СЕН АҚПАРАТПЕН АЙНАЛЫСПАСАҢ, АҚПАРАТ СЕНIМЕН АЙНАЛЫСАТЫН БОЛАДЫ

СЕН АҚПАРАТПЕН АЙНАЛЫСПАСАҢ, АҚПАРАТ СЕНIМЕН АЙНАЛЫСАТЫН БОЛАДЫ

Асхат Еркiмбай — "Neweurasia.net" блогының қазақ бөлiмiнiң модераторы. Интернетте блог жасау, оны қалай жүргiзу керектiгiн журналистер мен студенттер арасында үйретуге белсене араласып жүр. Бiз Асхатпен интернет, бiлiм және журналистика жайындағы ойларымен бөлiсу үшiн әңгiмелескен едiк.

— Асхат, қазақ тiлiнде интернеттiң дамымай жатқаны айтпаса да түсiнiктi. Ал, сен осы бiр олқылықтың орнын толтыру үшiн бiраз iс-шаралар атқарып жатырсың. Жалпы, қазiргi қазақтiлдi интернеттiң хал-жағдайы туралы не айтар едiң?

— Бiз оқып жүрген кезде интернеттегi дүниенiң бәрi орысша болды. "Бұл неге қазақша емес?" деген ойдың өзiнен-өзi туындағаны белгiлi. Бiрақ, ол кезде интернеттен бұрын қазақ шрифiнiң мәселесi күн тәртiбiнде тұрған едi. Windows-тiң өзiнде қарiп мәселесi проблема болатын. Бiр компьютер екiншi компьютердi түсiнбейтiн. Әрбiр програмист өзiнше бағдарлама жасап, бұл мәселенi айналып өтуге тырысып жүрдi. Уақыт өте келе, қарiп жетiлдiрiлiп, windows-та ортақ Times New Roman әрiп түрi кең қолданысқа көштi. Осы жайттар қазақ тiлiндегi интернет сайттардың санының артуына себеп болды. Алайда, программалауда қазақ тiлi қарпiнiң мәселесi түбегейлi шешiмiн тапты деу ертерек тәрiздi. Менiң ойымша, қазақ тiлiндегi ең жақсы сайт — "Қаз ақпарат" агенттiгiнiң сайты болды. Бұдан кейiн көш аздап жөнделе бастады.

Мен БҰҰ-ның дамушы елдiң журналистерiне арналған шәкiрт ақысын жеңiп алған соң, Нью-Йорктағы Колумбия университетiнде арнайы курстардан дәрiс алдым. Онда бiр профессор адам үш минуттың iшiнде өзiнiң жеке сайтын қалай жасауға болатындығын көрсеттi. Мен таң қалдым. Профессордан, "бұның барлық тiлге қатысы бар ма, жоқ па?" деп сұрадым. Ол: "иә" деп жауап бердi. Сол кезде мен қазақ тiлiнде блог жасап көрiп едiм, жасауға болады екен. Бұл google компаниясының blogspot платформасы болатын. Google — дүниежүзiнде интернет технологиясын дамытып жатыр. Оның өнiмдерi өте көп, бiрақ, одан бас тартқан да елдер бар. Сөйтiп, мен үш минуттың iшiнде сайт жасауға болатындығын бiлдiм де, өзiмнiң жеке сайтымды аштым. Оны қазiр — блог деп атап жүрмiз. Сайттан блогтың айырмашылығы, блог – жеке адамның күнделiгi. АҚШ-тан қайта оралғаннан кейiн, маған қазақ тiлiнде блог жүргiзу жөнiнде арнайы ұсыныс келiп түстi. Басты талап — ағылшын тiлiн және интернеттi жақсы меңгерген болуы керек. Еуропадан үш бала, Орталық Азия елдерiнен 10 бала "Жаңаеуразия" Орталық Азияның блогтар жүйесiн жүргiзе бастадық. Бұл қазақ тiлiндегi ұжымдық блогтың алғашқысы едi. Сол блогты жүргiзiп жүрiп көптеген елдерде тәжiрибеден өттiм. Прагада болдым, онда жаңа медиа технологияны журналистер қалай қолдану керек, оның азаматтық қоғамдағы рөлi, жеке адамға оның берерi не, жаңа медиа технологияны кәсiбiн жетiлдiре түсу үшiн журналистер қалай пайдаланған дұрыс деген мәселелердi тереңiрек зерттедiк. Сол кезде бiзде қазақ журналистикасында бұл мәселелердiң әлi де қолданысқа енбей отырғанын түсiндiм. Ал, қазақ журналистерiне бұл технологияны меңгеру — ауадай қажет. Әсiресе, тәуелсiз, еркiн ойлы журналистердi қалыптастыру үшiн. Прагадан келгеннен кейiн хабарландыру жiберiп, достарымды, басқа да таныс журналистердi шақырып, көрген-бiлгенiмдi үйретуге бел шештiм. Қазақ журналистерiнiң басын қосып қазақ тiлiнде қалай блог жасау керек, оны қалай жүргiземiз деген мәселелердi үйретудi қолға алдым. Өткен жазда қазақ тiлiнде 5-10 ғана блог болса, қазiр 100-дiң үстiне шықты. Блог — адамдармен тез әрi оңай және ашық қарым-қатынас орнатуға мүмкiндiк бередi. Газет көп елге жетпейдi. Әрi блог жазуда қатып қалған қағида жоқ. Адам тек көргенiн, түйсiнгенiн, ойын ғана жазып отырады. Бұл екiншi жағынан интернеттi қазақ тiлiнде дамытуға үлес қосу. Бiзде қазақ тiлiнде интернет дамымай жатыр деген сөздi көп естимiз. Бiрақ, iс жоқтың қасы. Кез келген адам интернетте 5 минут уақытын жұмсаса, сөйтiп өз дерегiмен бөлiсiп блогын орнатса, оның өзi интернеттi қазақ тiлiндегi деректермен байытудың бiр жолы.

