ОЙ ДА КӨП, УАЙЫМ ДА КӨП АЙТА БЕРСЕҢ...

ОЙ ДА КӨП, УАЙЫМ ДА КӨП АЙТА БЕРСЕҢ...

Дулат ИСАБЕКОВ:

Ел-ұлт, халықтың мұңы үнемі оның шығармаларына өзек болды. Әрқашан көрнекті жазушының қаламынан туған шығармалардың әрқайсысының көтерген жүгі ауыр еді. Өйткені оның шығармаларында әрдайым Ұлттық мәселелер өрілген. Әдебиетке ә деп енген кезінен бастап, оқырманы одан, ол оқырманынан бір сәтке де ажыраған емес. Бүгінде пьесалары әлемдік сахнаға шығып, Санкт-Петербург театрларының төрінде қойылып жүрген жазушы болса, ол да – Дулат Исабеков. Біздің бүгінгі кейіпкеріміз де – көрнекті жазушы Дулат Исабеков. Жетпіс жасқа аяқ басқан қаламгермен әңгімеміз де Ұлттық мүдде, әдебиет пен өнердің айналасында өрбіді.

– Дулат аға, бүгін жетпістің биігінен төмен қарағанда нені көресіз? Өкінішіңіз көп болды ма, әлде қуанған сәттеріңіз бе?

