Түркиядан келген қандастар қазақ екенін неге дәлелдей алмай жүр?

Түркиядан келген қандастар қазақ екенін неге дәлелдей алмай жүр?

Түркиядан келген қандастар қазақ екенін неге дәлелдей алмай жүр?
ашық дереккөзі
Тәуелсіздік алған жылдарда атажұртқа ағылған Түркия қазақтарының көші біршама саябырсып қалғаны жасырын емес. Әуелі Түркия қазақ­тары­на сәл тарихи шегініс жасасақ. 1930 жылдардың екінші жартысында Шығыс Түр­кістан­нан үдере көшкен қазақтар Қытайдың Гансу, Шын­қай өлкесінен өтіп Гималайдан асып, Такламакан шөлін ба­сып, Үндістан мен Пәкістан арқылы (1950 жылдары) Түр­кияға жетті. Бұл көш тарихы – ағылшын журналисі Годф­ри Лайастың «Аспантау асқан үркін көш» (1956 жыл, Лон­дон) және жазушы Хасен Оралтайдың «Елім-айлап өт­кен өмір» (1999 жыл, Стамбұл) атты еңбектерінен белгілі. Алтайдан Анадолыға жеткен қазақтың көшін 1940 жыл­дары Елісхан тәйжі, Құсман Зайыпұлы және 1950 жыл­дары Дәлелхан Жанымханұлы, Қалибек, Құсайын, Сұлтан­шәріп, Нұрғожай батыр қатарлы азаматтар бастап барды. Олардың саны жайлы нақты дерек жоқ. Тек 20 мыңнан 50 мыңға дейінгі әртүрлі болжамды сан бар. Алайда Ана­долыға аман жеткен қазақтың саны – 1 850 адам. Түркияға қазақтар екі жолмен көшіп барды. Біріншісі  Алтай­дан ауған қазақтар. Олар – Пәкістан мен Үндістан ар­қылы Түркия жеріне жеткен қазақтың ұрпағы болса, екін­ші көш  Ауғанстан жеріндегі соғыстан босқан қазақтар. Олар Қазақстанда Кеңес үкіметі орнатылып, колхоздандыру кезеңінде еліміздің Қармақшы, Жалағаш аудандарынан көшкен. 1991 жылы Қазақстан Тәуелсіздігін жариялаған кезде ең бірінші болып таныған – бауырлас Түркия елі. Содан бері екі елдің достық, туыстық қарым-қатынасы берік. Оның бір көрінісі – Түркия қазақтары тарихи Отанымен ке­дергісіз байланыс жасап келді. Түркиядағы қазақтар қауымдастығының берген мә­лiметi бойынша, бүгiнде Стамбұлдың Зейтiнбұрны ауданын­да 13 400-дей қазақ тұрса, Гүлеш ауданын 6 000 қа­зақ мекендейдi. Сапагөй, Шекпенжер ауданда­рында – 1 500-2 000, Измирде 1 000 қазақ тұрады. Жал­пы, Түркияда 30 мыңнан астам қандасымыз өмір сүреді деген болжам бар. Алғаш 1953 жылы Пәкістаннан барған қазақ­тардың аты-жөндері қазақша болған. Бірақ Түркияда аза­мат­тық берген кезде өзге ұлт өкілдері арнайы әзірлен­ген фамилия таңдап алады. Бұл Түркияның заңымен бекі­тіл­ген. Қазақтардың да көбінің есімдерін қазақша қалды­рып, тегін «түріктендірген». 1992 жылы атамекенге отбасымен көшіп келген белгілі дін қайраткері, «Алаш» сыйлығының иегері, қари Халифа Ал­тай Құранды қазақ тіліне аударды. Елге келіп, руханият саласында елеулі қызмет атқарды. Сонымен қатар Мұстафа Өзтүрік (Мұстафа Кәбенұлы Әбдірахман (23.11.1954-15.03.1995) – белгілі спортшы, таэквондодан қара белбеу 6 дан иегері, халықаралық дәрежедегі жаттықтырушы елге ке­ліп, Қазақстан таэквондо (WTF) федерациясының негізін қалады. 2008 жылдан бері Батыр Хамзаұлы, Хайролла Мұхам­мед­ұлы және Фетих Алтай есімді үш қандасымыз тарихи Отанға түп­кілікті қалғысы келген. Бірақ олардың айтуына қарағанда, кейбір кедергілер бар көрінеді. Фетих Алтай  былтыр елордада үйленді. Ал Батыр мен Хайролла – әлем­нің талай бәйгесінде топжарған суретшілер. Бірақ ата­жұртқа бірге қоныс аударған  3 қандасымыз азаматтық де­ген бір жапырақ куәлікті әлі ала алмай жүргені қын­жылтады.

Азаматтығы жоқ азамат

 width= Суретші Батыр Хамзаұлы 1985 жылы Түркиядағы Алтай ауылында туған. 2011 жылы Қазақстанға қоныс аударған. «Нұрлы көш» бағдарламасы аясында келгендіктен, алғашқы жылы азаматтыққа тапсырған. Оралман куәлігін алған. Әрі қарай азаматтық алуға қажетті құжаттарды жинау туралы көші-қон қызметкерлері ескертпеді дейді. Сөйтіп жүргенде оралман куәлігінің уақыты өтіп кетеді. Біраз жыл туристік визамен жүріпті. Кейін 2018 жылдан бастап этникалық қазақтарға арналған визаға ауыстырған. Батыр Хамзаұлының айтуына қарағанда, азаматтыққа тапсырған кезде көші-қон қызметі ұлты қазақ деген анықтама сұраған. Бұрын Түркиядағы қазақтар қауымдастығы немесе кейбір елшілік танитын қорлар бұл анықтаманы беріп келген. Қазіргі көші-қон жүйесі бұл анықтамаларды қабылдамай отыр дейді. – Көші-қон қызметі Түркияның ресми органдарынан анықтама әкел дейді. Бірақ Түркияда ондай анықтама беретін орын жоқ. Содан мен Түркиядағы азаматтарды тіркеу архивінен қазақ екенімді дәлелдеу үшін анықтама сұраттым. Олар менің Семейден Тарбағатайға, Тарбағатайдан 1950 жылдары Пәкістан арқылы барған ата-бабаларымыздың аты-жөндерін жазып берген. «Бұл жерде ұлты қазақ деген сөз жоқ» деп, бұл жақтың Көші-қон қызметкерлері тағы да қабылдамай отыр, – дейді қандасымыз. Былтыр үйленген Фетих Алтай да оралман мәртебесін ала алмай жүр. «Өткенде Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығына және «Отандастар» қорына барып кеңес сұрадық. Олар да біздің мәселемізді түсінбейтін тәрізді. Өйткені әлі бір нақты кеңес бере алмай отыр», – дейді суретші Батыр Хамзаұлы. Оның айтуына қарағанда, мұндай қағазбастылық Еуропа жақтан келетін қазақтар көшіне біршама кедергі келтіруде. Әлбетте, Түркия секілді дамыған елдегі қазақтар атажұртқа еріккеннен немесе күнін көре алмағаннан көш түземейді. Бәрі де ұрпақтың ұлт болып ұйысуының қамы...