Бір пәтерге қанша адам тіркеуге болады? Шектеулер бар ма? Осы мәселені таратып көруге тырыстық, деп хабарлайды turkystan.kz.
Қазақстан заңнамасында азаматтарды тұрғылықты жері бойынша тіркеу міндетті делінген, алайда бір пәтерге қанша адам тіркеуге болатыны жайлы республикалық заңдарда тікелей шектеу жоқ. Мысалы, «Халықтың көші-қоны туралы» Заң пен оған байланған ережелер (1993 жылғы паспорттық жүйе, 2000 жылғы «Халықты құжаттандыру» қағидалары, 2011 жылғы ішкі көші-қонды тіркеу ережесі) бойынша әр азамат өз тұрақты мекенжайы бойынша тіркелуге тиіс. Заң бойынша, мекенжайға тіркеуге өтініш беруші белгілі бір рәсімдерді орындап, қажетті құжаттар мен үйлесімділікке (мысалы, үй иесінің келісімі) сүйенуі керек.
Аймақтық нормативтерге байланысты кейбір шектеулер бар: мемлекеттік тұрғын үй бағдарламалары мен коммуналдық пәтерлерде аудандар стандарты қолданылады. Мысалы, Астана мен Алматыда мемлекеттен бөлінетін тұрғын үйде әр адамға пайдалы ауданы кемінде 15–18 шаршы метр нормасы қойылуы мүмкін. Мұндай талап жеке меншік пәтерлерге қатыстырылмайды. Санитариялық–эпидемиологиялық талаптарға сәйкес бөлмедегі ауа алмасымы, жарық және басқа да шарттар сақталуы тиіс, алайда пәтерге тіркелетін адам санына заң жүзінде дәлдікпен байланған «санитарлық нормалар» жоқ. Аймақтар мен қалалар мәслихаттары тұрғын үйдің көлемі мен инфрақұрылымына қарай жергілікті тіркеу лимитін белгілей алады. 2025 жылғы заң өзгерістеріне сәйкес, енді әр өңірдің мәслихаты бір пәтерге тіркеуге рұқсат етілетін нақты адам санын бекітеді. Мысалы, Алматы мен Шымкенттегі лимиттер бір-бірінен ерекшеленуі мүмкін. Дегенмен жаңа заңда жұбайлар, балалары және бірге тұратын жақын туыстар тіркеуге жататын шектеуге қатыстырылмайтындығы айқын айтылған.
Тұрақты және уақытша тіркеу
Қазақстанда тұрақты тіркеу – азаматтың негізгі өмір сүретін орны бойынша тіркеуі. Егер адам бір айдан астам уақытқа басқа қалаға немесе елдімекенге көшіп бара жатса, онда сол жерде уақытша тіркеуге тұру қажет (мұндай талап 1993 жылғы паспорттық жүйе ережесі, 2000 жылғы халықты тіркеу қағидалары мен 2011 жылғы ішкі көші-қон регламентімен бекітілген). Мысалы, Алматыға тұрақты тіркелген адам Астанаға жұмысқа 2 айға кетсе, Астанада уақытша тіркеуге тұруы тиіс. Уақытша тіркеу мерзімі аяқталғанда ол автоматты түрде жойылады, ал адамның негізгі тұрақты тіркеуі сақталады.
2025 жылғы заңнамаға енгізілген өзгерістер бойынша белгілі жағдайларда уақытша тіркеу міндеттелмейді: мысалы, тұрақты тұрғылықты жерінен тыс жерде оқитын студенттер, іссапарда жүрген қызметкерлер және ұзақ мерзімді стационарлық емдеудегі науқастар уақытша тіркеусіз жүре береді. Бұған дейін қонаққа бару, пәтер жалдау, оқу немесе қызметтік іссапар кезінде 30 күннен артық тұрақты емес мекенде тұрса тіркеуге тұру керек болса, енді осы санаттағы азаматтар үшін міндеттемелер жеңілдетілген.
Иесінің келісімімен тіркеу
Тіркеу рәсімі пәтер мен үйдің иесінің келісімінсіз жүргізілмейді. Яғни, басқа адамды өз пәтеріңізге тіркеу үшін сіздің рұқсатыңыз қажет. Заңнамада тікелей жазылмаса да, Қазақстан ІІМ-і ұсынған ақпаратқа сәйкес, «тіркеуге қоямын» деген жарнамаларды орналастыру заңсыз саналуда: тұрғын үй иесі өз пәтеріне ғана адамдарды тіркеуге құқылы, ал бұл қызметті ақылы негізде көрсету – қылмыс. Заманауи мемлекеттік қызмет порталының (eGov) жаңа жүйелері де үй иесінің келісімін талап етеді. Мысалы, Kaspi.kz қосымшасы арқылы тіркеу сервисін іске қосқан кезде үй иесіне ЭЦҚ арқылы кіру ұсынылады: үй иесі өзі мен отбасын (14 жастан асқан балаларын) және бірге тұратын басқа адамдарды тіркей алады, ал пәтерге тіркелемін деген адамның өтініші автоматты түрде үй иесінің келісіміне жіберіледі.