– Әп-бәрекелді-ай дегеннен гөрі, әттеген-айым көп. Өйткені мына жаңа өмірден, тәуелсіздіктен кейінгі дәуірден де, тәуелсіздік басталмай тұрғанда да, көп нәрсе күткен едім. Міне, Тәуелсіздігімізді жарияладық. «Енді барлық тізгін өз қолымызға тиеді. Осы елдің бүкіл байлығы да, шайлығы да, өз халқымыздың несібесіне бұйырады. Ұлттық сана-сезім қалыптасады, өрлейді. Қазақ тілі толыққанды мемлекеттік тіл болады. Ары кеткенде, он жылдың ішінде Қазақстанда бәрі қазақша сөйлейтін болады» деп ойлаған едік. Өздеріңіз көріп тұрсыздар, бір адым ілгері, екі адым кейін кетіп бара жатырмыз. Басқа елдердегідей, Ресейдің полигондары біздің елімізден шығарылатын шығар деген едік, керісінше, көбейіп келе жатыр. Көптеген ұйымдарға, консорциумдарға мүше болғанда, Қазақстанға тиімді тұсын қарастыратын шығар дегенбіз. Шымылдықтың ар жағында не болып жатқанын білмеймін, ал біздің көретініміз, шымылдықтың бер жағы ғана. Яғни сахна ғана. Ол – халықтың тұрмысы, ол – елдің әл-аухаты, ол – елдің менталитеті, психологиясы, қас-қабағы, қуанышы. Қазір елдің қуанышынан реніші көбірек сияқты. Ата заң толығымен жұмыс істейді, әділетсіздіктің тамырына балта шабылады, коррупцияны түбірімен төңкеріп тастаймыз деп ойладық. Қылмыс азаяды деп ойладық. 65-тен кейін адамның қуанышынан гөрі мұңы көбірек болады екен. Тіпті осы жерге жұмақ орнатып қойғанның өзінде де, жұмақ мәңгі болмайтын шығар деп ойлайсыз. Оның ар жағында не бар екеніне үңілесің. Бәрін ұлтыңның тағдырымен салыстырып қарайсың. Егер де бір жерден бір кетпен топырақты лақтырып жібергенде, біздің халқымызға оның бір шымшымы пайда болып тимейтін болса, онда ол лақтырылған топырақтың жемісін басқа біреу көріп жатқан сияқты болып көрінеді де тұрады. Одан кейін мүше болып кірген Кедендік одақ, Ресеймен жасап жатқан қарым-қатынас, Өзбекстанмен жыл сайын жасалып жатқан келісімдер, осылардың бәрінде менің халқым ұтылып жатқан сияқты. Маған осылай көрінеді. Маған солай көрінетіндігі үшін кінәлі емеспін. Өйткені халықтың тұрмысын мемлекеттік экономиканың жалпы өсу процесімен есептеуге болмайды. Жағдайы төмен отбасының үйіне кіріп, жағдайына қарап бағалауға болады. Қара шаруа немен, қара халық немен күн көріп жатыр, сонымен бағалау керек. Ал бірақ одан ешқандай өзгеріс жоқ. Сол баяғы күнкөріс, сол баяғы тырбанып тіршілік ету. Мемлекеттің қамқорлығын көп адам көрмей жатыр. Жеке бір адамдар қамқорлыққа ие болып жатқан шығар, бірақ олардың қандай жолмен қамқорлық көріп жатқанын да жақсы білеміз. Міне, қазір үкімет өзгеріп жатыр. Кеше бір газеттерді қарап отырсам, үкімет басында немесе шешуші орында отырған адамдардың бәрі де сол баяғы адамдар. Балалары, жақындары, туыстары, тіпті керек десеңіз, олардың көңілдес әйелдері деп те жазады газеттер. Бұл қалай болғаны?! Не боп кетті? Біз қайда бара жатырмыз?! Біз осы тәуелсіздікке сол кландарды байыту үшін, олардың білгенін істеу үшін жеттік пе? Тәуелсіздікті де солар үшін алған сияқтымыз. Тәуелсіздік оларға жауапкершіліктен қашатын, үлкен бір құралға айналды. Яғни заң алдында жауап бермеушілік. Өздерінің жасаған қылмыс әрекеттерінің бәрі бір-бірімен байланыс арқылы шешілетін сияқты. Осының бәрін оқып отырып, біздің болашағымыздан қауіптенем. Арқанкергенді де, Жаңаөзенді де жеке адамдарға байланыстырып жатыр. Бұлардың бәрін ойлап тұрып, мен қалай қуана аламын?! Осыларды көріп отырып, өміріміз жақсарып келе жатыр екен деп айта алам ба? Осының бәрін көріп отырып, оқып отырып, біздің өміріміз керемет, болашағымыз жарқын деп айтуға аузым бармайды. Керемет оптимист болғым келеді. Оптимист болып жүретін адамдарға қызыға қараймын. Олар осының бәрін көрмей ме, білмей ме? Осының бәрін көріп, біліп отырып, оптимист болатын болса, онда оптимист дегеннің не екенін ұқпай қалдым. «Пессимизмге неге салына береміз?» деген ойменен кейде қуанғым келеді. Осы бәрін қара бояумен бояп, қара терезеден қарамай-ақ қояйықшы. Тәуелсіздігіміздің туын көтергеннен бас­тап, мен қуанатын ештеңе болған жоқ. Өзімізге өзіміз қожамыз. Өз тағдырымызды өзіміз шешетін жағдайға жеттік. Экономикамыз да өзіміздің қолымызда, байлығымыз да өз қолымызда. Қалай жұмсағымыз келсе де, өзіміз білеміз. Мені ойландыратын, толғандыратын, кейде пессимистік дүниеге салатын нәрсе осылар. Ал әдебиет, мәдениет мәселесі екінші кезекте.

– Жалпы, кеңестік қоғамда тек жақсы жағынан насихаттау бас­ты идео­логия болды. Бүгінгі тәуелсіз әдебиеттің басты идеологиясы не болу керек? Сіз бүгінгі кейіпкеріңізді қалай суреттер едіңіз?

– Әдебиеттің идеологиясы деген дұрыс емес. Жалпы, мемлекеттің идеологиясы деген болады. Мемлекеттің идеологиясына сәйкес, әдебиет те идеология болады.

– Мүмкін, сіз бүгін кейіпкер таба алмай жүрген шығарсыз. Сіздің тәуелсіз кейіпкеріңіз де жоқ шығар.

– Мен де мұны үнемі айтып жүрем, яғни кейіпкер таба алмай жүрмін. Типтік кейіпкер, типтік бейне деген бар. Баяғы «Тынық Дондағы» Григорий сияқты немесе Шишкиннің романындағы Прохор сияқты типтік бейнелер біздің әдебиетте болмай жатыр. Әбдіжәміл Нұрпейісовтің Тәңірбергені бар. Осындай заманауи бейнелер керек. Бүгінгі таңда не бар? Бұрын не жазатының белгілі болатын еді. Қай әдебиетші Шоқанды жазса да, революцияға әкеп тірейтін. Абайды да солай әкеп тіредік. Енді қандай негізде жазылады, біз соны жоғалтып алдық. Қандай идеологиялық негізде жазу керектігін өзім де білмей қалдым. Идеология жоқ деп кейде біз де айтып қаламыз.

– Бүгінгі әдебиетке келіп жатқан жаңа буын ше? Олар нені, кімді насихаттайды?

– Бір ғана нәрсе бар. Біздің тәуелсіздігіміз не әкелді, не берді, неден үміт күтеміз? Белсенді кейіпкерді көрсету. Екіншіден, қалай болғанда да, тәуелсіздіктен кейін адам бойында қандай қасиет пайда болды? Адамгершілік тұрғысынан алғанда. Міне, осыны көрсетуіміз керек. Ол идеялардың бәрін кім арқылы жүзеге асырамыз? Ортақ кейіпкер болу керек. Осыған келгенде, әрі-сәрі күй кешесің. Кімді кейіпкер қылып аламыз? Мен мұнда роман жөнінде айтып отырмын. Әңгімелерге әртүрлі кейіпкерлерді арқау ете бересің ғой. 20 жыл дегеніміз де үлкен эпоха ғой. Осы жиырма жылдың ішінде не өзгерді немесе оның ой-арман, мүддесі не? Романтикасы немен байланысты? Тіпті, махаббаттарының өзі қандай деңгейде болу керек. Біз осыны түсіне алмай жүрміз. Менің өзім де сондаймын. Тек жалаң махаббатты жаза алмаймыз ғой. Оның бәріне саяси басымдық керек. Қоғамдық астар болмаса, жалаң болып шығады. Типтік бейненің жоқтығынан, соны таба алмай жатқанымыздан қазіргі заманға лайықты үлкен шығармалар тумай жатыр. Жазушылар нені жырларын, нені айтарын білмей қалды?! Кімді насихаттарын, нені армандайтынын білмейді?!

– Типтік кейіпкер болмаған соң, тарихи кейіпкерлерге көбірек бет бұрып кеткен сияқтымыз. Қалай ойлайсыз?

– Оның да дұрыс. Біз сол себепті тарихты жазып жүрміз. Қазір тарихты жазудың өзі тежеліп қалды. Оқырмандар, тіпті жазушылардың өзі де сол тақырыптан тайқи бастаған сияқты. Оқырмандар да оған тойып қалған сияқты. Оның өзіндік себебі де бар. Тарихи оқиғалар дегенде, кімдерді аламыз? Тарихи тұлға деп Абылай ханнан бастаймыз. Хандарымыз кетеді, сосын батырларымыз кетеді. Бұлардың бәрі де бір-бірінен айнымайтын егіз шығармалар. Мәселен, Абылай ханды алайық. Оған елдік, ұлттық мәселені жазасың, елді, жерді қорғағанын жазасың. Махаббатын жазсаң, қазақ оқырманы қабылдамайды. «Бізге батыр Абылай хан керек» деп айтады. Жазушыларымыз соны жазады. Басқа батырларымыз ше? Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай. Олар туралы жазсаң, тағы да найзалары шошаңдаған батырларды көрсетеді. Ауыздарынан ел, жер, Отан туралы киелі, қасиетті сөздер шығады.

– Сол жазылған бейнелерден өзіміз бала кезде оқыған Алпамыс, Қобыланды батырлардың кейпін көре алмайтынымыз неліктен? Олар біз үшін «суға салса батпайтын, отқа түссе жанбайтын» нағыз жаужүрек сияқты көрінетін еді.

– Алпамыс, Қобыланды қиялдан туған батырлар. Оларда да еркіндік бар. «Отқа салса күймейді, суға салса батпайды» деп Қабанбайды жаза алмайсың. Алпамыс батырдың отқа салса күймейтініне, суға салса батпайтынына сендік пе? Сендік. Өйткені онда қиял-ғажайып ертегілердің элементтері бар. Әрі Алпамысты солай қабылдадық. Кейінгі батырлардың барлығы дерлік, тарихи тұлғалар. Жазушылар тарихи тұлғаларға барғанда, Алпамыс батыр жырлаған бізге белгісіз автор сияқты үлкен қиял-ғажайып фантастикаға бара қоймайды. Оларды тарихи тұрғыдан кеп жазуың керек. Сәл қия бассаң, олай емес деп даурығып шыға келеді.

– Көркем әдебиет дегеніміз де осы емес пе? Қиял-ғажайып дүниелердің қосындысынан тұрмай ма?

– Мен қазір университетте лекция оқып жүрмін. Драматургиядан. Жуырда дәл осы тақырыпқа лекция оқыдым. Мәселен, Антоний мен Клеопатра туралы айттық. Соның керемет өмірбаянын оқып шықтым. Оның әрбір күні бір пьесаға сұранып тұр. Шекс­пир «Антоний и Клеопатра» деп бетін ғана алыпты. Ар жағында тұнып жатқан, масқара шындықтар бар. Тіпті, сіңлісімен екеуінің арасында қандай трагедия болған? Таққа таласу. Өзінің туған інісімен қарым-қатынасы қандай болды? Біздің өзімізге қайтып келейік. Біздің кейіпкерлеріміздің қай соғыста, қай жерде соғысқаны да белгісіз. Әйтеуір, жоңғар, қалмақпен соғысқан. Жауымыз белгілі. Өмірбақи жоңғармен соғысып, жекпе-жекте жеңе береміз. Ол байғұстар неге жеңіле береді? Біздің тарихи батырларымыздың жан жағында кімдер бар? Қандай оқиғалар болып жатты? Тіпті, олар да өмірбақи соғыса бермей, адам сияқты өмір сүрген шығар. Үйленді, ғашық болды. Біз оны көрсете алмаймыз. Өйткені оны білмейміз. Егер қосып жазатын болсақ, ол өтірік деп, ертең тарихшылар келіп, тас-талқаныңды шығарады.

– Демек, біз ол батырлардан өзіңіз айтқан типтік кейіпкерді жасай алмаймыз ғой.

– Жасай алмаймыз. Бір-ақ қана типтік бейне жасаймыз. Яғни қаһармандық тұрғысынан ғана жасай аламыз. Жаңағы Клеопатра сияқты, Цезарь сияқты әртүрлі бояумен бояй алмаймыз. Олар әртүрлі мақсатпен келеді. Тарихтың өзінде қанша классикалық образ жасасақ та, бір-бірінен айнымайтын кейіпкерлер бар. Осылардың өздері оқушылардың өзіне, жазушылардың алдына тосқауыл болып көрінді. Қазір Райымбек батырды жазып жатырмыз. Райымбек батыр туралы шығарманы оқысақ, бәрібір алысатын жауы ортақ. Мақсаттары бір. Қазақтың даласын жаудан азат ету. Тіпті, соған сәл-сәл жақын келетін Кенесары батыр. Бірақ оның кәсіби әскері болды. Ол да әлі анайы әскердің дәрежесінде. Сол жерден ғана бірдеңе табуға болады. Кенесарының қарындасы Бопай. Батыр болса да, Кенесарының өліміне қалай жылады?! Осы жерден үлкен бір детальдарды тауып алуға болады. Пәленбай жыл отаршылдармен күресіп келе жатсақ та, ол туралы бірде-бір шығарма жазылған жоқ. Өмірбақи біз жоңғармен алысқан жоқпыз ғой. Неге біз оны көрсете алмаймыз?! Өйткені Ресей – біздің көршіміз. Олардың көңіліне келіп қалуы мүмкін деп ойлаймыз.

– Американың Нобель сыйлығын алған жазушыларының өзі үндістердің трагедиясын ашып жазады емес пе?

– Оларда әдебиет еркін болды. Содан кейін үндістердің мәселесін олар қазір де көтеріп жатыр. Қаншама фильмдер түсірілуде. Оларда цензура болмады. Олар үндістер тақырыбына бір ғана тұрғыдан келді. Олар оны саясатқа қарсы әкелген жоқ. Яғни Американың бүгінгі саясатына қарсы жазған жоқ. Елін, жерін қорғаған адамдардың кәдімгі жанұшырған сәтін ғана берді. Ол шығармаларда «Біздікі дұрыс болмады» деген ой айтылмайды. Бірақ трагедия­сын береді. Тіпті ол трагедияны беру хайуанаттарды қорғаған трагедиямен бірдей-ақ болып шығады. Біз «хайуанаттарды өлтірмейік, киіктерді қырмайық» деп айтамыз ғой. Сол сияқты ғана болды. Тіпті керек болатын болса, Джон Стейнбекті Вьетнамға барып, самолеттен қарап жүргені үшін Америка оны кінәлады. Оның шығармаларын бас­пай қойды. Кеңес үкіметі тіпті Стейнбектің шығармаларын аударудан бас тартты. Вьетнам соғысына қатысып, үстінен ұшақпен ұшып өткені үшін ғана осылай жасады. Ал «үндістерді қырып-жойды» деген шығармалар жазылғанымен, үндістердің басы қосылып, Америкаға қарсы шыға алмайтынына әбден көзі жеткеннен кейін ғана үнсіз қалып отыр. Оған «Жарайды, айта берсін, өткен оқиға ғой» деп қарайды.

– Сіз айтып отырған кеңестік цензура ғана. Қазір бізде ондай цензура жоқ емес пе? Жоқ десек те, кеңестік жазушылардың көбі әлі күнге ішкі цензурасынан айыға алмай жүрген сияқты көрінеді бізге. Қалай ойлайсыз?

– Сөйтіп айтуға да болатын шығар. Бұл цензура қарапайым адамдардың өзінде де бар. Ал жазушылардың ішкі цензурадан құтыла алмай келе жатқаны рас. Ол бізде де бар. Қалай құтылады? Құтылуға бола ма? Болады. Ал құтылғаннан кейін не істейді? Қазір менің қолымды ешкім байлап отырған жоқ. «Ішкі цензурам бар, мына тақырыпты жазуға болмайды» деп те отырған ешкім жоқ. Жазғың келсе, жаза бер. Бірақ соған көбінде себепті сырттан іздейміз. Ішімізден іздегіміз келмейді. Еркіндікті, шығармашылық еркіндікті толық пайдалана алмай келеміз. Шығармашылық потенциалымызды соған толық арнай алмай келеміз. Біздің ізденуіміз аз. Баяғы тарихи тақырып, баяғы махаббаттан арыла алмай жүрміз. Төленнің шығармасынан оқығаннан кейін, осылай жазу керек шығар деп ойладым. «Парасат майданын» оқып көріңізші. Осындай типтес шығармалар керек. Мен өзім кейінгі кездері драматургиялық шығармаларға көбірек ойысып кеттім. Сол жанрда біраз дүниелер жазылған сияқты.

– Соңғы кездері жазған шығар­маларыңызда халықтың басындағы бүгінгі проблемаларды көбірек айтып қойып, сол тұстарын қысқартып тастаған сәттері болды ма? Мәселен, ащылау айтылған тұстарын кесіп тастау деген сияқты.

– Болды. Мәселен «Ертегі елінде» деген повесті оқып көріңіздер. Кейін ол пьесаға айналды. Бұл пьесаны киностудия киноға сұранып тұр дегенімен, қазір қоюға болмайды дейді. Режиссер Ұлжан Қолдауова түсіремін деп, дайын жүр. Оған кесір келтіріп тұрған бір-ақ нәрсе бар. Ондағы бір кейіпкердің атын ауыстыру керек. Одан кейін ол пьесаның ішінде айтылған мәселелердің бәрі дәл бүгінгі күнді айтып отыр. Содан кейін де оны қоюға батылы жетпей отыр. Пьесаны театрлар қойған күннің өзінде, оның бәрі жұқалатып, жонып, әшейін, «Сарайдағы сайран» деген сияқты атпен қоя салды.

