باتىرلار مەكەنى – قوبدا

قويناۋى تاريح پەن شەجىرەگە ارقاۋ بولعان ەلەۋلى وقيعالارعا تولى قۇتتى مەكەننىڭ ءبىرى – قوبدا اۋدانى. قوبدا – اقتوبە وبلىسىنا قاراستى ەلدى مەكەن. بۇل – قازاق تاريحىندا ەلەۋلى ورىن الاتىن داڭقتى پەرزەنتتەر تىنىم تاپقان ولكە. بيىل اۋداننىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويى. وسى اتاۋلى شارا قارساڭىندا ولكەدە ءبىرشاما جۇمىستار اتقارىلدى.

ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ: بو­لاشاققا باعدار» ماقالاسىندا ايتىلعان جارقىن ىستەر سوڭعى جىلدارى اۋداندا كورىنىس تاپقان. كيەلى ولكەنىڭ تاريحىنان سىر شەرتەتىن، باتىرلار مەكەنىنىڭ ايبارىن ايشىقتايتىن ەسكەرتكىشتەر مەن ساياباقتار بوي كوتەردى. قوبدا كەنتىنە كىرەبەرىستە الىستان كوز تارتاتىن ەڭسەلى قوبىلاندى باتىردىڭ، قوبدا كەنتىنەن ورال قالاسىنا شىعا بەرىستە قوبدا جەرىندە ماڭگىلىك بايىز تاپقان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باتىرى يساتاي تايمانوۆتىڭ، سونىمەن قاتار قازاقتىڭ قاھارمان قىزى ءاليا مولداعۇلوۆانىڭ ەسكەرتكىشى مەن ەل قورعانى بولعان التاي باتىر ەبەسكىۇلىنىڭ  ستەللاسى ورناتىلدى. سونداي-اق مادەني ءىس-شارالار وتەتىن  «وتان انا» ساياباعى مەن تاريحي-تانىمدىق «ماڭگىلىك ەل» ساياباعى، ءبىلىم، سپورت، دەنساۋلىق، رۋحانيات الەمى، ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى سكۆەرى اشىلدى.

يگى ىستەردىڭ جالعاسى قالىڭ قوبدالىق باس قوسقان «قۇت قونعان قوبدا» اتتى اۋدان كۇنى اياسىندا كورىنىس تاپتى. شەجىرەلى ولكەدەن شىققان، وسى ەلدە قىزمەت ەتىپ، ەڭبەگى سىڭگەن 200-دەن اسا الىس-جاقىن شەتەلدەن كەلگەن قوبدالىق ازاماتتار تۋعان ولكەگە تاعزىم ەتتى. سونىمەن بىرگە «تۇلەك، تۋعان جەرىڭدى تۇلەت!» اتتى ءى، ءىى تۇلەكتەر فورۋمى ۇيىمداستىرىلىپ، اۋدان مەكتەپتەرىنەن تۇلەپ ۇشقان ءار جىلداعى تۇلەكتەر تۋعان ولكەگە دەمەۋشىلىك، قايىرىمدىلىق شارالارىن كورسەتتى. كاسىپكەرلەردىڭ باسىن قوسقان Kobdainvest فورۋمى اۋدانىمىزدىڭ كاسىپكەرلىك سالاسىن جوعارى دەڭگەيدە دامىتۋ مۇمكىندىگىنىڭ الەۋەتى زور ەكەنىن كورسەتتى. بيىلعى جىلى باتىرلار مەكەنىنىڭ 90 جىلدىق تاريحى كەڭ كولەمدە اتالىپ ءوتىلدى.

جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ بىرلەسە جۇمىس اتقارۋىنىڭ ناتيجەسىندە اۋدان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ قارقىنى وڭ ناتيجە كورسەتۋدە. اۋدانعا 4 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلىپ، 110 پايىز ءوسىم بايقالۋدا. قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ كولەمى 2,9 ملرد تەڭگە، 150 پايىز ءوسىمدى كورسەتسە، بولشەك ساۋدا  كو­لەمى 1,5 ملرد تەڭگە، ءوسىم 110 پايىزدى قۇراپ وتىر.

