Тірлік түзелсе де,оқулық оңалар емес
Тірлік түзелсе де,оқулық оңалар емес
Оқулықта кеткен олқылықтар жайы қашанда күн тәртібінен түскен емес. Әсіресе, бұл мәселеге ата-аналар тарапынан түсетін шағым көп. «Баланың жас ерекшелігін, ойлау жүйесін, қарым-қабілетін ескермейтін оқулықтардың тілі ауыр, тапсырмасы түсініксіз» дейді кейбіреулер. Шын мәнінде, солай ма?
Еліміз тәуелсіздік алғалы бері тілші қауымының жиі қаузайтын мәселесі – оқулықтың жетіспеушілігі мен кемшін тұстары. Талай мәрте жан-жақты талданып, пікірталасқа айналған оқулықтар дауы басылмай келеді. Тіпті, бұл түйткілге қатысты осы салаға тікелей жауапты Білім және ғылым министрлігіндегі мамандарға сұрау салсақ, «ерінбегеннің бәрі сын айтатын болды» деген жауап қайырады. Сонда «Сын түзелмей, мін түзелмейді» деген аталы сөз қайда қалды?
Оқулық – мұғалім мен оқушының сенімді серігі һәм білімнің қайнар көзі. Ал қазіргі жарық көріп жатқан оқулықтар осы үдеден шыға ма? Салтанат Тәжиева ханым мектеп табалдырығын жаңадан аттаған оқушыға берілген тапсырманы көріп, жаға ұстағанын айтады. «Қызым 1-сыныпқа барды. Аузынан ана сүті кеппеген, 6-ға енді толатын балаға «Картадан ғұндардың қоныс аударған жерлерін көрсет», «Африка қай жерде?» деген тапсырма берілген. 6 жасар бала дүниежүзі картасымен қалай жұмыс істейді? «Ата мен апа» дегенді енді жазып үйренетін бала бұл картаны қалай түсінеді? Бұл жас ерекшелігіне сай ма? Меніңше, мұндай ақпарат беру ертерек», – дейді ол. «Тағы бір мәселе бар. Бізге берген кітаптың пайдаланылып келе жатқанына 5 жыл болған. Бізден бұрын оқыған оқушы дұрыс жауаптарын бояп тастаған. Дәл сол сияқты ағылшын тілі кітабы да солай. Қысқасы, біздің балаларға мүмкіндік қалмаған. Математика бойынша да есептердің жауабы шешілген. Кейбірі қарындашпен белгілесе де, ізі көрініп тұр. Өшірген сайын, кітаптың сапасы көтермейді. Бұрын «Әліппені» боямай, сызбай-ақ пайдаланушы едік қой. Екіншіден, 1-сыныптан бастап ағылшын тілін оқытуға қарсымын. Үш тілді бірден оқытатын біз ғана екен. Қазір қызымнан сүттің ағылшыншасын сұрасам «молоко» дейді, ал орысшасын «milk» дейді. Балалардың басы «мипалау» болып кетпей ме? 3-сынып оқитын қызым үш жылда ештеңе үйреніп жарытпады», – дейді ол ашынып.
Ал белгілі журналист, ақын Мырзан Кенжебайдың айтуынша, қазіргі оқулықтарда қазақ тілі орыс тілінің тікелей аудармасына айналған. «Мектеп» баспасынан шыққан 11- сыныпқа арналған «Биология» оқулығы соның нақты көрінісі сияқты. Мәселен, «Адамның тікелей тарихи дамуы барысында негізгі үш кезеңді ажыратады» деген сөйлемнен не түсіндіңіз? Ал тағы бір мәтінде «элементар оқиғалар» дейді. Бұл деген не? «Философия – ойлау мектебі ретінде» деген тақырыптан не ұқтыңыз? Ау, сонда оқулықтағы мәтінді қарайтын, редакциялайтын маман жоқ па? Неге қолданыстағы оқулықта мұндай өрескел қателер өріп жүр?», – дейді белгілі ақын.
Ал бұл туралы оқулық авторлары не дейді? Орыс сыныптарына арналған «Қазақ тілі» оқулығының авторы Гүлбану Қосымованың пікірінше, білім мәтін арқылы беріледі. «Автор ретінде оқулықты шыр-пыр боп қорғап келемін. Бұрынғы кезең мен қазіргі кезеңді салыстыруға болмайды. Әртүрлі пікір айтыла береді. Біреуі – объективті, енді бірі – субъективті. Бұл – жетілдіру, дамыту үстіндегі әрекет. Жамандасаңдар, бағдарламаны жамандаңдар! Оқулықтар бағдарлама бойынша жасалады. 20 жыл тәжірибесі бар авторлар не істеп, не жазып жүргенін біледі. Олар жолдан көлденең қосылған мамандар емес», – деп қысқа қайырды.
Осыдан біраз жыл бұрын, яғни министрлік тізгіні Бақытжан Жұмағұловтың қолында болғанда оқулықтардың төрт жыл сайын жаңарып отыратыны айтылған. Жаңа жүйе бойынша оқулықтар төрт жылда бір рет қайта сараптамадан өтіп, қайта басылып шығады делінген. Егер бұрын шығарылған кітаптың сапасы төмен болып, оған наразылық көп туындаса, білім сапасын жақсартуға мүмкіншілік бермейтін болса, онда ол кітап тізімнен алынып тасталатын еді. Алайда қазір бұл жүйе жоқ. Бұрынғыдай төрт жылда емес, қатесі мен олқылығы көп оқулық жыл сайын жарық көруі мүмкін. Бұл мемлекет пен баспаға тиімді ме? Бұған сол кезде-ақ жауап берген Парламент Мәжілісінің депутаты Дариға Назарбаева: «Оқулық шығару барысында үлкен көлемде қаржы айналымға түседі. Және бұл жүйенің әр деңгейінде әрбір тиын біреудің немесе бірнеше қалтаға түсіп кетіп жатыр. Соңында осының бәрінен біздің балаларымыз зардап шегеді. Сондықтан оқулықтарды бәсекелестер ортасында жасалуына тосқауыл қою керек. Оқулықтардың құрастырылуын мемлекет қадағалап, сараптама жасап, «Міне, мынау оқулықтар тізімін біз бекітеміз» десе, міне, сонда баспаханалар оқулықтарды шығаруға таласа берсін...», – деген еді.
Біз оқулық төңірегіндегі қордаланып қалған мәселелер жөнінде Білім және ғылым министрлігіне қарасты «Оқулық» республикалық ғылыми-практикалық орталығы директорының орынбасары Саят Құсайынұлын әңгімеге тартқан едік.
Саят Омаров, Білім және ғылым министрлігіне қарасты «Оқулық» республикалық ғылыми-практикалық орталығы директорының орынбасары:
