Сағатбек ҚАЛИЕВ, «Мәдениет» телеарнасының директоры: БІЗ ӘЛІ ӨЗІМІЗДІ ТАНУ ҮСТІНДЕМІЗ

Сағатбек ҚАЛИЕВ, «Мәдениет» телеарнасының директоры: БІЗ ӘЛІ ӨЗІМІЗДІ ТАНУ ҮСТІНДЕМІЗ

Соңғы жылдарда қазақ ақпарат кеңістігінде бірқатар телеарналардың тұсауы кесілді. Ұрпақ игілігін көздеген ұлттық арналар саны артты. Солардың бірі – тәулігіне 16 сағат хабар тарататын «Мәдениет» телеарнасы. Бір жылдан бері ұлттық мәдениетті әлемдік өркениет деңгейінде насихаттап жүрген телеарнаның басшысына біраз сұрақ қоюдың сәті түсті. Аудиториясы ауқымды, мақсаты биік телеарнаның бүгіні мен болашағы әңгіме болды.

БІЗДІҢ ТЕЛЕАРНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ 80-90 ПАЙЫЗЫ – ЖАСТАР

– Мәдениет телеарнасының көрерменге көзайым болғанына жылдан асыпты. Жыл он екі ай ішінде мемлекеттік тілде ұлттық сипаттағы телеарна кестесін жасай алу, оның тұрақты көрерменін қалыптастыру – оңай шаруа емес. Ендеше, ең әуелгі сұрақ контентке байланысты: отандық өнім шығару, «Мәдениетті» көшірме емес, өзіміздің хабарлармен толтыру ісі қаншалықты сәтті жүзеге асты?

– «Мәдениет» ашылмай тұрып әуелі тұжырымдамасы қабылданды. Біріншіден, оның мазмұны қандай болуы керек деген мәселе. Бағыт-бағдары, алдына қойған мақсаты, технологиялық мүмкіндіктері. Ең бас­ты мәселе жанрлық телеарна болғандықтан, кадр мәселесі де шешуші рөл атқаратын. Өйткені өмір бойы телевидение саласында жұмыс істеп келген тілшілердің өзі тақырыптық телеарнаға келгенде тұсаулы аттай кібіртіктеп қалуы мүмкін. Мен үшін телеарнаның үш бағыты айқын болды: біріншісі, тұжырымдамаға сәйкес, жүйелі көрсетілім кестесінің болуы. Екінші мәселе – өнердің түр-түрі, мейлі сурет өнері, мейлі қолөнер немесе саз өнері болсын, қазіргі заманда қандай бағытта дамып жатыр, оның өкілдері кім, кешегі мен бүгіннің арасын байланыстыратын қандай тұлғалар бар, бұл тақырыпта қанша бағдарлама түсіре аламыз деген мәселелер тыңғылықты зерттелді. Телеарнамыз 2011 жылы 26 қыркүйегінен бас­тап хабар таратады, сол уақыттан бері он бес түпнұсқа телебағдарлама шықты. Төл бағдарламаларымыздың жиынтық саны – 18. Бірақ оның үшеуі бұрыннан келе жатқан, бүгінгі күнмен жалғастығын тапқан, қазір өз күшімізбен түсіріліп жатқан хабарлар. Бұл он сегіз бағдарламаның ешқайсысы кездейсоқ ашылған жоқ. Оның бәрі де алдын-ала тақырыптық ауқымы, кейіпкерлері, нысанасы, аудиторияның сұранысы т.б. мың-сан толып жатқан мәселелер зерттеліп, зерделенді. Ең әуелгі меже ретінде біз үш жылды көздеп отырмыз. Яғни, алғашқы үш жылда телеарна қандай болуы керек деген мәселе – кезек күттірмейді. Мазмұн мәселесін одан әрі қазбаласақ, телеарнадан көрсететін дүние көп болғанымен, әуелі ақпарат құралының бет-бейнесін айқындап алу керек болды. Біз осы бір жылда жанрлық қазықтарды қаға бастадық.

– Кадр тапшылығы сезілді ме? Тақырыптық телеарнаның тілшілері белгілі бір салаға бейімделген, арнайы білім қорын жинақтаған мамандар болуы шарт емес пе?

– Әлбетте. Бұл өндірістің ішіндегі, сырт көзге онша байқала бермейтін өзекті мәселе. Телевизия саласы – дайын білімді төге салатын ашық алаңқай емес. Қабылданған тұжырымдамада бір жыл ішінде қандай бағытта даму керектігі, одан әрі қалай жұмыс істеу керектігі бәрі айқын жазылған. Телевизия мен кино арасында ұқсастық – технологиялық мүмкіндіктерінде ғана, ал режиссерлер мен редакторлардың жұмысы екі басқа. Телевизия – күнделікті өнім шығаратын зауыт сықылды. Дегенмен, бізде талантты жастар көп. Өте көп. Ынталы, ұлттық намысы оянған, бүгінгі заманда қай бағытта еңбектену керектігін айқын түйсінген жастар баршылық. Осы талантты жас­тар телеарнаға жұмысқа келген кезде олардың не істеу керектігі түсінікті еді. Енді олардың бойындағы бұла күшті, ерік-жігерді дұрыс пайдалану мәселесі ғана қалды. Біз бағыт-бағдар көрсетіп, жөн сілтеу арқылы жастарды мамандандыру мәселесін қолға алдық. Біздің телеарнада 80-90 пайыз жастар жұмыс істейді. Олардан бөлек, әрбір сала бойынша телеарнада білімді профессорлар, белгілі өнер майталмандарынан құралған арнайы кеңесші топтар бар. Ал беделді газеттердің бас редакторлары, танымал журналистер, өнер зерттеушілері, кәнігі майталман мамандары хабар жүргізуге шақырылады. Халық алдына шығып, эфирден әңгіме айтуға да бет-жүз, бедел керек. Телехабар жүргізушісі сол саланың кәсіби маманы болуы шарт. Ал ол тұлғаға қызмет ететін режиссерлер мен редакторлар – жастар. Аға буын мен іні буын мидай араласып, бір қазанда қайнап, «Мәдениеттің» іргетасын қалап жатыр. Жастық жалын мен өмірлік тәжірибе арасында аса құнды айырбас жүруде. Осындай тактикалық, стратегиялық көзқарасты ұстандық десек, артық айтқандық емес шығар. Ендеше, біз үшін кадр тапшылығы – талантты жастардың жоқтығы немесе аздығында емес, қайталап айтайын, ондай жастар көп, – осы жастарды мамандандыру.

– Аудиторияның контингенті қандай?

– Қазақтың төл өнерінің бір саласы күйшілік дәстүр ғой. Осы күйшілік дәстүр туралы бір ақсақалдың айтқаны есімде қалыпты. Ол айтады: «Қазақта балаға арналған, арнайы балалар үшін шығарылған күй жоқ», – деп. Неге дейсіз ғой? Қазақтың эстетикалық, тәлім-тәрбиелік жағынан бай мұрасының ерекшелігі сонда – кез келген қарияның аузынан шыққан сөз балаға түсінікті, ұғынықты болуы керек. Яғни, күй – 7 жастағы қария мен 70 жастағы қарияға ортақ мұра. Олардың әрбірі өзінің біліміне, өмірлік тәжірибесіне сәйкес, содан қажетті ақпаратты қабылдай білуі тиіс. Міне, «Мәдениет» осындай болуы керек. Бұл телеарна – 70-тегі қария мен 7-дегі балаға ортақ. Біз ешкімнің алдынан шымылдық жауып, «Бала, сен мынаны көре алмайсың» немесе «Қария, мынау сізге қызық емес» дей алмаймыз. Ал тұжырымдамаға сәйкес, «Мәдениеттің» негізгі көрермені – жалпы қазақ. «Мәдениет» – бүкіл ұрпақ, болашақ үшін. Кешегі, бүгінгі рухани қазынамыздың бәрі осы «Мәдениеттің» қазанында қайнауы тиіс. Неше ғасыр тірнектеп жинаған дүниеміз баршаға ортақ түсінікті болуы керек. Меніңше, ақсақал қария немересін алдына алып, «Мәдениетті» тамашалап отырса, екеуіне де телеарна тартымды болса – біздің өз дегенімізге жеткеніміз.

ҚАЗАҚТЫҢ МОЛ РУХАНИ ҚАЗЫНАСЫ – БАРША АДАМЗАТҚА ОРТАҚ

– «Мәдениет» телеарнасы ашылады деген хабар жеткенде, ол 100 пайыз мемлекеттік тілде болады деп айтылған еді. Қазір телеарна хабарларының 80 пайызы – қазақша, ал 20 пайызы – орыс тіліндегі хабарлар…

– «Мәдениет» телеарнасы ашылатын кезде оның құжаттарында сексен пайызы мемлекеттік тілде, ал қалған жиырма пайызы орыс тілінде болады деп жазылған болатын. Оның себебі түсінікті де. Стратегиялық мақсат тұрғысынан алғанда, біз өз шеңберімізден кеңірек қарап үйренуіміз керек. Біз Еуразиялық кеңістікте дамып келе жатқан мемлекетпіз.

Жалпы, ХХ ғасыр «Мәдениет» телеар­на­сының шығуына жүз жыл бойы арнайы дайындалған ғасыр сияқты көрінеді маған. Мысалы, классикалық музыка өкілі Ахмет Жұбанов, Мұқан Төлебаев, Қапан Мусиндерді алайық, Ресейден келген, осы жерде еңбек еткен Брусиловский, Ерзаковичтерді алайық немесе Абайдан бері тартқанда жазба әдебиетін алайық, сол кезде жазылған роман, повесть, әңгімелердің бәрі – үлкен өркениеттің жемісі. Ал контент мәселесіне келгенде, Мұқан Төлебаевтың «Біржан-Сарасы» неден кем? Классикалық жанрда жазылған, қазақтың сол кездегі өнерін паш ететін алмас қылыштай жарқыраған құнды дүние. Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романы. Дүние жүзінде әдеби процесте мойындалған дәстүрді пайдалана отырып, қазақтың бар болмыс-бітімін таныта білген шығарма. Өн бойынан қазақтың иісі аңқып тұр емес пе? Осы мұралардың бәрі бүгінгі «Мәдениеттің» еншісінде. Біз өткен жылы қыркүйектің жиырма алтысында телеарнаны аштық деп ресми түрде ғана айтамыз. Шын мәнінде, «Мәдениетті» ашқан да, жасаған да біз емес, жаңағы өткен ғасырдың өкілдері. Олар сол дүниелерді тудырмағанда, біз бүгін не көрсете алар едік? Одан әрі қарасақ, сегізінші, тоғызыншы ғасырлардағы Қорқыттың рухани мұрасы, одан берідегі қазақтың бай қазынасы бүгінде бізді «Мәдениет» атты телеарна ашуға итермеледі.

Біздің телеарнада ішкі бәсеке бар. Біз BBC, CNN шығарған өнер саңлақтары туралы хабарлар мен өз қолымыздан шыққан тақырыптас бағдарламаларды эфирден қатар береміз. Көрерменге де, сол хабарды шығарып отырған бізге де – салыстырып қарауға, сынап-білуге мүмкіндік. Ендеше, біз қазақтың төл өнеріне дүниежүзі мәдениетінің қатарында, соның бір ажырамас бөлшегі ретінде қарап үйренуіміз керек.

Телевизия деген тек сурет емес, ол – қайнап жатқан саясат. Мәдени саясат. Біз неге жиырма пайыз орысша хабар таратамыз? Елімізде орыс және басқа да этнос өкілдері бар. «Қазақстан» ұлттық арнасында Юрий Аравин «Музей звуков» деген хабарды он жыл бойы орыс тілінде жүргізді, бірақ оның ішінде айтылатын әңгіменің бәрі қазақтың ұлттық өнеріне тікелей қатысты. Ол басқа этнос өкілдеріне кәдімгідей жол салып берді. Дәнекер болды. Оны неге пайдаланбасқа? Ал сексен пайыздың өзін біз құнды материалдармен, құнарлы тілге сүйеніп отырып жасай алсақ, ол да аз емес.

– Сонда өздеріңіз жасаған хабар он сегіз болғанда, эфирді толтыратын басқа телехабарлар сырттан сатып алына ма? Ол қандай хабарлар?

– Жалпы, телехабарларымыздың қырық пайызы – өзіміздің өнім, алпыс пайыз – кино және сырттан сатып алынатын көркем туындылар, шетелдік хабарлар.

– «Алтын қорды» пайдаланасыздар ма?

– Әрине, пайдаланамыз. «Қазақстан» телеарнасының шекпенінен шыққан телеарна болғандықтан, онда жасалған дүниенің бәрін пайдалана аламыз. Ал өз қолымыздан шыққан өнімдерді әлі де көбейте түсеміз. Ол жоспарда бар.

– Мәдени саясат туралы айтып қалдыңыз. Осы тұрғыдан алғанда «Мәдениет» телеарнасы қазақтың ұлттық мәдениетін дамыта ма, әлде көпұлтты Қазақстанның мәдениетін қалыптастыруға үлес қоса ма? Әлде тек дүниежүзілік мәдени дәстүрді насихаттаумен шектеле ме?

– Меніңше, бәрі де бар «Мәдениетте». Бұл телеарнаның дүниеге келуінің өзі – біздің егемендігіміздің көрінісі десек, артық айтқандық болмас. Ұлттың қалыптасуының белгісі. Тәуелсіздігіміздің жиырма жылдығы қарсаңында, Елбасының өз өкімімен құрылған. Халықтың рухани қажеттілігін өтеуге арналған рөлі үлкен. Қазақ халқының бүгінгі күнге дейін жете зерттелмеген рухани дүниесі ұшан-теңіз. Біз әлі өзімізді өзіміз тану үстіндеміз. Кешегі өткен ғасырларда Ақан сері, Біржан сал, Құрманғазыларды ұлттық музыка, фольклорға жатқызады, ал шын мәнінде олардың шығармашылығы – үлкен классикалық туындылар. Он тоғызыншы ғасырдың өзінде классикалық музыканың шыңына жеткен дүниелер. Он тоғызыншы ғасырды тегіннен-тегін «алтын ғасыр» деп атамайды. Екінші бір мәселе, Құрманғазы, Дәулеткерей, Біржан сал, Кете Жүсіп, Тұрмағамбеттер – тек қазақтың құндылығы емес, олар – түркі тілдес халықтардың, одан әрі барша адамзатқа ортақ рухани қазына. Біз осындай деңгейде насихаттауға жетуіміз керек. Өткен ғасырдың жиырмасыншы жылдардың ортасында Францияда, Париж сахнасында Әміре Қашаубаевтың ән салып, елдің бәрін таң қалдырғанын қайталап айта береміз, айта береміз. Сол жерде Әміре Қашаубаев қазақтың бай рухани мұрасының бір ұшығын ғана көрсетті. Ол ауызба-ауыз дамитын классикалық шығыс мәдениетінің өкілі ретінде көрінді. Соны түйсінді сырт жұрт. Сол кезден бері өз мәдениетімізді, рухани қазынамызды жарқырата көрсетіп, насихаттауға біз әлі жете алмай келеміз. Өзгеге көрсетпек түгілі, өз жетістіктерімізді өзіміз тани алмай келе жатқан халықпыз. Бірақ бір көңіл жұбанарлығы, кешегі аға ұрпақ жасап кеткен мол мұрамыз бар. «Алтын қорда» жатқан дүние – ұшан-теңіз. Бізде әлі талай ғасырға жететін азығымыз бар.

Иншалла, «Мәдениет» телеарнасы ашылды, енді сол дүниелерді біртіндеп жарыққа шығара беруіміз керек. Сондықтан сіз айтып отырған стратегиялық бағытқа келсек, әрине, «Мәдениет» – қазақ үшін ашылған телеарна. Және қазақстандықтар үшін.

Классикалық дүниені айтқанда, біз Ахмет Жұбанов пен Мұқан Төлебаевты қайда қоямыз? Осыдан екі-үш ай бұрын Германия­да тұңғыш рет Ахмет Жұбановтың «Абай» операсы қойылды. Бірінші рет! Бұл Батыс өркениеті біздің классиктерімізді мойындай бастады деген сөз. Әйтпесе, Еуропаның сахнасында кез келген адам өнер көрсете бермейді. Бұл – бір ұлттың деңгейінен асып кеткен, барша адамзатқа ортақ рухани дүниелер. Дүниежүзінің классикалық шығармаларын біліп, тани-зерттей отырып, біз төл өнерімізде классикалық туындылар бар екенін мойындауымыз керек. Құрманғазы, Дәулеткерей, Әсет, Үкілі Ыбырай, Дина күйшіні, Кенен Әзірбаевтарды осы қатарға жатқызған жөн. Айта берсең, көп. Олардың әрқайсысына біз баға беріп, тануға ұмтылуымыз керек. Міне, «Мәдениет» насихаттауға тиіс дүниелер.

ҚАРШЫҒАНЫҢ КҮЙІН ҮЗІП,

«ПАМПЕРСТІ» ЖАРНАМАЛАУ…

– Телехабар тарату жүйесі қалай дамып жатыр? Елдің ауыл-аймағын қаншалықты қамтып отырсыздар?

– Қазір телеарна кабельдік жүйе арқылы таратылады. Сонымен қатар, спутниктік желі арқылы, «Отау ТВ» арқылы көрермендеріміз тамашалауда.

– Телеарналар рейтингісіне енгізілген бе?

– Жоқ, біз рейтинг есебінде жоқпыз. Мен рейтинг дегенді онша қолдамаймын. Ол жарнама арқылы күн көруге қажет шығар-ақ. Бірақ елестетіп көріңізші, эфирде Қаршыға Ахмедияров күй тартып жатқанда, біз оның күйін үзіп, «Памперсті» жарнамалап жатсақ, қалай болады?

– Жарнама жоқ па сонда?

– Жоқ, жарнаманың ешқандай түрі жоқ біздің телеарнада.

– Әлеуметтік жарнама ше?

– Әлеуметтік жарнама да. Бұл да сөзімнің басында айтылған тұжырымдамада анық жазылған. Ертең қалай болатынын мен білмеймін, бірақ бүгінгі таңда осылай. Бұл телеарна жүз пайыз мемлекет тарапынан қаржыландырылады. Мәдениет ғасырлардан жеткен асыл қазынамыз болғандықтан да, оны насихаттайтын телеарна да мемлекет есебінде болуы міндетті деп ойлаймын. Мысалы, Қорқытты, Абайды, Шәкәрімді түсіну үшін мектеп он жыл оқытады, бірақ оны түсінетін бар да, түсінбеген күйі мектепті бітіріп кететіндер бар. Бірақ мектептер соған жол салады емес пе?

Бүгін бар, ертең жоқ, жылт етпе дүниелерді көрсету үшін көптеген телеарналар жұмыс істеп отыр. Ал «Мәдениет» сияқты телеарнаның келешек үшін, ертеңгі ұрпақ үшін, бүгін – бала, ертең – дана болар ұрпақ тәрбиесіне тигізер пайдасы ешбір ақшамен өлшенбесе керек-ті. Бұл да – стратегиялық бағыт.

Біз өзіміздің жетпей жатқан, кемшін түсіп жатқан тұстарымызды жақсы білеміз. «Көш жүре түзеледі» деген бар ғой. Біз – бір жас­тамыз. Енді ғана көзімізді ашып, тәй-тәй басып келеміз. Қандай хабар жасасақ та, көрерменнің көңілінен шықсақ деп ойлаймыз. Біздің мойнымыздағы аманат жауапкершілігі зор. Себебі көп электронды ақпарат құралында бүгін айтылған әңгіме ертең құнын жоғалтар болса, бізде, керісінше, уақыт өткен сайын мәні арта түспек. Сондықтан да бізге артылған жауапкершілік зор.

– Бүгінгі таңда, менің қолымдағы дерекке сәйкес, елдің аумағын 98-99 пайыз деңгейде «Қазақстан» мен «Хабар» телеарналары ғана қамтып отыр. Ал «Мәдениеттің» елді қамту аумағы қандай?

– Оны нақты айта алмаймын. Спутниктік-кабельді жүйе арқылы таратылатындықтан, оны нақты айту қиын. Дегенмен, көрем деген адам үшін технологиялық мүмкіндіктер жасалған. Тіпті, шекаралас аймақтардың өзінде көрермендеріміз бар. Ал аудиторияны зерттеу жағына келсек, әр аймақта жұмыс істейтін фокус-топтар бар. Олар арқылы әлеуметтік зерттеу жүргіземіз. Өз қазанымызда өзіміз қайнап, өз басымыздан өзіміз сипап отырған болмайды, әрине. Ал елдің қанша аймағы «Мәдениетті» көреді дегенге нақты жауапты келешекте береміз деп ойлаймын.

– Ал шетелдегі қандастардың «Мәдениетті» көруге мүмкіндігі бар ма?

– Спутниктік антенна арқылы көре алады.

– 2014 жылдан бастап Қазақстанда сандық телевидение күшіне енбек. Осы жаңалық енгізілгеннен кейін, қазақ телевидениесі саласынан қандай өзгеріс, нендей құбылыс күтесіз? Аудиторияны қамту, тақырып таңдауда нендей ізденістер болуы мүмкін?

– Сандық телевидение демекші, өткен айдан бастап біз Астанадағы медиа-орталықтан хабар таратудамыз. Біздегі үлкен жаңалық – осы. Сандық телевидениеге әлем елдері түгел көшіп жатыр ғой. Оның технологиялық мүмкіндіктері мол. Оған мамандану керек. Ең бастысы, аудиторияны қамту мәселесі оң жолға қойылмақ.

Мәселенің екі жағы бар. Көрермен үшін көру, тамашалау мүмкіндігі артпақ. Салыс­тырмалы түрде көп бағдарламаның ішінен сүйіктісін маңдайынан шертіп тұрып, таңдайды. Ал телевидение саласы мамандары арасында көрермен үшін бәсеке, жарыс көбеймек. Әр телеарна өз көрермені үшін күресуге мәжбүр болады. Яғни, бұл шығармашылықа да әсер етеді. Телеарналар сапалы дүниелерді жылдам әрі тез тудыруға мәжбүр болады. Осы өткен бір жылда біз хабарларды бір апта бұрын ғана түсіретінбіз. Қазір алдымызға бір ай – бір жарым ай салып дайындаймыз. Болашақта жарты жыл алда жүруге тура келетін шығар. Осылайша, адам да, сана да, жұмыс істеу әдістері де, ең басты шығармашылық та үлкен өзгерістерге түседі деп ойлаймын.

– Қазірдің өзінде «Балапан», «Білім» тақырыптық телеарналары бар, ал «Мәдениеттің» өз ішінен «Мәдениет-1», «Мәдениет-2» ашылуы мүмкін бе? Мұндай «отбасылық телеарналар тобын» құру ісі әлемдік тәжірибеде бар. Тіпті классикалық музыкаға арналған арнайы телеарна жұмыс істейді.

– Әлемдік тәжірибеде бар болғанымен, «Мәдениет-1», «Мәдениет-2» деп көп телеарна ашуға қажеттілік бар деп ойламаймын. Ол телеарналарды қамтитын, мазмұнын байы­татын материалдар жеткілікті, бірақ оны көрсету үшін біз өзіміз дайын болуымыз керек. Оның ішінде кадр мәселесі де түйткілді. Осы телеарнаның өкілі емес, сырт көз ретінде өзімнің жеке көзқарасымды айтар болсам, бір нәрсеге таңым бар: көптеген театр бар бізде. Кәріс, неміс, орыс театрлары жұмыс істейді, қазақ драма театры әр облыста бар. Тіпті «Тамашадан» бастау алатын ойын-сауық театрлары бар. Бірақ неге қазақ ұлттық музыка театры жоқ? Егер кімде-кім қазақ әні мен күйін, жырын тыңдағысы келсе, қайда баруы тиіс? «Классика» деген радио ашылды. Белгілі бір саланы дамыту үшін біз осы бағыттағы өз жетістігімізді көрсете білуіміз керек. Ахмет Жұбановтың, Мұқан Төлебаевтың, Нұрғиса Тілендиевтің, Сыдық Мұқамеджановтың шығармалары күнде ойналып жатыр ма филармонияда? Репертуарда жоқ олар.

Рухани дүние тапшы емес, өзіміз бай мұраны тани алмай, таныта алмай жатқанымыз қарын аштырады. Бұл сіздің сауалыңызға жауап. Тағы да «Мәдениетке» ұқсас телеарналар ашуға болады, бірақ бүгінде бұл мәселелер бізде түгел қамтылған. Қоғам мен мәдени құбылыстар арасында байланыс болуы керек.

Біз әлі өзімізді-өзіміз тани алмай жатқан халықпыз. 8-9 ғасырдан бастап келе жатқан рухани мол мұра бар. Біз әлі барымызды қорытып, бойымызға тұтынатын, сол арқылы әлі де қарыштап дамитын халықпыз. Алда жоспар көп. 1,2,3,4,5 «Мәдениет» болуы да мүмкін. Оған рухани мұрамыз жетеді. Бірақ оған әлі өзіміз дайын емеспіз.

– Қазақтың мәдениеті әлемдік мәдениеттің бір бөлшегі деп жақсы айттыңыз. Енді қазақтың ұлттық мәдениетін әлемге таныту үшін, оны насихаттау үшін қандай жобалар жасадыңыздар? Мысалы, ұлттық өнер туралы телехабарларды ағылшын тіліне аударып, дискіге жазу, т.с.с.

– Бұл тек технологияның ісі. Жоспар көп. Өнер, әдебиет саласындағы ірі тұлғалар туралы ондаған, тіпті жүздеген серияға азық болатын материлдар бар қоржынымызда. Мен тарихи тұлғаларды, батырларды, саясаткерлерді айтып отырған жоқпын. Тек мәдениет саласын алып отырмын. Қазір түрік сериалдары әлемді жау­лап алды. Мәдениеттің бір ұшқыны ретінде өз жолын өзі тапты. Біз де осыны жасауымыз керек. Алайда біз шетелге барып өзімізді танытамыз дегеннен аулақ болғанымыз жөн. Бұл менің ұғымымда теріс түсінік. Әлдеқайда барып, әлдекімді таң қалдыру деген… Неге біз өз жерімізде жүріп өзімізді-өзіміз таң қалдырып, ұрпағымызды тамсандыра алмай жүрміз? Неге бүгінгі жас жеткіншек кешегі өткен айтулы қазақ өнер майталмандарының есімін біліп, шығармашылығымен сусындап, олармен мақтанып өспейді? Сыртқа қарамауымыз керек, «өз бесігіңді түзе» деген сөз осы жерде орынды.

Рас, Құрманғазы оркестрі, Марат Бисенғалиев, Жәния Әубәкірова, Айман Мұсаходжаевалар шетелге барып өнер көрсетіп жүр. Олар – біздің мәдениет саласындағы елшілеріміз. Ал тереңірек алғанда, ұлттық-рухани қажеттілікті алғанда, осы жерде отырып бітіретін көп шаруа тұр алдымызда. Оның бір мысалы, жаңа ғана айтып өткен ұлттық музыка театры. Ол театрда Қайрат Байбосынов немесе кеше ғана марқұм болған Қаршыға Ахмедияров сияқты өнер майталмандары өз кезегімен өнер көрсетуі тиіс. Жұрт афиша арқылы олардың концертінен құлағдар болып, өнерін тамашалауға баруы керек.

Ал бүгінде қазақ өнерімен сусындау үшін ешбір жерге барып, ән мен күй тыңдай алмаймыз, осы ұят! Бұрыннан келе жатқан филармониялар жұмыс істейді, бірақ олар өз жоспарына сай концерттерден босамайды.

70-ТЕГІ ҚАРИЯ МЕН 7-ДЕГІ БАЛА ҰЯЛМАЙ КӨРСІН

– Телеарна саласының өкілі ретінде қоғамдық телеарна ашу туралы идеяға қалай қарайсыз? Бұл мәселе үкімет тара­пынан да, қоғам өкілдері тарапынан­ да біраз жылдан бері айтылып, талқыланып келеді. Бірақ әзірге шығар нәтиже байқалмайды. Неге?

– Қоғамдық телеарна – қоғаммен байланысты, яғни көрермен ойы, пікірі. Өз пікірімді айтсам, қоғамдық телеарна қажет деп ойлаймын. Бұл – қоғамның өркениетті жолмен дамуына, жалпы телевидение саласына айтарлықтай әсер етер құбылыс. Тіпті, саясатты былай қойғанда, мәдениет саласының өзінде қоғамның қажеттілігін білу ауадай қажет. Әрине, қоғамдық телеарна құрылар болса, ол өзінің атына сай, қойылған мақсат-міндетіне сәйкес болуы шарт.

– Интернетте сайттарыңыз бар екен. Күнделікті жаңалықтар, телеарна туралы ақпарат, жалпы мәліметтер табуға болады. Қазір интернет-телевидение заманы туды. Көптеген телеарналар заманауи мүмкіндіктерді жақсы пайдаланып отыр. Осы орайда, шетелдегі қандастар «Мәдениетті» интернет арқылы тамашалайтындай мүмкіндік бола ма? Онлайн жүйесінде телеарна хабарларын тамашалауға бола ма?

– Біз интернеттегі парақшаны ашу арқылы ғаламторға енді аяқ бастық қой деп ойлаймын. Болашақта интернет телевидениеге бәсеке сала болмақ. Оған технологиялық мүмкіндіктері жетерлік. Электронды сайттың ауқымы кеңейе түседі. «Мәдениеттің» халықтан жасырар ештеңесі жоқ. Мұндағы дүниенің бәрі халық үшін түсіріледі. Бірақ дәл қазір ғаламтор мүмкіндігін толыққанды пайдаланып отырмыз деп айта алмаймын. Дегенмен, болашақта «Мәдениетті» ғаламтор арқылы тамашалай аласыздар деп ойлаймын.

– Заман ағымына қарай көрерменнің сапалық құрамы да өзгерген. Мысалы, жас­тар үйдегі диван үстінде саржамбас болып теледидар қарағаннан гөрі, қалтателефон арқылы интернетке шығып, қоғамдық көлік ішінде, көшеде жаңалықтарды немесе сериалдар, тіпті көркем фильмдерді жүре көруге дағдыланып келеді. Аудиторияның сұранысы өзгерсе, телевидениенің хабар тарату жүйесі де біртіндеп осындай өзгерістерге бейімделуі керек қой…

– Мұның бәрі қолдан келетін, жүзеге асатын шаруа. Мысалы, бізде балаларға, жастарға көрсетуге болмайтын, жас жағынан шектейтін телеахабарлар жоқ. Біз көрерменді жасына, жынысына т.б. белгісіне қарап бөлшектемейміз. Керісінше, неғұрлым көп көрермен «Мәдениетті» тамашаласа, ол – біздің ұтқанымыз. Бұл үшін бүгінгі заман технологияларын толықтай пайдалану керек.

– Өзіңіз көрермен ретінде теледидар тамашалайсыз ба? «Мәдениеттен» басқа..

– «Мәдениеттен» басқа дейсіз бе! Шынымды айтайын, соңғы бір жылда мен жиналыс немесе басқа тығыз шаруа болмаса, «Мәдениетті» көрермен ретінде ұдайы тамашалауға тырысамын.

– Оны сұрап отырған себепті айтайын. Бүгінгі әңгіменің ауанынан анықталғандай, «Мәдениет» халықты рухани тәрбиелеуге бағыт­­талған сияқты. Біз бұған дейін «Түркістан» газетінің бетінде бірнеше коммерциялық телеарна басшыларымен, өкілдерімен сөйлестік, олар бүгінгі телевидениенің мақсат-мұраты туралы айтқанда, көрерменнің талғамы мен сұранысынан аса алмайтындықтарын айтады. Яғни олардың айтуынша, егер бүгінгі телеарналарда зорлық-зомбылық туралы фильмдер мен ойын-сауықтық, арзан күлкі іздеген бағдарламалар көп болса, онда аудиторияның сұранысы сол дегендей. Әрине, рейтингке қарап жалтақтаған, жарнаманың арқасында күн көретін бұл телеарналарды сөгуге де болмас. Күнкөрістің талабы сондай. Дегенмен де, бүгінгі телевидение ұлтқа, ұрпаққа кері әсер етіп жатқан сияқты. Осы тұрғыдан алғанда, телевидение тәрбие құралы ма, әлде қоғамның айнасы ғана ма?

– Сұрағыңыз өте күрделі. Көрермен ретінде жауап беретін болсам, мен үшін анық нәрсе, мейлі өнерде, мейлі телевидениеде болсын, кез келген әрекет – адам үшін жасалды. Адам дүниеге бақытты болу үшін келеді. Алланың да жолы сол. Жер бетінде 7 миллиард халық бар, әрқайсысының саусақ таңбасы да, тағдыры да әр түрлі. Бірақ бәрінің қамқоршысы – бір Алла. Алла бәрі бақытты болсын дейді. Осы тұрғыдан келгенде, жетпістегі қария мен жетідегі бала теледидарды қысылмай, төменшіктемей қатар отырып көретіндей болуы керек. Кез келген телеарнаның міндеті сол болуы тиіс. Ақталу үшін әр нәрсені айтуға болады. Әріптестеріме уәж айта алмаймын, олар да мәжбүр. Бірақ меніңше, көрермен ретінде қойылар талап – жаңағы.

– Ал өзіңіз коммерциялық телеарна басшысы болсаңыз, қайтер едіңіз?

– Мұндай ұсыныстар болған кезінде. Мен одан бас тарттым.

– Неге?

– Жасыратын ештеңе жоқ. Отыз жылдан бері ұлттық телеарнада музыкалық бөлімде жұмыс істедім. Өзің мұқтаж дүниені өзің істемесең, басқаның жылтырағымен ешкімді таң қалдыра алмайсың. Менің алдыма қойған мақсаттарды жүзеге асыру үшін екі-ақ телеарна қолайыма жағатын. Бірі – «Хабар», екіншісі – «Қазақстан». «Хабар» телеарнасында жұмыс істегенде, «Ауылдың алты ауызы» деген көп сериялы фильм түсірдік. Оған белгілі өнер майталмандары қатысты. Ал «Қазақстан» ұлттық телеарнасында отыз жылдай жұмыс істедім. Бұл басқа телеарналардың жолы қисық дегенім емес, бар болғаны менің өмір жолым, таңдауым – басқаша. Ал егер олардан ұлттық сипаттағы музыкалық хабар түсіру жайлы ұсыныс түссе, мен қуана-қуана келісер едім. Мәселе, ұлтжандылықта емес. Қазақ болып тудым, сол ғана. Балаларыма да керегі осы деп ойлаймын.

– Болашақта «Мәдениет» радиосы ашылуы мүмкін бе?

– Оны білмедім. Бүгінде «Шалқар», «Қазақ радиосы» жұмыс істеп жатыр, бұлар – «Мен қазақпын!» деген радиолар ғой. Бірақ қайталап айтамын, егер осы салада он радио ашылса да, біздің рухани мұрамыз молынан жетеді. Соны білетін білікті кадрлар ғана керек. Шындығында, өте жақсы идея. «Мәдениет» радиосы. Керемет нәрсе! Неге болмасқа!

– 2013 жылы көрерменге қандай жаңа жобалар ұсынасыздар?

– Біздің қазіргі жобаларымыздың төңірегінде жаңа шығармашылық ұжымдар құрылып, топтар іріктеліп жатыр. Опера театрында спектакльдер түсірудеміз. Болашақта ауыл-аймақтардан, елдің түкпірінен өнердің әр саласындағы жас таланттарды тауып, өнер сахнасына жол ашсақ дейміз. Келесі жылы қазіргіге қосқанда тағы 7-8 бағдарлама эфирге шығады. Оның ішінде театрға, киноға арналған арнайы жобалар бар. Әр салада еңбек етіп жатқан тұлғаларды студияға шақырып, ой-пікірін ортаға салу да – жоспарымызда.

– Не нәрсені болса да бастау қиын. Мемлекеттің қолдауы болғанымен, бұл іске сыншы көп, ал жауапкершілік жүгі орасан. Осы бір жылда сізді қинаған не?

– Мен өзімді бақытты адаммын деп санаймын. Өндіріс басындағы күнделікті түйткілдерді қиындық деп санамаймын. Оның үстіне, өзіміздің жастарға үлкен үмітпен қараймын. Бізде талантты, намысшыл, ұлтжанды жастар көп. Оларға қарасаң, мемлекеттің, елдің болашағы болжай алатындай жарқын. Сондықтан телеарна жұмысын жолға қоюда бәлендей қиындық болды деп айта алмаймын. Себебі Алланың осындай мүмкіндік бергеніне өзімді бақытты санаймын.

Сұхбаттасқан

Гүлбиғаш ОМАР