– Оған өз қарсылығыңызды білдірген жоқсыз ба?

– Білдіргенде, мен премьераға ғана барам ғой. Сөйтіп-сөйтіп шындықты айта бастаған кезіміз ғой. «Жаужүректі» алайық. Біз кіммен қарсылас болып келдік. Жоңғармен ғана күрескен жоқпыз ғой. Жоңғар онсыз да құритын мемлекет еді. Қашанғы біз солармен соғыса береміз, қашанғы біз олармен жауласа береміз? Мысалға, мен Ресейді досымыз болды дегенге сенбеймін. Мен «Жаужүректі» соған арнап жаздым. Соның ішінде, кейбір жерін жұмсартып жіберді. Одан кейін «Тор» деген пьесам бар. Бұл тәуелсіздіктен кейін жазылған шығарма. Мен оған кейіпкер қылып, Булгаковты тегін алған жоқпын. Булгаковты неге таңдадым? Ол өзіне-өзі қарама-қайшы жазушы. Және сол кездегі Совет шындығына қарсы келген жазушы. Бірақ аман қалды. Сталинге ұнай білді. Сталин кітапты көп оқыған адам. Неге біз қан төктік? Булгаков осыны «Ақ гвардиясында» нақтылап жазды. «Сатқындық арқылы біз бүгінгі өмірді орнатып отырмыз» деп жазды. Сталин ол туралы «Он сволочь, идет против шерсти» деп айтқан. Сталиннің репрессиясынан аман қалған Булгаков қызғаныштың репрессиясынан аман қалған жоқ. Оны өлтірген өз төңірегі. Яғни жазушылар. Сол туралы жаздым. «Ресейде сатылмаған не қалды?» дедім. Оның ар жағында «Қазақстанда сатылмаған не қалды?» деген ой жатыр.

– Қазақ жазушысы жазған Булгаковты орыс көрермені қалай қабылдады?

– Орыстың көрермендері жақсы қабылдап жатыр. Петербургте тамаша спектакль қойылды.

– Ол көрермендер пьесаның идеясына қарсы болған жоқ па?

– Жоқ. Неге қарсы болады? Керісінше, оларда қызғаныш болды. Пресс-конфе­рен­цияда бұл ашық айтылды да. Малышинскийден бұл туралы сұрады. «Қазақ драматургына пьеса жаздыртып, Петербургте неге қойдырдыңыз?» деп сұрады.

– Санкт-Петербург театрының тапсырысымен жазылды ма?

– Жоқ. Бұл шығарма байқауға қатысып, гран-приді жеңіп алды. Қазақша бірінші рет Қостанай театрында қойылды. Бірақ маған ұнамады. Өзім жаптырып тастадым. Тұңғыш рет сахнада осылай жасадым. Актерлердің кінәсі жоқ. «Пьесаның идеясын түк түсінбеген екенсіңдер» дедім. Қазір режиссер қайтыс болып кетті.

– Бір пьесаңызды «мюзиклге айналдырып жіберіпті» деп естідік. Ол қай шығарма?

– «Құстар фестивалі». Бұл спектакль жақында фестивальде қойылатын болады. Егоров деген аудармашым, әрі режиссер жақында телефон соқты. Ол спектакльді көргенін айтып, менің көңіл-күйімді бұзды. Ол «спектакльді көрдім, пьесадан түк қалмаған, бұлар мюзикл жасаймыз деген еді, концерт-шоу жасапты» дегенді айтты. Маған «тез арада кел» дейді. Фестивальдің басталуына бес күн ғана қалды. Оған үлгермеймін де ғой. «Петербург театры келмейді» десек, көрермен сенбейді ғой ертең. Сондықтан «не болса да, алып келсін» дедім. Қазылар мүшелері көріп, өздері бағасын берер. Егоров осылай деген соң, түнімен ұйықтай алмай шықтым. Жуырда қайта хабарласты. «Тыныштал, костюммен қайта көрдім, жаман емес» деді. «Қазақ музыкасы бар ма?» деп сұрап едім. «Жоқ» дейді. Бибігүл Төлегенованың «Бұлбұлын» жіберіп едім, бірақ пайдаланбапты. Ертең өзіміз көрейік, сосын бағасын берерміз. Билеттер алынып қойылды, қонақүйлерге орын беріліп қойған соң, қайтара алмаймыз ғой. Өзім де қобалжып күтіп отырмын. Жұрттың бәрінің көргісі келіп отырғаны осы спектакль. Шын мәнінде ұнамайтын болса, тағы да алдыртып тастармын.

