Жаңалықтар

Фатима Молдашова: Америкада қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейткім келеді

ашық дереккөзі

Фатима Молдашова: Америкада қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейткім келеді

Фатима Молдашова әлемдегі ең беделді университеттердің бірі Стэнфорд уни­верситетінде қазақ тілін үйренемін деу­шілерге сабақ береді. Оған дейін ол Индиана уни­верситетінде интенсивті қазақ тілінен дә­ріс берген. Лос-Анджелес мектептеріндегі ІТ жүйесіне қазақ тілін енгізуге септігін ти­гізген Фатима Америкада алдағы уақытта біз­ді жеке ұлт ретінде қарастыруға бар күшін са­латынын айтады. Қазақ мәдениетін қайтсем де дәріптеймін деп жүрген Фатимаға ха­бар­ласып, әңгімелескен едік. – Ең алдымен, кезінде Индиана уни­вер­ситетінде қазақ тілінен сабақ беруге қалай шақырту алғаныңызды білгім ке­ліп отыр. Еуропа университеттерінде өзіңіз секілді қазақ тілін үйретіп жүрген ма­мандар ағылшын тілі пәнінің мұғалімі ма­мандығын оқығанымен, шетелдіктерге қа­зақ тілін оқыту мақсаты бәрінен биік тұр­ғанын айтады. Сізде де солай болды ма? – Иә. Әңгімені арыдан бастасам, мен Аты­рау облысы Қызылқоға ауданына қарасты Мия­лы ауылында дүниеге келгенмін. 13 жа­сым­да шалғайда орналасқан ол ауылдан об­лыс орталығына келіп, ондағы Ж.Досмұхам­бе­тов атындағы техникалық лицейге оқуға түс­тім. Қазақ тілі мен әдебиетіне осыншалық әуес болуыма ауылымдағы білікті ұстаздарым себеп­ші болды. Техникалық лицей болса да, он­дағылар мені қазақ тілінен өтетін олим­пиа­даларға жиі қатыстыратын. Ол кезде өлең шы­ғарып, шығарманы «бұрқыратып» жаза­тын­мын. Қазір Америкада тұрып жатқаныма он үш жылға таяп қалды. Осы уақыт ішінде қа­зақ тілін ұмытпауыма ауылдағы ұстаздарым қалап берген іргетас септігін тигізсе керек. Лицейді бітірген соң, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінде «Шетел тілі: екі шетел тілі» мамандығы бойынша білім алдым. Оны тәмамдаған соң, сонда оқытушы қыз­метін атқардым. Бірде университет қа­быр­ғасында ілулі тұрған хабарландырудан Амери­каның Индиана университетіне барып, қа­зақ тілінен сабақ беріп, оған қоса, линг­вис­тика ма­мандығын меңгеріп шығуға мүмкіндік бере­тін бағдарламаға конкурс жарияланғанын біл­дім. Ол бағдарлама Индиана универси­теті­нің профессоры, Орталық Азияны зерттеуші ға­лым, қазақ тілінің жанашыры Уильям Фир­ман­ның мұрындық болуымен ашылған. Рес­пуб­лика бойынша 150 үміткер қатысқан сол конкурстан мүдірмей өтіп, Америкада қазақ тілін оқыту мүмкіндігін иелендім. Бір қызығы, жеңімпазға лайық деп саналған күннің ертесі-ақ жолға дайындалуға тура келді. Барлығы аяқ астынан болды. Тіпті, үйдегілермен де қоштасып үлгермедім. Жұма күні сонда ұшып келіп, үш күннен соң интенсивті қазақ тілінен сабақ жүргізуім керек болды. Еш дайындықсыз бардым. Университеттің жүйесімен де таныс емеспін, тіпті, корпустарын шатастырып, ада­сып жүргенім есімде қалып қойыпты. Ол уа­қытта қазақ тілін үйрететін оқулық жоқтың қа­сы, оқулықты айтпағанда шетелдіктерге арнал­ған материал жоқ. Өзім елден апарған 2-3 кітапқа сүйене отырып, түрлі материалдар әзірледім. Төрт сағат сабақ беремін, үйге келе сала келесі сабаққа қызық ма­териалдар әзір­леп, жаздыгүні бос уақытымды соған жұм­сай­тынмын. Сосын күзде бағдарлама ережесіне сәй­кес қолданбалы лингвистика мамандығы бойын­ша оқуым басталды. Онда екі жыл оқып, тиісінше екі жыл қазақ тілінен сабақ бердім. – Онда қазақ тілінен сабақ бұрыннан жүр­гізілетін бе еді, әлде сіз барғасын жаңа­дан ашылды ма? – Жоқ, ол бағдарлама Индиана универ­си­те­тіндегі