар уақыттың да иесі Алла! «Өмірді қанша сыйласаң да, өлімді сонша жат көрме» – де­ген­дей, адамды бір сәтте өшіре са­ла­тын тәкаппар өлімнің иесі Алла! Әлбетте, бұл үшеуді жеңген, ұтқан, құтылған адам жоқ! Тіпті, аспан қа­баттарымен, жер қыртыс­тары­мен, тау биіктігімен, жел екпінімен, күн ыстығымен, ай сұлулығымен, мұ­хит толқынымен, су тазалы­ғы­мен, от жалынымен тәкаппар болса да, иелері Алла! Ал, байлық ше? «Ей, тәкаппар дүние, маған да бір қара­шы, танисың ба сен мені, мен қа­зақ­тың баласы!» – деген Қасым аға­мыз нені меңзейді? Міне, Құді­рет­тің ұлылығы, тәкаппарлығы! Тәкаппарлық – мінез емес, кем­шілік, құндылық емес, өзін-өзі ар­тық бағалау. Яғни бір сөзбен айт­қан­да адамның шектен шыққан мені! Оны ешкіммен санаспайтын өзімшіл ой, өзін басқалардан артық санайтын жалған сенім, кеудені жарған көкірек, ешкімді місе тұт­пай­­тын паңдық, өзін бағалай ал­май­­тын жыртық мақтаншақтық өсі­реді. Жыртық мақтаншақ пси­хологияда нәзік эгоны қорек­тен­діруші немесе қорғану қажеттілігі­нен туындаған мінез. Сайып кел­ген­де, тәкаппарлық жоғарыда ті­зілг­ен кеселдердің жиынтығынан тұратын дерт. Халқымыз мұны Құдайын ұмытқан адам дейді. Бір ғана айнаны алайық. Біз оған күніге қараймыз, бірақ одан кімді көріп жүрміз, байқамай­мыз. Өзімізді ме, өзгені ме? Шыны­мен өзімізді көріп жүрміз бе, айна не дейді? Мәселен, айнаны өндіре бастаған дәуірлерде оның сырын құ­пияда ұстаған. Адам психика­сы­на әсер ететін жазалаулар, кеме­лер­ді өртеу сынды теріс мақсаттағы әдіс­терге құрал еткен. Әрі бұдан жағымсыз түсініктер қалыптасқан. Айна сынса бақытсыздық келеді және т.с.с., көп жағдайда сиқыр жә­не тылсым күштерге байлаған. Ал бүгінде сол айнаға жайбарақат қа­рап жүрміз бе? Егер айна «Сен сұлу­сың!», «Саған ешкім тең кел­мейді!», «Сен мықтысың!», «Сен бәрі­нен артықсың!» деген ойды ту­дыр­са, адамның Мені оянады. Тар­ихта Жүсіп (ғ.с.) пайғамбар өт­кен. Көркі жағынан Алла Тағала­ның ең сұлу Пайғамбары. Сол пай­ғамбар айнадан өзін көріп, көр­кіне таң қалып, «Мен сондай сұлумын, егер құл болсам, мені са­тып алуға ешкімнің дүниесі жет­пес» деген ойға келеді. Міне, осы тұс­та оны жиырма екі тиынға бауыр­­­­лары құлдыққа сатып, он бір ағасы әрқайсысы екі тиыннан бөліп алады. Бұл Алланың құдіреті емей не?! Сондықтан Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарымыздың жұбайы Айша (р.а.) анамыз айнаға қара­ған­д­а Аллаға дұға еткенінде зор мән жатыр. Негізінде, адамның өзін-өзі бағалауы көңіл-күйді кө­теру, ынталандыру, мотивация бере­ді. Ал егер адамның Мені өзін ба­ға­лай бастаса, өзімшілдікке өте­ді, жалған сеніміне ерсе, кеудеге сый­май керіледі, кем-кетігін жасы­рып өтірік мақтанса және бұған тал­ғамы мен кербездігін қосса, ақыл­ды жеңеді, «Мен пістім!», «Мен жетілдім!», «Мен толдым!» деп тә­кап­­парланады, бұл Тәңірлікпен таласу! Кімде-кім бір күнде «Мен!» сө­з­ін қанша рет айтады, сонша рет Ме­нін үрлейді. Яғни, тәкаппар­лық­тың басы осы «Мен!» сөзінен баста­ла­ды. Өйткені ең бірінші кібірлікті шай­тан жасады, мойындамады, тәу­беге келмеді, қуылды. Ақыл-есі кем, ауру адамнан бас­қаның бәрінде деңгейіне қарай тә­­­каппарлық міндетті түрде бола­ды, яғни жеңіл және ауыр түрі. Еш­бір адам өзін «Мен тәкаппар емес­пін!» деп айта алмайды. Өйт­кені оның дәнегі баршамызда бар. Мұ­ны өздері жібермей жатқан на­мыс, өз-өзін қорғау деп түсінеді әрі түсіндіреді, шындап келгенде, бұл іштен шыға алмай жатқан адамның Мені. «Тәкаппарға тәкаппарлық са­да­қа! Төсін көтергенге иілме, төбеңе шық­пасын» – деп халқымыз айт­қан­дай, таудың басына шығу оңай, одан қалай түсеміз, жалпы бұл тә­кап­парлықтың емі бар ма? Дертті қоз­­ғау үшін, алдымен түбірін қоп­сыту керек, соған қарай амал жаса­ла­ды, дегенмен бұл кемшілікті қан­дай қасиеттер басады, соған көңіл бөлейік. Бірінші, тәкаппарлықтың шыңында тұрған адамның рух көзін ашу үшін, алдымен оның деңгейіне өтіп, оның тілінде сөй­леп, байланыс пішімін баптап алу ке­рек. «Жылы сөз – жанға ем» де­мек­ші, жанына қажет сөзді айта отырып, байыппен жүрегін жібіту қажет. Әріден өзің жайлы әңгімелей отырып, оның өміріне шолу жасап салыстыру. Ата-бабасын еске сала отырып, балалық шағына оралу, дос-жарандарына көңіл бөлу, дос­тары болмаса достық ұсыну, жан-жары мен бала-шағасына деген көз­қа­расы мен қарым-қатынасын анықтау. Дүниетанымын мұқият барлап, мінез-құлық, сыйластық пен құрмет, эмоциялар, қарсы күш жай­лы сөз қозғай келе, жер шары барша адамзатқа айналып тұр­ға­нын сезіндіру. Одан кейін өмір, сы­нақ, өлім, Құдайдың құдіреті, Оны зікір ету, Мұхаммед (с.ғ.с.) пай­ғамбарды үлгі ету, Оған (с.ғ.с.) са­лауат айту, ата-бабасына Құран бағыш­тау, отбасына дұға жасау, жанұя, тату-тәтті отбасы салт-дәс­түр, ел мәселесін бірге талқылау. Жетістіктерге бірге қуану, пікірімен та­ласпау, бірақ дұрысына әділ­дік­пен көзін жеткізу, қателіктерін анық­тау, бірге түзеу, жанашырлық таныту, жауапкершілікті ұғындыру. Яғни, басқа көзқарастарға деген нөлдік назарын оятатын сұхбат жа­сап, одан ләззат алатын халге жет­кізу. Содан кейін құздың не әрі­­сіне құлау, не берісінде қалауға ерік пен таңдауды өзіне қалдыру. Соңында ниетін түзеу, құлшылыққа кел­тіру, білімге бағыттау қадам­да­рын жасау. Бұл амалдар міндетті түрде жасалуы керек, яғни еңбексіз адам еріншек келеді, тәжірибесіз адам түзелмейді. Мәселен, алғашқы адым киімнен басталса, яғни Алла­ның «Тәкаппарлық – киімім, ұлы­лы­­ғым – жамылғым...» деген сипат­та­ғы жамылғы киімнен орташа, жұпыны киімге бірден болмаса да, біртіндеп, жаймен, әйтеуір көшу не болмаса анда-санда киіп жүруді ұсыну. Одан кейін жеңілінен бас­тап ауырына яғни еден жуу, қоқыс жинау, көшелер сыпыру, жолдағы тасты алу, мал қораны тазалау, дә­рет­хананы тазалау сынды тәкап­пар­лықты жоятын амалдарды бұл­­­жытпай орындаса, қайырымды істер­мен айналысса, түнгі құлшы­лық­тарға аса мән берсе, дерттен толықтай айығады. Екіншіден, құзға талпынған таудың орта беліндегі адам­ға не қажет? Алдымен ойын, мақса­тын, арман-тілегін, көңілін, кем тұстарын, бағытын, неге қызығады, тал­пынады, қалайды, ұмтылады, қа­жеттілігін білу керек. Жүріп өт­кен жолын саралау, есінде қалған жақ­сы сәттер, өткенді бағалау, өзі­нен де зор немесе өзінен де төмен адамдардың өмірлерінен үзінді келтіру, Құдаймен танысу, құлшы­лыққа келу, зікір ету, салауат айту, дұға жасау, өзін-өзі дамыту, жалған өмір, сынақ, хақ өлім, көркем мі­нез, дін мен дәстүрге негізделген ата-баба жолы сынды тақырып­тар­да тіл сұхбатын құру, бағытын нақтылау, ниетін туралау. Жоғары­да айтылған амалдар бұл адамға да тиесілі. Үшіншіден, таудың етегінде тәкаппарлықпен саналы түр­де күресіп жүрген адамға Алла­ны көбірек еске алып, көптеп зікір ету, салауат айту, дұға жасау, нама­зы­на сақ болуы жеткілікті. Бұдан басқа, жалпы кез кел­ген адамға мейлі таны, мей­лі таныма, бірінші болып сәлем беру, бұл кішіпейілділік, бұл құр­мет, бұл ізет, одан ешкім кішірейіп қалмайды, ешкім төмендемейді. Неліктен «Топырақтан жаралған­сың!» дейді. Яғни, бұл «Тәкаппар бол­ма!» деген сөз. Өйткені, барар же­ріміз баршамызға белгілі. Дүние­ге шектеу болғанмен, нәпсіге шек­теу жоқ, сондықтан нәпсіні тіз­гін­деп отырған дұрыс. Одан кейін, ешкімге рен­жімеу және ешкімді ренжітпеу. Әлбетте жағ­дай қаралады, егер намыс тап­талса, ар-ұятқа нұқсан келсе және т.с.с. Бұл жерде пендешілікке рен­жімеу және ренжітпеу тәкап­пар­лыққа жол салмайды, мәселесі осын­да. Ал мақтауды қаламау кібір­ліктің жоқтығына дәлел! Өмір болған соң, пенде өзгеріп отырады, бұл заңдылық. Алла алдында тә­кап­пар болудан баршамызды сақ­тасын!