Осыдан тура 15 жыл бұрын, яғни, 1993 жылдың 14 сәуiрiнде тәуелсiз Қазақстанның тұңғыш Ұлттық банкiнiң iргетасы қаланды. ҚР Ұлттық Банкiнiң төрағасы Әнуар Сәйденовпен өткiзген бүгiнгi сұхбатымызда банктiң бүгiнi мен ертеңi жайлы сөз қозғадық.
— Әнуар Ғалимоллаұлы, ҚР Ұлттық Банкiнiң негiзгi мiндетi — теңгенiң бағамын қадағалау және инфляцияны ауыздықтау. Баға саясатын тұрақтандыруға қатысты Президент Назарбаев бiрнеше рет арнайы нұсқау бердi. Қазiргi кезде қымбатшылықпен күрес республика бойынша жүрiп жатыр. Өкiнiшке қарай, дүкендер мен базарлардағы баға өсуiн тоқтатар емес. Неге? Осындай күрделi жағдайда Ұлттық Банк жыл соңына дейiн инфляцияны 10 пайыздық көрсеткiшпен шектей ала ма?
— Бiрiншi кезекте Ұлттық Банктiң негiзгi мақсаты елдегi баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылатынын атап айтқым келедi. Бұл ретте Ұлттық Банк валюта саясатына қатысты теңгенiң еркiн айырбас бағамы режимiн ұстанады, яғни, теңгенiң шетел валютасына номиналдық бағамы динамикасы осы валютаның iшкi валюта нарығындағы сұранысы мен ұсынысына қатысты айқындалады. Бұл Ұлттық Банктiң теңге бағамының ауытқу бағдарын немесе дәлiзiн белгiлемейтiнiн бiлдiредi. Инфляцияға қатысты жағдайға келетiн болсақ, оған әртүрлi экономикалық, саяси, әлеуметтiк және басқа да көптеген факторлар ықпал ететiн барынша күрделi және көпжақты үрдiстi бiлдiредi. Бұл ретте экономиканың инфляциясыз толыққанды және қалыпты дамуы iс жүзiнде мүмкiн емес. Бар мәселе оның қандай деңгейде болуына байланысты. Үстiмiздегi жылы 2007 жылғы жағдаймен салыстырғанда, инфляциялық үрдiстердiң тұрақтануы байқалады. Мәселен, 2008 жылғы 1 тоқсанда инфляция 2,5% құрады, бұл 2007 жылғы 1 тоқсандағымен салыстырғанда 0,1 п.т. төмен. 2007 жылы бағаның негiзгi өсiмi 2 жартыжылдыққа тән болды, бұл әлемдiк тауар нарықтарында жекелеген тауар түрлерi (бидай, өсiмдiк майы, энергия ресурстары) бағасының күрт өсуiнен туындады. Мысалы, 2007 жылы бидай (Канада) және өсiмдiк майы 2 есе қымбаттады. Басқаша айтқанда, 2007 жылғы 2-жартыжылдықта, әсiресе қыркүйек — қарашада баға үрдiстерiн қалыптастыруда Ұлттық Банктiң немесе Үкiметтiң шараларымен бiлiнбеуi мүмкiн болмайтын күйзелiс сипатындағы сыртқы фактор айқындаушы рөлге ие болды. Сонымен қатар 2007 жылы инфляция динамикасын айқындайтын негiзгi факторлар елге шетел капиталы ағыны, жиынтық сұраныстың өсуi, банк секторының жоғары несиелiк белсендiлiгi, еңбек өнiмдiлiгiнiң жеткiлiксiз деңгейi болды. 2008 жылы экономикада инфляцияның сақталуына әлемдiк нарықтардағы азық-түлiк және энергетикалық өнiмдердiң қымбаттауымен сипатталатын тұрақсыз ахуал себепшi болды. Соған қарамастан Ұлттық Банк 2008 жылдың қорытындысы бойынша инфляцияның бiр қатарлы санмен өлшенетiн деңгейге дейiн төмендеуiн күтуде. Мәселен, Ақша-несие саясатының 2008-2009 жылдарға арналған негiзгi бағыттарына сәйкес 2008 жылға арналған жылдық инфляция болжамы 7,9%-9,9% шегiнде айқындалды. 2008 жылғы қаңтар — наурыздың қорытындылары бойынша 2008 жылдың аяғында күйзелiс ахуалы болмаған жағдайда инфляция көрсетiлген ауқым шегiнде қалыптасады деп күтуге болады.
— Былтырғы әлемдiк қаржылық дағдарыстың зияны туралы сарапшылар пiкiрi саналуан. Мысалы, кейбiрi биыл қаржы саласында кездесетiн қиындықтар көп болады десе, ендi бiрi дағдарыстың толқыны өтiп кеттi, қауiптенетiн ештеңе жоқ дейдi. Сiздiң пiкiрiңiзше, қалай?
— Қазiргi кезде АҚШ нарығында да, сондай-ақ, әлемдiк экономикада да ахуалдың бұдан әрi дамуын әр түрлi бағалау қолданылуда. Көп жағдайда олар бiр-бiрiне қарама-қайшы болып келедi. Бұдан әрi күтулер әрбiр нақты адам неғұрлым қолайлы немесе ықтимал ретiнде бағалайтын көзқарас тұрғысына байланысты және сондай-ақ сол адамның төңiрегiндегi ақпарат ауқымына да байланысты. Дамыған елдердiң орталық банктерiнiң өтiмдiлiктi пайыздық ставкалардың төмендеуiмен бiрге ұстап тұруға қабылдаған шаралары ахуалды тұрақтандыруға iшiнара көмектестi. Алайда ағымдағы жылдың басында әлемдiк қаржы нарығында орын алған өтiмдiлiк дағдарысының бұдан әрi дамуының айқындалмауы қаржылық құрылымдарға келген шығындарының мөлшерлерi туралы нақты болжамның болмауынан, бiрте-бiрте АҚШ экономикасының едәуiр бәсеңдеуiне ұласады. Құрамында коммерциялық және инвестициялық банктер және мемлекеттiк корпорациялар бар көптеген iрi-iрi әлемдiк қаржы құрылымдардың айтарлықтай шығындар мен есептен шығаруларды жариялауы банк несиелердiң қол жетiмдiлiгiн төмендеттi. Несиелiк және нарықтық тәуекелдер өсу үстiнде және әлемдiк экономиканың макроэкономикалық даму болашағының неғұрлым жағымды болмайтыны болжануда. ФРЖ тарапынан экономиканың бәсеңдеуiмен, жұмыссыздықтың өсуiмен, несиенiң қол жетiмдiлiгiнiң азаюымен, инфляцияның тұтастай алғанда өсу қаупiмен күресте Америка экономикасы рецессиясынан күштi көрiнуде, бұл өз кезегiнде қор нарықтарының тұрақсыздығын арттыра отырып, әлемдiк қаржы нарықтарындағы ахуалды нашарлатады. Сондықтан әлемдiк қаржы нарығындағы конъюнктураның бұдан әрi нашарлау тәуекелi әлi де жоғары.
— Жыл басында сарапшылардың көпшiлiгi банктердiң несиелiк қоржын сапасының күрт төмендейтiнiн болжады. 2008 жылы банктердiң несиелiк қоржын сапасы қаншалықты әлсiремек?
— Иә, өткен жылғы тамыздағы әйгiлi жағдайлардан кейiн несие қоржынның сапасы жыл қорытындысы бойынша бiршама деңгейде төмендедi, бiрақ кейбiр талдаушылар болжағандай, күрт нашарлаған жоқ. Мәселен, 2008 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша банктердiң несиелiк қоржындарының құрылымын 42,0% — стандарттық, 56,1% — күмәндi, 1,9% үмiтсiз несиелер үлесi құрады (2007 жылғы 1 қаңтарда 52,6% — стандарттық, 45,8% — күмәндi, 1,6% үмiтсiз несиелер үлесi құрады). Үмiтсiз несиелер үлесiнiң төмен көрсеткiштерiнiң сақталуы оң жағдай болып қалуда, яғни, Қазақстан экономикасының банк несиелерiне "байланған" жекелеген секторларындағы дағдарыс банктердiң жағдайына айтарлықтай терiс әсер еткен жоқ. Күмәндi несиелердiң үлесi стандартты несиелердiң үлесi азайған кезде өседi. Алайда, салдарларды әзiрше толық көлемде бағалау қиын. Банктер портфельдерi құрылымының сапалық өзгерiстерге ұшырауы ықтимал, алайда, олар бiрден байқалмайтындықтан, уақыт қажет болады. Ендi банктердiң даму стратегиясын қайта қарау қаражаттың қажеттi деңгейiн қамтамасыз ету және "сапалы заемшы" үшiн күрестi күшейтумен, сондай-ақ банк акционерлерiн қоса алғанда капиталдандыруды арттырумен және сыртқы активтердiң құрылымы мен көлемiн қайта қарау қажеттiлiгiмен қоса жүретiн несиелiк қоржын сапасын жақсарту мәселелерi деңгейiнде жатады.