Кәмелетке толмағандар мен жақын туыстарды тіркеу
14 жасқа толмаған балаларды бөлек куәлікпен тіркеудің қажеті жоқ: олардың тұрғылықты жері ата-анасының мекенжайы бойынша автоматты түрде анықталады. 14 жастан асқан балалар өз атына тұрақты немесе уақытша тіркеуден өте алады (мысалы, АТ арқылы). Жаңа ережелер бойынша кәмелетке толмағандар қатарындағы отбасы мүшелері де шектеулерден босатылған: ерлі-зайыптылар, олардың балалары және бірге тұратын жақын туыстары тіркеу лимитіне жатпайды. Демек, жақын отбасын біріктіріп тұруға шектеу қолданылмайды. Мысалы, үй иесі өз баласы мен күйеуіне (әйелі мен жанұя мүшелеріне) өзі тұратын пәтерде тіркеу рәсімдей алады, олар шектеуге ілікпейді. Ал өзге адамдарды тіркеуге тек үй иесінің келісімі мен тиісті рәсімдерді орындаған жағдайда рұқсат етіледі.
Шектеулерді бұзғандар қандай жауапкершілік арқалайды?
Егер заңда белгіленген талаптар сақталмаса, әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Жаңа ережелер бойынша бір мекенжайға көп адам тіркеуге тырысқан үй иесі мен тіркелуші жалған тіркеу үшін айыппұл төлейді. Әкімшілік құқық бұзушылық Кодексінің 493-бабына сәйкес, өз үйінде тұрмайтын адамдарды тіркеуге қойған әрбір жағдайда меншік иесі жауапқа тартылуы мүмкін. Нақты тұрмайтын адамдарды заңсыз тіркегені үшін жеке тұлғаларға 10 АЕК (шамамен 37 мың теңге) айыппұл салынады; заңды тұлғалар үшін жаза 15–50 АЕК арасында белгіленеді. Бір жыл ішінде бұзушылық қайталанса, айыппұл мөлшері еселенеді. Бұл ретте тіркелген адам факті бойынша тұрмайтын болып танылса, оның тіркелуі жойылады.
Сонымен қатар, пәтерді жалға берген кезде де тіркеуге қатысты міндет бар: жалға берілген тұрғын үйдің иесі жаңа тұрғылықтының уақытша тіркеуге тұруына көмектесу керек. Олай етпеген жағдайда үй иесіне бірқатар әкімшілік шара қолданылып, алты ай ішінде екінші рет қайталанса, айыппұл салынуы мүмкін.
Азаматтарға кеңестер мен ескертпелер
Тек нақты тұратын адамдарды тіркеңіз. Пәтеріңізге таныс емес адамдарды тіркеуге қоюға жол бермеңіз бұл заңға қайшы және айыппұл салынуы мүмкін. Тіркеу қызметіне ақы төлеу іс-әрекеті заңсыз екенін ескеріңіз.
Электронды үкімет порталында тексеріңіз. «Электронды үкімет» сайтында (eGov) ЭЦҚ арқылы өз адресіңіз бойынша тіркелген адамдар тізімін тексеруге болады. Егер таныс емес адамдар табылса, жергілікті көші-қон полициясына хабарлап, оларды тіркеуден шығаруды сұраңыз.
Уақытылы тіркеуден өту. Егер басқа қалаға 30 күннен артық кетіп жатсаңыз, уақытша тіркеуге тұрыңыз. Мысалы, оқуға немесе жұмыспен кеткен адам тіркеусіз қалмайды. Қажет болған жағдайда (студенттер, іссапар қызметкерлері, стационар науқастар) тіркеуден босату ережесін пайдаланыңыз.
Жауапкершілікті біліңіз. Жалған тіркеудің әкімшілік жауапкершілік екенін ұмытпаңыз: заң ережелерін бұзғандарға айыппұл салынады. Тіркеу дерегін дұрыс рәсімдеу сіздің заңдық қауіпсіздігіңізді қамтамасыз етеді.
Жеке деректеріңізді сақтаңыз. Электрондық жүйелерде тіркеу үшін ЖСН мен басқа жеке мәліметтерді ұсыну кезінде абай болыңыз. ЭЦҚ мен тіркеу туралы ақпаратты бөтен адамдарға бермеуге тырысыңыз – алаяқтық қауіпті азайтыңыз.
Осы кеңестерді ұстана отырып, тұрғын үйдегі тіркеу рәсімдерін дұрыс ұйымдастырып, заңдық салдарға тап болмауға болады.
Дереккөздер: Қазақстан Республикасының заңдары мен ресми нормативтік актілерінің талаптары мен ҚР Ішкі істер министрлігі хабарламаларындағы ақпараттар негізінде құрастырылды.