ارحيۆ ەل تاريحىنان سىر شەرتەدى

قاي مەملەكەت بولسا دا، ءوزىنىڭ ارحيۆ جانە ارحيۆتەگى قور ىستەرىن ماڭىزدى سالالاردىڭ ءبىرى سانايدى. بۇل ورايدا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى باع­دار­لامالىق ماقالاسى اتاپ كورسەتىلگەن «ارحيۆ – 2025» باعدارلاماسىن ءازىر­لەۋ باستاماسى ەلىمىزگە سەرپىلىس الىپ كەلگەنى ءسوزسىز. 

ەلباسىنىڭ 2013 جىلعى 8 قاڭ­تار­داعى №464 جارلىعىمەن بەكى­تىل­گەن «اقپا­رات­تى قازاقستان-2020» مەملەكەتتىك باع­دار­لا­ماسىنا سايكەس «قۇجات­تار­دىڭ بىرىڭعاي ەلەكتروندىق ءارحيۆى» اقپاراتتىق جۇيەسىن قۇرۋدى باستادى. وسى كەزدەن باستاپ قۇ­جاتتاردى ەلەكتروندى قورعا كوشىرۋ جۇ­مىس­تارى باستالدى. ال ساندىق جۇيەگە قوسىل­عان سوڭ ەڭ سوڭعى ۇلگىدەگى تەحنولوگيالاردى قول­دانعاندا كىتاپتى سوگىپ اۋرە بولمايدى، 1 مي­نۋتتا 150-180 پاراقتى كوشىرىپ بەرۋگە بولادى.

«تسيفرلىق قازاقستان» مەملەكەتتىك باع­­­دارلا­ماسى رەسپۋبليكامىزدا 2017 جى­لى قابىلدانعانى بەلگىلى. اتالعان باع­دار­لاما حالىقتىڭ تسيفرلىق ساۋاتتى­لىعىن ارتتىرۋدى جانە شالعايدا­عى ەلدى مەكەندەردە 2022 جىلعا دەيىن ينتەرنەتكە قول­جەتىم­دى­لىكتى قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيدى. ياعني تسيفرلى ەكونوميكانى جوعارى ءبىلىمدى، ءبى­لىكتى ماماندارسىز قالىپتاس­تى­رۋ مۇمكىن ەمەس. وسى ورايدا ءىت ماماندار بار دەگەنى­مىز­بەن، ءارحيۆتىڭ ىشكى قۇرىلىمى مەن ونىڭ قۇجاتتارىنىڭ مازمۇنى مەن قۇرا­مىن تولىقتاي مەڭ­گەرگەن تسيفرلاندىرۋ پرو­تسە­سىن يگەرە الاتىن ءىت ماماندار جەتكىلىك­سىز.

قازاقستاندا جالعىز ارحيۆ ءىسى ماماندارىن دايارلايتىن وقۋ ورنى – ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى. مۇن­داعى ءبىلىم الۋشىلار سانى وتە از. سەبەبى بولىنەتىن گرانتتار سانى شەكتەۋلى. ءتىپتى سوڭعى جىلدارى دوكتورانتۋرانىڭ اشىلعانىمەن وعان تاپسىرۋشىلار دا از ەكەنى بەلگىلى. بۇل كاسىبي دايارلانعان ما­مان­داردىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن كورسەتەدى. سول سەبەپتى ەلىمىزدە الداعى جىلداردا ارحيۆ ءىسى سالاسىندا ءىت ماماندار دايارلايتىن ماماندىقتار اشۋ كەرەك. سونىمەن قاتار ارحيۆ سالاسىنا تسيفرلاندىرۋدى جۇرگىزۋگە زاماناۋي تالاپتارعا ساي تەح­ني­كالىق جابدىقتار قاجەت، ول ءۇشىن مەملەكەتتىك بىرنەشە جوبالار دايىندالۋ ءۇس­تىندە.

بۇگىنگى كۇنى ارحيۆ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ەرەكشەلىگى سان الۋان جانە كۇردەلەنە تۇسۋدە. مەملەكەتتىك كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ حالىق ءۇشىن قولجەتىمدى بولۋى، ونىڭ ساپالى ورىن­دالۋى، اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ جاريالىلىعى – ۇكىمەت تاراپىنان قو­يى­­لىپ وتىرعان باستى تالاپتاردىڭ ءبىرى.

جامبىل وبلىسى بويىنشا بۇگىنگى كۇنى 1 وبلىستىق، 1 قالالىق، 10 اۋدان كولە­مىن­دەگى مەملەكەتتىك ارحيۆتەر حالىق­قا قالت­قى­سىز قىزمەت ەتۋدە.سولاردىڭ ءبىرى تالاس اۋدانىنىڭ مەملەكەتتىك ءارحيۆى. اتالعان ارحيۆ تالاس جانە سارىسۋ اۋداندارى تا­ري­حىنىڭ سان قىرلى تۇستارى: ساياسات، ەكونوميكا، مادەنيەت، اۋىلشارۋا­شى­لىق، حالىق اعارتۋ تاقىرىبىنداعى 1925-2017 ج.ج. ارالىعىنداعى بارلىعى 261 قوردا 58958 ساقتاۋ بىرلىگى قۇجاتتار ساقتالىپ وتىر.