— АҚШ Федералдық қор жүйесi мен Еуропаның Орталық банктерi қаржылық дағдарысты ушықтырып алмас үшiн онсыз да төмен пайыздық көрсеткiштердi одан сайын төмендетiп жатыр. Ал ҚР Ұлттық банкi керiсiнше, жекеменшiк банктерге беретiн несие (рефинансирование) көрсеткiшiн өсiрiп жiбердi. Мұндай қадам ұзақ мерзiмдiк жобаларға иек артатын компаниялар үшiн ауыр тимей ме?
— Бiрiншi кезекте АҚШ Федералдық резервтiк жүйесiнiң пайыздық саясатының Еуропа Орталық Банкiнiң саясатынан айырмашылығы бар екендiгiн айта кету қажет. АҚШ-тағы экономикалық өсудiң жекелеген көрсеткiштерi, жұмыспен қамтуды, өндiрiстi, тұтыну шығыстарын қоса, терiс болып қалуда. Бұл ретте инфляциялық қысымды күшейтуге қарамастан, АҚШ экономикасының нақты секторының бұдан әрi даму тәуекелi жоғары болып отыр. Осы жағдайда АҚШ Федералдық резервтiк жүйесi елде экономикалық өсудi қолдау мақсатында пайыздық ставкаларды төмендету туралы шешiм қабылдады. Бiр жағынан, Еуропа Орталық Банкi ақша-кредит саясатының басым бағыты ретiнде баға тұрақтылығын қамтамасыз етудi таңдап алды. Осыған байланысты 2007 жылғы маусым айында негiзгi операциялар бойынша пайыздық ставкалар көтерiлген болатын. Сол уақыттан берi олар өзгерген жоқ. Ал Ұлттық Банктiң ақша-несиелiк саясатына келетiн болсақ, ол Еуропа Орталық Банкiнiң саясатына ұқсас. Ұлттық Банк 2007 жылдың екiншi жартыжылдығында елдiң қаржы секторының тұрақтылығын қамтамасыз ету жөнiндегi шараларды жүргiзгенiне қарамастан, инфляция проблемасы маңызды болып қалды. Қазақстан тұтыну нарығындағы ахуал әлемдiк тауар нарығындағы құбылмалылықпен күрделене түстi. Осының нәтижесiнде, 2007 жылдың екiншi жарты жылдығында инфляцияның, әсiресе қыркүйек-қараша айларында бiршама өскенi байқалды. Экономикадағы инфляцияны төмендету мақсатында Ұлттық Банктiң Басқармасы 2007 жылғы 1 желтоқсаннан бастап ресми қайта қаржыландыру ставкасын 11,0% дейiн және тиiсiнше, Ұлттық Банктiң екiншi деңгейдегi банктерден тартатын депозиттерi бойынша ставканы 5,5% дейiн көтеру туралы шешiм қабылдады. Мұндайда Ұлттық Банктiң қайта қаржыландыру операциялары тек 7 күндiк мерзiмде жүргiзiлетiнiн естен шығармау қажет, басқаша айтқанда, олар коммерциялық банктердi өтiмдiлiктi қолдау бойынша тек қысқа мерзiмдi қаржыландыруды көздейдi, бұл компаниялардың ұзақ мерзiмдi жобаларына әсер етпеуi тиiс.
— Елiмiздегi кейбiр екiншi деңгейлi банк өкiлдерi қаржылық дағдарысты ушықтырмас үшiн зейнетақылық жинақтаушы қорларындағы және Ұлттық қордағы қаржыны пайдалану туралы ұсыныс жасады. Бұл ұсынысқа қалай қарайсыз?