اۋدان ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزى – اۋىل شارۋاشىلىعى. اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىنىڭ جالپى ءونىم كولەمى 15 ملرد تەڭگە، 106,5 پايىز. مەملەكەتتىك باعدارلامالار اياسىندا كورسەتىلىپ جاتقان  زور قول­داۋدىڭ ناتيجەسىندە  اۋىلشارۋاشىلىق سالاسى قار­قىندى دامىپ كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا 129 شارۋاشىلىق مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى، ونىڭ 6-ى اسىل­تۇقىمدى شارۋاشىلىق. سوڭعى جىلدارى ۇيىم­داس­تىرىلعان شارۋاشىلىقتارداعى ءىرى قارا مال باسى 11,2 مىڭ  باستان 17,0 مىڭ  باسقا جەتتى نەمەسە 51 پايىزعا ءوستى،  قوي  سانى 50,0 مىڭ باستان  54,0 مىڭ باسقا دەيىن ءوستى ء(وسۋ 108,0 پايىز), جىلقى سانى 4,3 مىڭ  باستان 6,3 مىڭ باسقا جەتىپ، ءوسۋ قارقىنى  46,5 پايىزدى قۇرادى.

اۋدان حالقىنىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ناتيجەسىندە  اۋداننىڭ  8 ەلدى مەكەنىنە كوگىلدىر وتىن، 5 ەلدى مەكەنىنە تازا اۋىزسۋ قۇبىرى  تارتىلىپ، قولدانىسقا بەرىلگەن. سونىمەن قاتار رەسپۋبليكالىق سامارا-شىمكەنت، وبلىستىق شۇبارقۇدىق-ويىل-تۇزتوبە باعىتىنداعى اۆتوموبيل جولىنىڭ رەسەي شەگاراسىنا دەيىنگى جولى، اۋدان ورتالىعىنداعى 6 كوشە، بۇلاق اۋىلىنا دەيىنگى كىرەبەرىس جولعا  كۇردەلى جوندەۋ جاسالىپتى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى دا  قارقىندى دامىپ كەلەدى.  قازىرگى ۋاقىتتا  جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن بەرىلەتىن جەر تەلىمدەرىنە بارلىق قاجەتتى ينفراسترۋكتۋرا تارتىلعان، جەر  تەلىمدەرىن الۋ بويىنشا كەزەكتە تۇرعاندار جوق. مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورى ەسەبىنەن 100-گە جۋىق ازامات تۇرعىن ۇيمەن قامتىلدى. بىلتىرعى جىلى 24 پاتەر بەرىلسە، اعىمداعى جىلى 64 ازاماتقا جىل سوڭىنا دەيىن پاتەر بەرىلەدى. سوڭعى جىلدارى زاماناۋي ۇلگىدەگى بىرقاتار  الەۋمەتتىك نىساندار بوي كوتەردى.  ءبىلىم سالاسىندا  320 ورىندىق مەكتەپ-گيمنازياسى،  200 بالاعا ارنالعان بالاباقشا سالىنىپ، ونەر مەكتەبى قولدانىسقا بەرىلدى.

اۋىل تۇرعىندارىنىڭ مادەني شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ماقساتىندا 6 اۋىلدىق كلۋب پەن مادەنيەت ۇيىنە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى  جۇرگىزىلىپ، جاب­دىقتالدى.  دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى بويىنشا 3 ەلدى مەكەندە مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەس­تىك نەگىزىندە دارىگەرلىك امبۋلاتوريا مەن مەدي­تسي­نالىق پۋنكت سالىنىپ، حالىق يگىلىگىنە بەرىل­دى.

بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ  ماقساتىندا اۋدان ورتالىعىندا  باسسەينمەن جابدىقتالعان دەنەشى­نىق­تىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنى سالىنىپ، ەلدى مەكەندەردە كوپفۋنكتسيونالدى سپورت الاڭدارى، حوككەي كورت­تارى مەن ۆوركاۋت الاڭدارى ورناتىلدى. ناتيجەسىندە، اۋدان تۇرعىندارىنىڭ 31 پايىزى سپورتپەن شۇعىل­دانادى.

اۋداندا ورتا جانە شاعىن بيزنەستى دامىتۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاسالعان. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا سوڭعى جىلدارى 13 كاسىپكەر 577 ملن تەڭگە كولەمىندە قولداۋعا يە بولدى.  جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ  «ەڭبەك» باعدارلاماسى اياسىندا 80 ازا­ماتقا ءوز كاسىبىن اشۋ ءۇشىن  348 ملن تەڭگە نەسيە بەرىلىپ، «قاراپايىم زات­­تار ەكونوميكاسى» باعدارلاماسىنا ءساي­كەس 440 ملن تەڭگەگە 6 جوبا قولداۋ تاپ­تى.

قازىرگى قوبدا قۇت-بەرەكەسى تاسى­عان، ىن­تىماعى مەن بىرلىگى جاراسقان، حال­قى تاتۋ-ءتاتتى، ەڭبەكسۇيگىش، داۋلەتى تاسىعان ءوڭىر. جا­ستارى ەلجاندى، قارتتارى ونەگەلى، بولا­شاعى جارقىن ولكەنىڭ الار اسۋى زور دەپ سە­نەمىز!

ب.بالىقباي