Орталық Азия зерттеулері факульте­тін­де 1986 жылдан бастап жүргізіліп келген. Профессор, қазір зейнетке шыққан Алма Құнанбаева сабақ берген. Негізі, мен Амери­ка­ға сол жерде қаламын деп барған адам емес­пін. Оқу аяқталған соң елге оралып, бар үй­ренгенімді студенттерге үйретуге асықтым. Сол кезде ҚБТУ-дан ұсыныс түсті. Сөйтіп, он­дағы оқу десе ішер асын жерге қоятын, ам­би­циясы мықты балаларды маман етіп әзірлеп шығаруға күш салдым. Сол жерде шетел аза­матымен көңіл жарастырып, отбасылы бол­дым. Үлкен ұлым Себастьян Алматыда дүниеге келді. Сосын Индиана университетіндегі әлгі бағдарламаны жүргізуге жауапты кісілер мені жазда тағы жұмысқа шақырды. Ол кезде түбі бір оқулық әзірлеп шығаруды көздеп жүрген мен оны жазуды бастап кеткен едім. Әңгіме басында айтып өткендей, оқулық жоқ бол­ған­дықтан, есіл-дертім сол оқулық жазуда болды. Ел ішін аралап, материалдар жинап жүрген кезім болатын. Десе де, қайтадан Америкаға барып, Индианадағы қазақ тілі сабағын тағы жүргізуге келістім. Алайда кейіннен қаржылық қолдау көрсетілмеуі себебінен ол бағдарлама тоқтап қалды. – Лос-Анджелес мектептеріндегі білім беру бағдарламасының ІТ жүйесіне бізді же­ке ұлт ретінде қарастыру үшін көп уа­қыт жүгіріпсіз. Барлығы неден бас­тал­ды? – Балам екі жыл бұрын мектеп ауыстырды. Онда оқитын балалармен әңгімелесіп, ара­сында қазақша сөйлесе, үзіліс кезінде бар­лы­ғын бақылап жүретін супервайзері оған келіп ағылшыннан өзге шет тілде сөйлеуге тыйым салынғанын айтқан. Оны естіген мен «Неге сөйлемейді екенбіз? Өмір бойы сол тілде сөй­леп келе жатырмыз. Ол неге олай айтады?» деп ашуға булықтым. Негізі, мұнда жаңа мектепке ауысқан соң, шу шығармай, балаларды қабыл­дағаны үшін алғыстан басқа айтарың бол­мауы керек. Ал мен ана жайттан соң директормен кездесу уақытын белгілеп, мектепке жеткенше өрекпіп, ойымды жеткізуге асықтым. Сол кездесуде «Осы жердегі университетте мұға­лім­мін әрі лингвиспін. Баламның тілі ағыл­шыннан бұрын қазақша шыққан. Қазақша жетік біледі. Ол тілде сөйлеуге болмайтынын айтқан әлгі супервайзер Калифорнияның тіл туралы заңын білмейді» деп сол заңда жазыл­ған ережелерді тізіп шықтым. Аң-таң болған директор шет тілде сөйлеуге ешкім тыйым салмайтынын айтты. Лос-Анджелесте қазақ көп тұрады. Олар­дан балаларын мектепке қалай тіркейтінін, қай ұлттар тобына жатқызатынын сұрасам, бірі ақ нәсіл, енді бірі азиялық топты таңдай­ты­нын айтады. Сосын ол жүйеге қазақ дегенді енгізу мақсатында петиция жинадым, бірақ аз қол жинадым. Содан соң осындағы қазақтардың балалары қай мектепке бара­тынын біліп, білім басқармасына хабарласып, көп уақыт бойы олардың қыр соңынан қалмай жүгірдім. Олар оған аса мән бермеген соң, ақырында Zoom арқылы кездесу өткізіп, «Осында тұратын қазақ деген ұлт бар. Олар орыс не қытайлық емес. Шығыс Азия тобына да кірмейді. Біз басқамыз. Бөлек қарас­тырылуы­мыз қажет» деп түсіндірдім. Көп ұза­май олар хабарласып, 19 шілдеден бастап ба­лалар мектепке тіркелгенде ана тілі ретінде қазақ тілін көрсете алатынын, қазақ тілінің ІТ жүйеге енгізілгенін айтты. Білім басқарм­а­сы­ның басшысы «Негізі, біз басқа тілдерді ен­гіз­гелі жатқан едік, бірақ сіз ешкімге дес бер­мей, көп уақыт жүгірген соң, қазақ тілін бірін­ші қылып енгізіп отырмыз» дейді. Осы­лайша, барлық оқушы өзінің ұлты – қазақ еке­нін ІТ жүйесінде растай алатын болды. Не­гізі, мен бұл келесі жылы жүзеге асар деп ой­лаған едім, шілде айында іске асқанына қуа­ныштымын. Алдағы уақытта тұтастай Калифорния штатының ІТ жүйесіне де енгі­зі­леді деді.