– Бәйтен Омаров кезінде «Әпкені» қойды. Ол спектакльдің қалай дүрілдегені туралы жазылған мақалалардан ғана оқып білдік. Фарида Шәріпова ойнаған әпке туралы аңыз-әңгімелер де көп. Осыдан бірер жыл бұрын «Әпке» қайта сахналанып еді. Соңғы кездері репертуардан түсіп қалды. Оның сыры неде?

– Автор болған соң, айтып тұрғам жоқ. «Әпке» өлмейтін тақырып. Қайта бұдан да күшейеді. Мейірімсіздік көбейген кезде, мұндай спектакльдер қажет болады. Мұның түсіп қалған себебі, әпкенің рөлін ойнайтын қыздар да қартайып қалды. «Мұрагерлерде» Ғазиза Әбдінәбиева жап-жақсы ойнап келе жатыр еді, Сәбира Майқанованың мерейтойынан кейін алып тастады. «Әпкені» қайта қоямыз» деген еді, бірақ қоймады. Соны түсініңкіремей жүрмін. Өзіңнің пьесаң болғаннан кейін, қайта-қайта қылқылдап айта беру орынсыз. «Мұрагерлерді» алып тастағаны да түсініксіз. Оның себебін айтқан жоқ. Ол бір реттік спектакль емес еді. Күйіп тұрған мәселе болғандықтан шығар, кәрістердің қойып жатқаны, түріктердің қойып жатқаны. Келер жылы Петербург театры қоямыз деп жатыр. Осы фестивальдің өзінде үш «Мұрагерлер» спектаклі болады. Демек, проблема бар деген сөз.

– «Шойынқұлақпен» әдебиеттің есігін аштыңыз, «Гауһартасты» жаздыңыз. «Қарғынды» студенттердің қалай жабылып оқығанын білеміз. Прозадан алыс­тап, драматургияға бет бұруыңыздың сыры неде?

– Оның себебі, прозаны асықпай жазып отыруың керек. Уақытпен санаса алмайсың. Бүгін біте ме, әлде екі айдан кейін біте ме? Ал пьесаны жазғанда, көрерменмен бірден қауышасың. Ішіңде аласұрып тұрған шындықтың бәрі көрерменге тезірек жетсе деп ойлаймыз. Соңғы кездері көп сюжеттердің бәрі де маған драмалық сюжет болып келеді. «Ескі үйдегі екі кездесу» әуел баста, пьеса болып жазылу керек сияқты болып тұрады маған. Бірден пьеса болып жазылғанда, бұдан басқаша, бұдан да әсерлі болар ма еді. Бірақ ол повесть болып жазылды. Ол кезде драматургияға дендеп кірмеген кезім болатын. Пьеса тиімді жанр болып тұр. Және одан өзім ләззат алам. Адамдардың қақтығысы, диалогтары, адамдардың мінезін сөз арқылы ашу, осы мені тартып тұрады. Перелом жасау, батыл-батыл шешімдерге бару, адам жанына тереңірек үңілу, шығарма жазу қызық сияқты болып көрінеді.

– Исабеков шығармаларын іздеп жүріп оқитын оқырман бүгін қалай? Іздей ме әлі?

– Іздегенде қалай?! Жақында Алматы мемлекеттік университетінде студенттермен кездесу болды. Оқырман кітап оқиды екен. Қазыбек Исаның мерейтойына барып едім, жастар маған «Қарғынды» алып келіп, қолтаңба сұрап жатыр. Бір қыз тіпті, «Жасыннан кейін басқа жігіттерге қарай алмай қалдым» дейді.

Әңгімелескен

Гүлзина БЕКТАСОВА