بۇگىنگى تاڭدا ارحيۆ سالاسىندا مەم­لە­كەت­­تىك ساقتاۋداعى بارلىق قۇجاتتارعا سان­دىق كوشىرمە جاسالىپ، «ەلەكتروندى ارحيۆ» جاساقتالۋدا. 2016 جىلدان باستاۋ العان «ەلەكتروندىق ۇكىمەت»-e-gov پور­تا­لى ارقىلى جانە «حقكو» دەپارتامەنتى ارقىلى قىزمەت كورسەتۋدىڭ بۇگىنگى تاڭ­دا­عى كورسەتكىشتەرى جاقسى، ونىڭ ىشىندە جەكە تۇلعالار ءجۇز پايىز ەلەكتروندىق ۇكىمەت ار­قىلى ءوز سۇرانىستارىنا جاۋاپ الىپ وتىر.

بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى – تۇتىنۋشى ءۇشىن جەڭىل، ءارى ىڭعايلى، ءارى ءتيىمدى تاسىلمەن، زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ ار­قا­سىندا قارىم-قاتىناس جاساۋ، قاعاز­باس­تىلىقتان ارىلتۋ ەكەنىن حالىققا ءتۇسىندىرۋ، جەتكىزۋ. وسى ورايدا ارحيۆتە جو­سپار­لى تۇردە ءارتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلىپ كەلەدى. ارحيۆتە ادالدىق الاڭى جوباسى قولعا الىنىپ وتىر. «ارحيۆ-2025» باعىتىن حالىق اراسىندا كەڭىنەن ناسيحاتتاپ، اۋدانداعى وكرۋگتەردە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى وتكىزىلىپ كەلەدى. تالاس اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستى­رۋى­مەن ساندىق قولتاڭبا الۋ، «ەلەكتروندىق ۇكىمەت» e-gov پورتالى ارقىلى ءوتىنىش بەرۋ، ءتۇرلى سالالاردان ارحيۆتىك انىقتاما الۋدىڭ جانە ءموبيلدى بايلانىس ارقىلى اقپارات الۋدىڭ جولدارى مەن تيىمدىلىگىن ناسيحات­تاۋعا ارنالعان جارمەڭكەگە ءبىزدىڭ ماماندار ۇنەمى اتسالىسىپ كەلەدى.

ءبىر عانا جىلعى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى الىپ قاراساق، 2018 جىلى الەۋ­مەت­تىك سيپاتتاعى ءارتۇرلى، بارلىعى – 2559 وتىنىشتەر مەن حاتتارعا ارحيۆتىك انىق­تاما­لار دايىندالدى.

جالپى ارحيۆتەن بەرىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ءتۇرى «ارحيۆتىك انىقتاما» بولعاندىقتان كەلىپ تۇسەتىن سۇرانىستىڭ ءتۇرى مەن سيپاتى دا ءارتۇرلى. كوپشىلىگى زەينەتكە شىعۋ ءۇشىن ەڭبەك ءوتىلى، ايلىق تابىسى، اۋدارىلعان زەينەتاقى جارناسى، مەكەمە اتاۋى تۋرالى سۇراسا، ەندى ءبىرى وقۋ ورنىن بىتىرگەنىن، اكت جازبالارىن، ساتۋ-ساتىپ الۋ كەلىسىم شارتتارى مەن جەكەشەلەندىرۋ شارتتارىن، ەندى ءبىرى يەلىگىندەگى جەرى تۋرالى شەشىم، قاۋلى، قاراردى انىقتاۋدى سۇرايدى.سونداي-اق، الىس-جاقىن شەت ەل ازاماتتارى دا حات ارقىلى، سەنىمدى وكىلدەرى ارقىلى سەنىم حاتپەن ءوتىنىش بىلدىرسە، كەيبىرى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى ءار ءتۇرلى سۇرانىستار جولدايدى. مىسالى گەرمانيادان تۇسەتىن سۇرانىس­تار­دىڭ تالابى وزگەشە، ول ەلدىڭ زەينەتاقى قورلارى ءاربىر ازاماتتىڭ قازاقستانداعى ەڭبەك ءوتىلى 30 جىل نەمەسە 40 جىل بولسا، سول جىلدارداعى جۇمىس كۇنىن، اۋىرعان كۇنىن، ەڭبەك دەمالىسىن، وقۋعا بايلانىس­تى، بالا كۇتىمىنە بايلانىستى دەمالىستا بولعان كۇندەرىنىڭ تولىق ەسەبىن سۇرايدى.

ارحيۆ مەكەمەلەرىنە مۇنىمەن قوسا قازاقستاننىڭ وزگە ايماقتارىنان، الىس-جاقىن شەتەلدەردەن سۇراۋ حاتتار ۇنەمى تولاسسىز ءتۇسىپ جاتادى. ارينە، وسىنداي سۇرانىستاردىڭ ناتيجەسىندە كەيدە جوعىن ىزدەپ تاپقان، از عانا ارحيۆ مالىمەتتەرىنەن توبەلەرى كوككە جەتەتىن تۇرعىنداردى كورگەندە ءوز ماماندىعىڭنىڭ مارتەبەلى ەكەنىن ۇعىناسىڭ. ادامداردىڭ كوزدەرىنە جاس ۇيىرەتىن مۇنداي جۇمىستاردىڭ ورىندالۋى رۋحاني، كاسىبي قاناعاتتانارلىق سەزىمىن تۋدىرادى، ويتكەنى ءاربىر سۇراۋدىڭ ارتىندا ادام تاعدىرى تۇر.

الماس مۇحتاروۆ،

جامبىل وبلىسى،تالاس اۋدانىنىڭ مەملەكەتتىك ءارحيۆىنىڭ ديرەكتورى