— Ұлттық Банк коммерциялық банктер Ұлттық қордың немесе жинақтаушы зейнетақы қорларының (ЖЗҚ) қаражатын пайдаланбай-ақ, сыртқы нарыққа енудiң қиындағанына қарамастан, өз беттерiнше қарыздарын өтей алады деп есептейдi. Оған қоса, Ұлттық қор мен ЖЗҚ алдында тұрған мақсаттар мен мiндеттер банктердiң мiндеттемелерiн өтеудi көздемейдi. Ұлттық қор Қазақстан экономикасының шикiзатқа деген әлемдiк баға динамикасынан тәуелдi болуын төмендетудi яғни, тұрақтылық функцияларын орындауды және мемлекеттiң жинақталған қаражатын қалыптастыруды, яғни жинақ функциясын қамтамасыз ету мақсатында құрылған болатын. Жинақтаушы зейнетақы қорларының активтерiн пайдалану жөнiндегi ұсыныстарға келетiн болсақ, ЖЗҚ алдымен салымшылардың активтерiн сақтау мен көбейтудi қамтамасыз етуi тиiс. Оған қоса, ЖЗҚ-ның зейнетақы активтерiн бағалы қағаздарға инвестициялау мүмкiндiгi бар, алайда осындай инвестициялау туралы шешiмдi әр ЖЗҚ өзiнiң инвестициялық саясатына қарай дербес қабылдайды. Бұл ретте ЖЗҚ өз активтерiн екiншi деңгейдегi банктерге инвестициялауға мiндеттеу мүмкiн емес. Өйткенi, бiр жеке тұлға екiншi жеке тұлғаның iс-әрекетi үшiн жауапкершiлiкте болмайды.
— Соңғы кездерi, әсiресе, былтырғы қаржылық дағдарыстан кейiн шетелдiк инвесторлардың қазақстандық банктердi сатып алудағы белсендiлiгi артты. Мысалы, АТФ банкi, ЦентрКредит пен т.б. банктер. Шетелдiктердiң отандық қаржылық құрылымдарына ауыз сала бастауынан кейбiр сарапшылар қауiптенсе, кейбiреулерi керiсiнше, игi әсерi тиедi дейдi. Сiз қай пiкiрдi жақтайсыз?
— Әлемдiк өтiмдiлiк дағдарысының банк жүйесiндегi ахуалға терiс әсерiне қарамастан, соңғы жарты жыл iшiнде қазақстандық банк саласында банктердiң саны өсiп келедi. Отандық банктерге шетелдiк инвесторлар тарапынан, атап айтқанда корей банктерi мен итальяндық банк тобы тарапынан қызығушылықтың өсуi жанама түрде болса да бiздiң банктердiң жағдайының жеткiлiктi дәрежеде тұрақты екендiгiн көрсетедi. Сөзсiз, Қазақстан банк жүйесiне шетелдiк қатысудың рөлi жоғары және елiмiздiң экономикасына, атап айтқанда, банк секторына қатысуы әрине оң әсер етедi. Өйткенi, банк саласының жариялылығы қамтамасыз етiледi, экономиканың транспаренттiлiгi күшейедi, оң бәсекелестiк артады және т.б. Сондықтан шетелдiк ойыншылардың Қазақстан банк жүйесiне келуiмен байланысты отандық банк секторының дамуы анағұрлым сапалы және бәсекеге қабiлеттi болмақ. Банк қызметтерiн ұсыну шарттарының жақсаруы, көрсетiлетiн қызметтер спектрiнiң өсуi, олардың тарифтерiнiң төмендеуi және т.б. мүмкiн. Сондықтан да шетелдiк инвесторлардың Қазақстан банк жүйесiне келуiн құптаймыз.
— Қазақстандық қаржы саласы жайлы сөз қозғағанда, 2007 жылғы қаржылық дағдарыс пен әлемдiк нарықтың бүгiнгi ахуалын сырт айналып өту мүмкiн емес. Сiздiңше, былтыр халықаралық қаржы саласындағы қиындық қазақстандық қаржылық құрылымдарға қалай әсер еттi?
