ارحيۆ ەل تاريحىنان سىر شەرتەدى

قاي مەملەكەت بولسا دا، ءوزىنىڭ ارحيۆ جانە ارحيۆتەگى قور ىستەرىن ماڭىزدى سالالاردىڭ ءبىرى سانايدى. بۇل ورايدا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسى اتاپ كورسەتىلگەن «ارحيۆ – 2025» باعدارلاماسىن ءازىرلەۋ باستاماسى ەلىمىزگە سەرپىلىس الىپ كەلگەنى ءسوزسىز.
ەلباسىنىڭ 2013 جىلعى 8 قاڭتارداعى №464 جارلىعىمەن بەكىتىلگەن «اقپاراتتى قازاقستان-2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا سايكەس «قۇجاتتاردىڭ بىرىڭعاي ەلەكتروندىق ءارحيۆى» اقپاراتتىق جۇيەسىن قۇرۋدى باستادى. وسى كەزدەن باستاپ قۇجاتتاردى ەلەكتروندى قورعا كوشىرۋ جۇمىستارى باستالدى. ال ساندىق جۇيەگە قوسىلعان سوڭ ەڭ سوڭعى ۇلگىدەگى تەحنولوگيالاردى قولدانعاندا كىتاپتى سوگىپ اۋرە بولمايدى، 1 مينۋتتا 150-180 پاراقتى كوشىرىپ بەرۋگە بولادى.
«تسيفرلىق قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى رەسپۋبليكامىزدا 2017 جىلى قابىلدانعانى بەلگىلى. اتالعان باعدارلاما حالىقتىڭ تسيفرلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋدى جانە شالعايداعى ەلدى مەكەندەردە 2022 جىلعا دەيىن ينتەرنەتكە قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيدى. ياعني تسيفرلى ەكونوميكانى جوعارى ءبىلىمدى، ءبىلىكتى ماماندارسىز قالىپتاستىرۋ مۇمكىن ەمەس. وسى ورايدا ءىت ماماندار بار دەگەنىمىزبەن، ءارحيۆتىڭ ىشكى قۇرىلىمى مەن ونىڭ قۇجاتتارىنىڭ مازمۇنى مەن قۇرامىن تولىقتاي مەڭگەرگەن تسيفرلاندىرۋ پروتسەسىن يگەرە الاتىن ءىت ماماندار جەتكىلىكسىز.
قازاقستاندا جالعىز ارحيۆ ءىسى ماماندارىن دايارلايتىن وقۋ ورنى – ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى. مۇنداعى ءبىلىم الۋشىلار سانى وتە از. سەبەبى بولىنەتىن گرانتتار سانى شەكتەۋلى. ءتىپتى سوڭعى جىلدارى دوكتورانتۋرانىڭ اشىلعانىمەن وعان تاپسىرۋشىلار دا از ەكەنى بەلگىلى. بۇل كاسىبي دايارلانعان مامانداردىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن كورسەتەدى. سول سەبەپتى ەلىمىزدە الداعى جىلداردا ارحيۆ ءىسى سالاسىندا ءىت ماماندار دايارلايتىن ماماندىقتار اشۋ كەرەك. سونىمەن قاتار ارحيۆ سالاسىنا تسيفرلاندىرۋدى جۇرگىزۋگە زاماناۋي تالاپتارعا ساي تەحنيكالىق جابدىقتار قاجەت، ول ءۇشىن مەملەكەتتىك بىرنەشە جوبالار دايىندالۋ ءۇستىندە.
بۇگىنگى كۇنى ارحيۆ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ەرەكشەلىگى سان الۋان جانە كۇردەلەنە تۇسۋدە. مەملەكەتتىك كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ حالىق ءۇشىن قولجەتىمدى بولۋى، ونىڭ ساپالى ورىندالۋى، اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ جاريالىلىعى – ۇكىمەت تاراپىنان قويىلىپ وتىرعان باستى تالاپتاردىڭ ءبىرى.
جامبىل وبلىسى بويىنشا بۇگىنگى كۇنى 1 وبلىستىق، 1 قالالىق، 10 اۋدان كولەمىندەگى مەملەكەتتىك ارحيۆتەر حالىققا قالتقىسىز قىزمەت ەتۋدە.سولاردىڭ ءبىرى تالاس اۋدانىنىڭ مەملەكەتتىك ءارحيۆى. اتالعان ارحيۆ تالاس جانە سارىسۋ اۋداندارى تاريحىنىڭ سان قىرلى تۇستارى: ساياسات، ەكونوميكا، مادەنيەت، اۋىلشارۋاشىلىق، حالىق اعارتۋ تاقىرىبىنداعى 1925-2017 ج.ج. ارالىعىنداعى بارلىعى 261 قوردا 58958 ساقتاۋ بىرلىگى قۇجاتتار ساقتالىپ وتىر.
