Жүрдек пойыз желісі кейінге қалды. Неге?

Жүрдек пойыз желісі кейінге қалды. Неге?

Сөйтіп 1 маусымға дейін жобаны кесіп-пішіп, біржола бекітуді тапсырған болатын. Алайда таяуда Президент бұл жобаны кейінге ысырып қойды. Неліктен?

Екі ортаға жолаушы және жүк тасымалы қажет-ақ. Айналма жолды 400-500 шақырымға қысқартып, Балқашты басып өтетін көпір салынбақшы. Жобаның жалпы құны шамамен – 40 миллиард долларға бағаланды. Бұл өте қомақты қаржы және жобаны аяқтау 5-6 жылға жоспарланды. Бірақ асығыс шешім қабылдауға не түрткі болды?

Сарапшылардың пікірінше, Астана-Алматы жүрдек пойыз теміржолын салу – ЭКСПО-2017 көрмесінде шетелден келген қонақтарға маңғазданудың бір жолы. Десек те бұл жобаның аяқасты бекітілуі төңірегінде түрлі әңгіме айтылады. Ақордада өткен 2012 жылдың қорытындысы және «Қазақстан-2050» стратегиясын жүзеге асыруға арналған кеңейтілген отырыста Елбасы мынадай тапсырма жүктеген еді. «Бұл жоспарды әзірлеуге кірісіңіздер. Қаржыландыратын боламыз. Яғни, «Астана-Алматы» бағдарындағы жүрдек пойыз желісінің құрылысы біз айтқандай айналма емес, Балқаш көпірі арқылы жүргізілуі мүмкін. Үлкен жоба, қолға алу керек. Біз 5-6 жылдың ішінде саламыз, бастаңыздар», – деп қадап айтқан болатын. Ұлттық қордан осынау жобаға қаражатты бөле салу оңай-ақ. Алайда оның салынуы мен іске қосылуы барысында қыруар қаражат керек-ақ. Ұлттық қорды дұрыс пайдалану еліміздің игілігі үшін. Тіпті соңғы кездері Ұлттық қордың қаржысы ұсақ-түйекке көп жұмсалғанын Президент өзі ауызға алған еді. Президенттің Астана-Алматы бағытындағы теміржол жобасын уақытша тоқтатып қоюының бір ұшы осында жатыр. «Ұлттық қордың ақшасына орынсыз қол салуға бұдан былай рұқсат берілмейді». Бірақ ҚР Көлік және коммуникация министрлігінің жауапты хатшысы Жеңіс Қасымбек Ұлттық қордан бұл жобаға жақында 90 миллиард теңге (150,93/$1) бөлінеді деді. Ал құрылыстың аяқталу мерзімі 2016 жылға белгіленіп отырған көрінеді.

Бұл жобаның кейінге ысырылуының тағы бір себебі – Елбасының жеке зерттеулері.

– Бұл теміржолды салғымыз келді. Алайда Қытайда болғанымда бұл мәселені зерделей келе, біріншіден, оның өте қымбатқа түсетін жоба екенін байқадым. Екіншіден, мұндай теміржолды үнемі назарда ұстау керек және жөндеу жұмыстарын қажет етеді. Оның үстіне, Астана мен Алматы арасындағы жолаушылар ағыны жолдың мол табыс әкелуін қамтамасыз етпейді. Сондықтан, бұл идея, ең алдымен біз қаржыландыруды бастамай тұрып, мұқият есептеуді қажет етеді, – деді ол. Аталмыш пойыз билеттерінің құны ұшақ билеттерімен бірдей болуы да мүмкін. Өйткені өзін-өзі ақтау үшін, үнемделген уақыт үшін жоғары тариф қойылатыны анық. Олай болса жүрдек пойыз теміржолының шығыны мен табысы түбегейлі есептелген соң ғана бұл жоба жүзеге асуы мүмкін. Тіпті алдағы онжылдықта мүлде салынбауы да мүмкін деген пікірлер жоқ емес.

Балқаш көлін кесіп өтетін көпірі бар теміржол желісін әуелде Қытай Халық республикасы салуы тиіс болатын. Бірақ айналдырған бір-екі айдың ішінде еліміз бұл ұсыныстан тайқып кетті. Жобаны жүзеге асыру француздық SYSTRA компаниясына үн-түнсіз беріле салды. Бұдан бір-ақ ой келеді. Еуропа сапа жағынан кілтипан жібермейтіні белгілі. Уақыттың таяздығы тағы бар. Осы екі деректі есепке ала отырып тәжірибесі мен беделі жоғары еуропалық компанияға жүктелсе керек. SYSTRA – компаниясының көпір, көпір үстімен теміржол жүргізуде тәжірибесі мол. Дүниежүзінде инженерлі-техникалық жұмыстар жүргізген нысандарында қауіпсіздіктің барлық талаптары сақталған. Бірақ бұған дейін қытайлықтар жүрдек пойыз темір жолы мен Балқаш көпірінің жобасын сызып, көрсеткен болатын. Ал SYSTRA компаниясы әзірге ұсыныстарын әзірлеу үстінде.

Бұл құрылысқа қыруар қаражат бөлінетіні белгілі. Үкімет жобаны қытайлықтардан неге тартып алды деген сауал туындайды. Жуырда Қытайдың солтүстігінде рельстен шығып кеткен жүрдек пойызда бірнеше адам көз жұмған болатын. Сапа мәселесінде осы жайттар қаперге алынып, Қытайдан бас тартудың бір себебі осы болуы ғажап емес. Бұл орайда кейбір басылымдарда Президент Нұрсұлтан Назарбаев Ресей президенті Владимир Путинмен кездескеннен кейін құрылысты қытайлықтарға салдырудан бас тартты деген пікір алға тартылады. Ол жағы бізге беймәлім, белгілісі теміржол құрылысы тәптіштеп зерттелсін деген желеумен кейінге қалдырылды. Қазақстан мен Қытайдың та-уар алмасуы, Еуропа нарығына шығуы үлкен жетістік, әрине. Былтыр Алашаңқай-Достық магистралі арқылы 15 миллион тонна та-уар тасымалданған. Сонымен қатар Қорғас-Алматы теміржолының екінші бағыты іске қосылса тауар тасымалдау екі есеге артады. Осылайша Қазақстан Азия мен Еуропаға есігін тең ашып, алтын дәлізге айналды. Бұл арада Ресей әлемдік мұхиттарға тікелей шыға алса да тауар тасымалдауда тартымдылығы төмен. Өйткені Ресей Сібір арқылы Қытаймен сауданы әлі күнге дейін шектеп келеді.

Ақниет Оспанбай