Қазiр Үкiмет тарапынан өте жақсы жобалар қолға алынып жатыр. Мысалы, Мәдениет және ақпарат министрлiгi Тiл комитетiнiң төрағасы Ерден Қажыбек бастаған мемлекеттiк тiлдiң базалық ұлттық корпусын құру жобасы бар. Бiрақ, ол жобаға қоғамдық тұтынушылар тарапынан үлес қосылмаса, оның iске асуы екiталай. Яғни, қазақ тiлiнiң сөздiк қоры, түсiндiрмесi, лексикологиясы, т.т. барлығының базасы бiр жерде болуы керек. Мысалы, күнi кеше өлi тiлге айналған иврит тiлi осылай дамыды. Бiрақ, жалпы халық интернеттi пайдалануды бiлмейiнше ол жоба iске аспайды. Электронды үкiмет жобасы да солай. Халық тұтастай интернеттi күнделiктi өмiрiне қажетсiне және пайдалана бiлмесе, электронды үкiмет жобасы да ресми болып қалып қояды.

— 3-4 жыл бұрын қазақ тiлiндегi газеттердiң электронды нұсқасы болмаған. Қазiр барлық газеттiң интернет сайттары бар деп айтуға болады. Осылардың кемшiлiгi мен жетiстiктерi неде деп ойлайсың?

— Менiң түсiнбейтiнiм, газеттiң электронды нұсқасын ашудағы мақсаты не? Егер, әйтеуiр, электронды нұсқасы керек деген оймен ғана ашқан болса түсiнiктi. Себебi, көптеген газеттердi ашқанда қажеттi мүмкiндiктерге ие емес екендiгiн көресiң. Мәселен, мен ағылшынтiлдi газеттердi ашқан кезде ол жерде "RSS" деген қосымша қызмет бар. Яғни, мен ол газетке жазыламын. Менiң қалта телефоныма негiзгi жаңалықтардың тақырыптары келiп түсiп тұрады. Бiздегi қазақ газеттерiнiң сайттарында дизайн, тартымдылығы төмен, газетте жарық көрген мақаланың электронды нұсқасы тiкелей интернетке көшiрiлiп басылады. Интернеттiң оқырманы мен газет оқырманы екi түрлi болады. Газеттiң оқырманы мәтiнi мен маңызына көбiрек назар аударса, интернет оқырманын көбiнесе бейне, сурет қызықтырады. Интернеттi ашқан адам қысқа-нұсқа мақалаларды қарағысы келедi. Екiншiден, газеттер интернеттегi сайттарынан коммерциялық пайда көздемейдi. