1099
Апаттан сақтану – амандық кепілі
Апаттан сақтану – амандық кепілі
«Апат айтып келмейді» деп жатамыз ғой, бірақ қай нәрсе де мемлекет тарапынан мұқият зерттеліп, оның келтірер шығыны мен тудырар қиындығы біліктілікпен сараланып, қорғанудың тиімді әдістері жасалса, алды алынбайтын апат жоқ.
Апаттың өзі табиғи және техногенді түрде болатыны мәлім. Алғашқысына адамдардың тікелей қатысы жоқ, сондықтан оны ауыздықтау қиын. Ал кейінгісі адам қолымен жасалған технологиялық жетістіктердің апат тудырушы нысанға айналып, қауіп төндіруі деп түсіндіріледі. Сондықтан техногендік сипаттағы апатты ағылшын-америкалық авторлар көбіне «технологиялық апат» деп жазады.
Техногендік сипаттағы апаттар келтірер зардаптарды ауыздықтау, сондай-ақ оның салдарының ауыр болуына жол бермеу жолында жасалған мемлекеттік шаралар сол елдің шешім қабылдауына байланысты екені мәлім. Бұл жағынан алғанда, Қазақстан Үкіметі елде орын алған техногендік апаттардың қай-қайсысының да ел тұрғындарына және ел экономикасына түсірер салмағын дер кезінде бағамдау арқылы, үлкен жоғалтулардың алдын алды.
Әрине, елімізде техногендік сипаттағы апат тудыруы мүмкін деп саналған нысандар қатаң бақылауда. Сондықтан ол тараптан келер қауіптер залалсыздандырылған. Дегенмен биылғы әлемдік пандемияның елімізге де тарап, жүз мыңға жуық адамның індет жұқтырып алуын медициналық апат деп бағалауға болады.
Өткен жылы Қытайда басталған коронавирус дертінің күллі әлемге тарап, барлық елді әбігерге салуы орасан зор моральдық та, материалдық та шығынға жеткізді. Ол туралы қауесеттер жұрттың зәресін алса, көптеген жағдайда адамдардың індеттің зардабы қалай болатынына сенбей, соның кесірінен ауру дүниежүзіне тез тарады. Дегенмен елімізде пандемияның алғашқы белгілері байқалғанша Қазақстан Үкіметі дайындық шараларын жасап, өзге елдердегі болып жатқан жағдайларды жіті бақылау арқылы дұрыс шешім қабылдап отырды. Мәселен, наурыздың 13-і күні еліміз бойынша алғаш рет коронавируспен ауырғандар Алматы қаласында тіркелген күннен бастап-ақ індеттің елімізге жеткені ресми түрде айтылып, әрі қарай нақты шаралар қолға алынды. Атап айтқанда, 19 наурызда жарияланған төтенше жағдай мамырдың 11-не дейін созылды. Ал еліміздің бас қаласы Нұр-Сұлтан мен ең ірі мегаполисі Алматы шаһары карантин режиміне көшті. Осының арқасында халықтың саулығына зор қатер төндірген пандемияның себебінен болатын жойқын жоғалтудың алды алынды.
Мемлекет коронавирус дертіне өте сергек қарап, ақпан айында дерттің алдын алу мақсатында үкіметтік резервтен 3,5 миллиард теңге бөлінді. Ол қаражат коронавирустың таралуына қарсы күрес жұмыстарын жүргізу үшін қажетті дәрі-дәрмекті, масканы, тепловизорлар мен басқа да жабдықтарды алу шараларына арналған еді.
Мемлекеттің, халықтың амандығы үшін жасалды десек те, төтенше жағдайдың жариялануы ел экономикасына үлкен салмақ түсіріп, көптеген саланың құлдырап, кері кетуіне әсер ететіні анық. Ол – барлық елге ортақ құбылыс. Осыны ескерген Қазақстан Үкіметі қызмет көрсету, сауда-саттық, мейрамхана бизнесі, ойын-сауық орталықтары секілді адамдарды көптеп жинау арқылы табыс табатын салаларды қолдау мақсатында Төтенше жағдай кезінде табысынан айырылғандарға Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан 42 500 теңге көлемінде арнайы төлем беруге жарлық берді. Алғашқы төлем 16 наурыз бен 15 сәуір аралығын қамтыды. Осы аралық бойынша арнаулы төлем алуға өтініш білдірген 3 млн 960 мың адамға 42 500 теңге жәрдемақы тағайындалды. Ал оның екінші кезеңі 16 сәуір мен 11 мамыр аралығын қамтып, 2,9 миллионнан астам адам 42 500 теңге төлемін екінші рет алды. Бұл шектеулер кезеңінде табысынан айырылған ел тұрғындарын қолдаудың жарқын үлгісі болды.