— АҚШ-тағы ипотекалық несие нарығындағы дағдарыстың кесiрiнен ушығып кеткен әлемдiк қаржылық дағдарыс дамып келе жатқан нарықтың бiразы үшiн сырттан қарыз алу мүмкiндiгiне жол бермедi десек болады. Әлемдiк қаржы нарығында туындаған проблемалар банк жүйесiнiң тәуекелдi-менеджментiндегi қордаланып қалған мәселелердi ашып көрсеттi және ұлттық экономиканың сыртқы қаржылық дағдарысқа төтеп беру күшiне төнетiн қауiптi күшейтуге әкеп соқты. Сыртқы қаржыландыру ресурстық базасын толықтырудың маңыз¬ды көзi болып табылатын қазақстандық банктер қаражат тапшылығымен бетпе-бет келдi. Осыған қарамастан, бiрде бiр банк iшкi мiндеттемелер бойынша да, сыртқы мiндеттемелер бойынша да дефолтқа жол берген жоқ. Банктер сыртқы ресурстарға қол жеткiзу жағдайының нашарлауына қарамастан, тек сыртқы мiндеттемелерi бойынша жауап беру қабiлеттiлiгiн көрсетiп қана қоймай, шетелден қосымша ресурстар тартуға қабiлеттi екендiгiн де көрсеттi. Банктердiң жеткiлiктi активтерi, оның iшiнде сыртқы активтерi де бар, олар iске асқан жағдайда жеткiлiктi қаражат қоры қамтамасыз етiлетiн болады. Сонымен бiрге туындаған қысқа мерзiмдi қаржылық қиындыққа қарамастан, банктер экономиканы несиелеудi тоқтатқан жоқ. Бұл ретте 2007 жылғы тамыздан бастап сектордың өсуiнiң баяулағанын байқауға болады. Мысалы, 2007 жыл iшiнде экономикадағы несиелер көлемi 54,7%-ға, оның iшiнде тамыз-желтоқсанда 1,8%-ға ұлғайды.
— 2007 жылы Үкiмет банк саласын, құрылыс пен шағын және орта кәсiпкерлiктi дамыту мақсатында 4 млрд. доллар бөлуге шешiм қабылдады. Оның 1 млрд.тан астамы бөлiндi. Бiрақ Қазақстандағы екiншi деңгейлi банктер құрылыс саласын дамытуға аса құлшынып отырған жоқ. Осының кесiрiнен елiмiздегi үлескерлер наразылығы артып барады. Бұл проблема тез арада шешiмiн табу үшiн қандай шаралар атқарылуы тиiс?
— Банк несие берушi ретiнде қарыз алушыларға олардың нақты несиелiк қабiлеттiлiгiн бағалау мақсатында тиiстi талаптар қояды. Сондықтан, құрылыс саласына бөлiнген қаражат — мемлекеттiк қаражат болғанына қарамастан, құрылыс компанияларын қаржыландыруға байланысты барлық несиелiк тәуекелдердi бәрiбiр коммерциялық банктер өздерi көтередi. Бұл ретте, жылжымайтын мүлiк нарығындағы сату болжамын және тиiсiнше құрылыс компанияларының пайдаларын бiршама түзетуге әкелетiн өзгерген жағдайды да, сондай-ақ, қазақстандық банктер тарапынан несиелеу талаптарын қатаңдатуды да ескеру қажет. Сондықтан банктер құрылыс нысандарын салушыларға несие беру кезiнде нарықтағы нақты жағдайды талдауды және тәуекелдердi бағалауды ескеретiн болады. Мұндайда, қазақстандық банктердiң қайтадан өз назарларын құрылыс саласына аударуы және оны белсендi несиелеудi бастауы үшiн бiрiншi кезекте әрине, құрылыс салушылар қызметiнiң ашықтығын жоғарылату қажет.
— Былтыр мұнай бағасының төмендейтiнi туралы болжамдар мен сенiм басым болатын. Алайда, биыл керiсiнше, әлемдiк нарықтағы "қара алтынның" бағасы едәуiр артты. Халықаралық сарапшылар мұнайдың бiр баррелi биыл 100 доллардан төмен болмайтынын айтады. Бүгiнде елiмiздiң қаржы саласы қаржылық-несиелiк қай стратегия бойынша басқарылуда?
— Ел экономикасы ахуалының энергетикалық қорлардың құнынан, әсiресе, мұнай бағасынан және елге әкелiнетiн капиталдан тәуелдi болуының жоғары екендiгiн ескере отырып, алдыңғы жылдары Ұлттық Банктiң ақша-несие саясатын әзiрлеген кезде негiзгi көрсеткiштердiң бiрi — әлемдiк мұнай бағасы болды. Әлемдiк қаржы нарықтарында қалыптасқан тұрақсыз жағдай 2008 жылы әлемдiк капитал нарықтарының ашық болу деңгейiнiң және отандық банктердiң өздерiнiң сыртқы мiндеттемелерiн қайта қаржыландыру қабiлетiнiң Ұлттық Банктiң ақша-несие саясатын жүргiзуде негiзгi қағида болып табылуына ықпал еттi. 2008 жылы Ұлттық Банк "қатаң" ақша-несие саясатын жүргiзуiн азайтады. Қазақстанда экономика өсуiнiң баяулауы жағдайында Ұлттық Банктiң осындай саясаты неғұрлым дұрыс болады деп санаймыз. Бұл ретте Ұлттық Банктiң ақша-несие саясатындағы мұндай түзетудiң өзi оның негiзгi мақсатының өзгеруiн емес, керiсiнше, елде баға тұрақтылығын қамтамасыз етудi бiлдiретiнiн атап өткен жөн. Қысқа мерзiмдi ноталар шығару, екiншi деңгейдегi банктерден салымдар тарту, қайта қаржыландыру қарыздарын беру қаржы нарығындағы сыйақы көрсеткiштерiн реттеудiң, сондай-ақ банктердегi қаражаттық реттеудiң негiзгi операциялары болып қалуда. Ұлттық Банк мемлекеттiк және агенттiк бағалы қағаздарды кепiлге салып керi РЕПО операцияларын жүргiзу түрiнде екiншi деңгейдегi банктерге қайта қаржыландыру қарыздарын берудi жалғастыратын болады. Керi РЕПО операцияларын жүргiзген кезде кепiлмен қамтамасыз етудiң тiзбесiне ҚҚА талаптарына сәйкес екiншi деңгейдегi банктерге сатып алу рұқсат етiлген Қазақстан Республикасының ұлттық компанияларының бағалы қағаздары, шетелдiк мемлекеттердiң бағалы қағаздары және халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздары кiргiзiлдi. Банктердiң валюталық СВОП операцияларын жүргiзуi, сондай-ақ, банктердiң Ұлттық Банктегi корреспонденттiк шоттарындағы қалдықтарын кепiлге салып қысқа мерзiмдi несиелер беруi екiншi деңгейлi банктердiң Ұлттық Банктiң банк қарыздарын беру мәселелерi жөнiндегi ынтымақтастық және өзара iс-әрекет туралы келiсiм жасағанда ғана жүзеге асырылатын болады. Iшкi және сыртқы капитал нарықтарындағы ахуал нашарлаған жағдайда Ұлттық Банк қаржы нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ету жөнiнде шаралар қабылдайтын болады. Бұл ретте Ұлттық Банк банктерге айтарлықтай көлемде ұзақ уақыт тiкелей көмек беруден қалыс қалатын болады. Соған қарамастан, Ұлттық Банк ҚҚА-мен және Үкiметпен бiрлесiп, әр түрлi жанама құралдарды (активтердi сақтандыру, банктердiң облигациялармен және акциялармен операциялары, даму құрылымдары арқылы өтiмдiлiгiн ұсыну және басқалары) пайдалана отырып, банк саласын қолдау тетiктерiн әзiрлеудi және белсендi пайдалануды жоспарлап отыр. Теңгенiң айырбас бағамын әлсiретуге жасалған қысым жағдайында Ұлттық Банк теңгенiң айырбас бағамының қысқа мерзiмдi күрт ауытқуларына жол бермейтiн болады, бұл ретте теңгенiң ауытқу бағамының бағдарлары немесе дәлiздерi белгiленбейтiн болады.
— Қазiргi таңда Қазақстанның халықаралық қаржы қорының көлемi қанша? Ресми деректерге сүйенсек, елiмiздiң алтын валюталық қоры 40 млрд. доллардан асыпты. Болжам бойынша, бұл көрсеткiш 2008 жылы қаншаға жетпек?
— Қазақстанда айтарлықтай қаржы резервтерi бар (Ұлттық Банктiң халықаралық активтерi және Ұлттық қордың активтерi), оның көлемi 2008 жылғы наурыздың аяғында 42,4 млрд. АҚШ долл. құрады (ЖIӨ-ге қарағанда 40%-дан астам). Бұл ретте Ұлттық Банктiң халықаралық активтерiнiң көлемi 19,3 млрд. АҚШ долл. құрады, мұның өзi тауарлар мен қызмет көрсетулер импортының 5 айға жуығын жабады. Бұл деңгей әбден жеткiлiктi болып саналады. Себебi, халықаралық қаржы ұйымдары белгiлеген ең төменгi қажеттi деңгей 3 айды құрайды. Ұлттық Банктiң халықаралық активтерi, кем дегенде, елдiң өзiнiң халықаралық мiндеттемелерiн орындауға қажет деңгейде сақталады деп күтiлуде. Ұлттық қорға келсек, мұнайдың әлемдiк жоғары бағасын ескере отырып, оның көлемi 2008 жылдың iшiнде едәуiр өсетiн болады.
— Әлемдiк нарық инвестициялық көмекке зәру. Сiздiңше, үстiмiздегi жылы Қазақстанға тiкелей тартылатын халық¬аралық инвестициялар мәселесi қалай шешiлмек? Қай салаға және қандай жобаларға баса назар аударылады?
— Энергетикалық қорларға деген әлемдiк нарықтағы баға құнының жоғары деңгейде сақталуы мұнай кен орындары инфрақұрылымдарын дамытуға шетелдiк тiкелей инвестициялардың тiкелей әрi тұрақты түрде тартылуын қамтамасыз етедi. Мұнай бағасы үстiмiздегi жылы да өсуде, сондықтан республика экономикасына шетелдiк тiкелей инвестицияларды тарту көлемi жоғары деңгейде қалады. 2007 жылы Қазақстанға шетелдiк тiкелей инвестицияларды тартудың жалпы ағыны 17,5 млрд. долларды құрады, бұл 2006 жылғымен салыстырғанда, 7 млрд.долларға жуық көп. Мұнай-газ саласындағы iрi жобаларға инвестициялар экономикалық қызмет түрлерi бойынша шетелдiк тiкелей инвестициялардың жалпы ағынының құрылымын айқындайды. Инвестициялардың неғұрлым үлкен көлемi қызметiнiң негiзгi түрлерi геологиялық барлау және iздеу (инвестиция көлемiнiң 40% жуығы) және өңделмеген мұнай мен табиғи газ (25% жуық) өндiру болып табылатын кәсiпорындардың акционерлiк капиталына жүзеге асырылды. Сонымен қатар, шетелдiк инвесторларды түстi металлургия, сауда және қаржы делдалдығы қызықтыруда.
— Қазақстандық қор нарығы ендi қалыптасып келедi. Отандық компаниялар мен банктердiң халықаралық қор биржасына (IPO) шығу мүмкiндiгiн қалай бағалайсыз?
— Отандық компаниялар мен банктердiң халықаралық қор нарығына шығу мүмкiндiгi осы нарықтардың оларға ашық болу, яғни, дамып келе жатқан экономикалардың эмитенттерiне деген сенiмнiң арту деңгейiмен айқындалады. Қазiргi уақытта мұндай мүмкiндiк жоқ. Акцияларды кәсiби емес инвесторлар нарықтарында IPO-да орналастырудың қазiргi жағдайы эмитенттер үшiн тартымды болмай отыр. Сонымен бiрге, IPO-ны жүзеге асыруға қатысты, бұл жерде сондай-ақ жеке компаниялардың акциялар шығару арқылы өздерiнiң қаржыландыруға мүдделi болуы қажет екендiгiн атап өткiмiз келедi. Алайда, бүгiнгi күнi мұндай мүдделiлiк өте төмен.
— Әңгiмеңiзге рахмет!
Әңгiмелескен Нәзия ЖОЯМЕРГЕНҚЫЗЫ