بۇگىنگى تاڭدا ارحيۆ سالاسىندا مەملەكەتتىك ساقتاۋداعى بارلىق قۇجاتتارعا ساندىق كوشىرمە جاسالىپ، «ەلەكتروندى ارحيۆ» جاساقتالۋدا. 2016 جىلدان باستاۋ العان «ەلەكتروندىق ۇكىمەت»-e-gov پورتالى ارقىلى جانە «حقكو» دەپارتامەنتى ارقىلى قىزمەت كورسەتۋدىڭ بۇگىنگى تاڭداعى كورسەتكىشتەرى جاقسى، ونىڭ ىشىندە جەكە تۇلعالار ءجۇز پايىز ەلەكتروندىق ۇكىمەت ارقىلى ءوز سۇرانىستارىنا جاۋاپ الىپ وتىر.
بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى – تۇتىنۋشى ءۇشىن جەڭىل، ءارى ىڭعايلى، ءارى ءتيىمدى تاسىلمەن، زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ ارقاسىندا قارىم-قاتىناس جاساۋ، قاعازباستىلىقتان ارىلتۋ ەكەنىن حالىققا ءتۇسىندىرۋ، جەتكىزۋ. وسى ورايدا ارحيۆتە جوسپارلى تۇردە ءارتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلىپ كەلەدى. ارحيۆتە ادالدىق الاڭى جوباسى قولعا الىنىپ وتىر. «ارحيۆ-2025» باعىتىن حالىق اراسىندا كەڭىنەن ناسيحاتتاپ، اۋدانداعى وكرۋگتەردە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى وتكىزىلىپ كەلەدى. تالاس اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ساندىق قولتاڭبا الۋ، «ەلەكتروندىق ۇكىمەت» e-gov پورتالى ارقىلى ءوتىنىش بەرۋ، ءتۇرلى سالالاردان ارحيۆتىك انىقتاما الۋدىڭ جانە ءموبيلدى بايلانىس ارقىلى اقپارات الۋدىڭ جولدارى مەن تيىمدىلىگىن ناسيحاتتاۋعا ارنالعان جارمەڭكەگە ءبىزدىڭ ماماندار ۇنەمى اتسالىسىپ كەلەدى.
ءبىر عانا جىلعى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى الىپ قاراساق، 2018 جىلى الەۋمەتتىك سيپاتتاعى ءارتۇرلى، بارلىعى – 2559 وتىنىشتەر مەن حاتتارعا ارحيۆتىك انىقتامالار دايىندالدى.
جالپى ارحيۆتەن بەرىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ءتۇرى «ارحيۆتىك انىقتاما» بولعاندىقتان كەلىپ تۇسەتىن سۇرانىستىڭ ءتۇرى مەن سيپاتى دا ءارتۇرلى. كوپشىلىگى زەينەتكە شىعۋ ءۇشىن ەڭبەك ءوتىلى، ايلىق تابىسى، اۋدارىلعان زەينەتاقى جارناسى، مەكەمە اتاۋى تۋرالى سۇراسا، ەندى ءبىرى وقۋ ورنىن بىتىرگەنىن، اكت جازبالارىن، ساتۋ-ساتىپ الۋ كەلىسىم شارتتارى مەن جەكەشەلەندىرۋ شارتتارىن، ەندى ءبىرى يەلىگىندەگى جەرى تۋرالى شەشىم، قاۋلى، قاراردى انىقتاۋدى سۇرايدى.سونداي-اق، الىس-جاقىن شەت ەل ازاماتتارى دا حات ارقىلى، سەنىمدى وكىلدەرى ارقىلى سەنىم حاتپەن ءوتىنىش بىلدىرسە، كەيبىرى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى ءار ءتۇرلى سۇرانىستار جولدايدى. مىسالى گەرمانيادان تۇسەتىن سۇرانىستاردىڭ تالابى وزگەشە، ول ەلدىڭ زەينەتاقى قورلارى ءاربىر ازاماتتىڭ قازاقستانداعى ەڭبەك ءوتىلى 30 جىل نەمەسە 40 جىل بولسا، سول جىلدارداعى جۇمىس كۇنىن، اۋىرعان كۇنىن، ەڭبەك دەمالىسىن، وقۋعا بايلانىستى، بالا كۇتىمىنە بايلانىستى دەمالىستا بولعان كۇندەرىنىڭ تولىق ەسەبىن سۇرايدى.
ارحيۆ مەكەمەلەرىنە مۇنىمەن قوسا قازاقستاننىڭ وزگە ايماقتارىنان، الىس-جاقىن شەتەلدەردەن سۇراۋ حاتتار ۇنەمى تولاسسىز ءتۇسىپ جاتادى. ارينە، وسىنداي سۇرانىستاردىڭ ناتيجەسىندە كەيدە جوعىن ىزدەپ تاپقان، از عانا ارحيۆ مالىمەتتەرىنەن توبەلەرى كوككە جەتەتىن تۇرعىنداردى كورگەندە ءوز ماماندىعىڭنىڭ مارتەبەلى ەكەنىن ۇعىناسىڭ. ادامداردىڭ كوزدەرىنە جاس ۇيىرەتىن مۇنداي جۇمىستاردىڭ ورىندالۋى رۋحاني، كاسىبي قاناعاتتانارلىق سەزىمىن تۋدىرادى، ويتكەنى ءاربىر سۇراۋدىڭ ارتىندا ادام تاعدىرى تۇر.
الماس مۇحتاروۆ،
جامبىل وبلىسى،تالاس اۋدانىنىڭ مەملەكەتتىك ءارحيۆىنىڭ ديرەكتورى