11 мамырдан кейін еліміздің кей қалаларында карантин шаралары сақталғанымен, төтенше жағдай режимі алынып тасталды. Алайда саулығына мән бермеген адамдардың әрекетінен COVID-19 дертіне шалдыққандардың саны артып, ауыр халде ауруханаға түскендер қатары көбейе бастады. Осыған орай мемлекетімізде маусымның 10-ынан бастап төрт апталық локдаун режимі күшіне енді. Осы аралықта коронавируспен ауырғандардың саны азайғаны белгілі болып, локдаун режимі тамыздың 2-сіне дейін ұзартылды. Сонымен бірге 24 шілдеден бастап осы айдағы шектеу шараларының енгізілуіне байланысты табысынан айырылғандар Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан ең төменгі жалақы – 42 500 теңге мөлшерінде біржолғы төлем 1 млн 661 мың адамға тағайындалды. Бұл аталған төлемнің ел тұрғындарына үшінші рет берілуі еді. Ал тамыз айындағы локдаун режимінің тағы екі аптаға созылуына орай табыссыз қалған 799,6 мың адамға МӘСҚ-тан 21 250 теңге көлемінде біржолғы төлем тағайындалды. Солайша, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандару қорынан қазақстандықтарға бөлінген қаржының көлемі 260 миллиард теңгедей болды. Бұл мынадай төтеннен келген апатты жағдайда Қазақстан басшылығының халқын індеттен сақтап қалу жолында шұғыл да дұрыс шешім қабылдауының көрінісі. Атап айту керек, пандемия кезінде Қазақстан Денсаулық сақтау, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Білім және ғылым, Ішкі істер министрліктері тынымсыз жұмыс істеп, ел азаматтарының саулығын сақтау жолында Мемлекет басшысының тапсырмаларын аса ыждаһатпен орындады және олардың жұмысы қазір де сол қарқынмен жалғасып жатыр. Аталған министрліктің бірі халықтың індеттен сақтануы мен ауырып қалғандарын емдеу шараларын қатаң бақыласа, тағы бір қатаң режим кезінде халықтың әл-ауқатының төмендеп кетпеуіне жәрдем берді. Тағы бірі пандемия кезінде білім сапасы құлдырап кетпеуін қадағаласа, енді бірі жалпы тәртіптің сақталуын күндіз-түні қас қақпай назарында ұстап отырды. Соның арқасында пандемия кезінде індетке шалдыққан ел азаматтарының көбі ажалдан арашаланды.
Техногендік апаттар кейде бір елден өтіп, екінші бер елге зардабын тигізіп жатады. Сондай апаттың бірі осы жылдың мамыр айының 1-і күні көршілес өзбек еліндегі Сардоба су қоймасының жарылуынан болған апат. Өзбекстанның Қазақстанмен шекарасына өте жақын жерге салынған бұл су қоймасында 922 миллион текше метр су болған. Сардобаның бұзылуынан су тасқыны Өзбекстанның Сырдария облысының біраз жерін су басып, тасқын су келесі күні Қазақстанның Түркістан облысы, Мақтаарал ауданы аймағына жеткен. Сол күні су басқан төрт елді мекеннің тұрғындары шұғыл эвакуацияланып, адам шығынына жол берілмеді. Су тасқынынан 620 үй бүлініп, 14 елді мекеннен 31 606 тұрғын қауіпсіз жерге көшірілген. Апаттан келген шығын көлемі 404 миллион теңгеден асқан. Дегенмен Төтенше жағдай министрлігі мен Түркістан облысы басшылығының тез қимылдауының арқасында апат аймағындағы отандастарымыз аман қалды.
Аталған жағдайға орай, Қазақстан Үкіметінің төтенше резервінен қаражат бөлу туралы биылғы 13 мамырдағы №291 қаулысымен Түркістан облысында болған төтенше жағдайдың зардаптарын жою үшін, оның ішінде Мақтаарал ауданының су астында қалған Достық, Жеңіс, Жаңа Тұрмыс, Өргебас және Фирдоуси елді мекендерінің тұрғындарына өтемақы түрінде келтірілген зиянды (залалды) 100 000 теңгеден өтеу үшін 650 млн теңге, тұрғын үйлерді салу үшін 4 млрд теңге, Мырзакент елді мекеніндегі инженерлік инфрақұрылым құрылысын жүргізу үшін 3,738 млрд теңге, Өргебас және Фирдоуси елді мекендеріндегі сумен жабдықтау жүйесін қайта жаңарту және қалпына келтіру үшін 562 млн теңге, көлік инфрақұрылымын қалпына келтіру үшін 1,05 млрд теңге көлемінде қаражат бөлінген. Техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарынан бес елді мекенде (Жеңіс, Жаңа Тұрмыс, Достық, Өргебас және Фирдауси) 1 030 тұрғын үй зардап шеккен. Жүргізілген техникалық зерттеп-қараудың нәтижелері бойынша 437 үй жаңа үй, соның ішінде 235 үй Үкіметтің төтенше резервінің қаражаты есебінен салынған. Су тасқынынан зардап шеккен залалды алдын ала бағалау қорытындысы бойынша, Үкіметтік комиссия Достық, Жаңа Тұрмыс және Жеңіс кенттерінің тұрғындарын көшіру және Мырзакент кенті аумағында орналасқан жаңа шағын ауданда оларға арналған үйлер салу туралы шешім қабылдады. Осы мақсатта елді мекеннің шетіне 70 га алаңымен жер учаскесі бөлінді. Әзірленген үлгілік жобаларға сәйкес әрбір үйдің жалпы алаңы 100 шаршы метрді құрайды, бөлме саны 4 болады.
Міне, көрші елдегі техногендік апат нәтижесінде су тасқынының кесірінен зардап шеккен Түркістан облысы, Мақтаарал халқының қалыпты өмірге қайта оралуына жағдай жасаған Қазақстан Үкіметі осындай ауқымды жұмыстар атқарды.
Қазақстан басшылығы елімізде орын алған табиғи және техногендік апаттардың салдарын жою үшін әрдайым шұғыл шешім қабылдап, жақсы нәтижелерге қол жеткізіп келеді.
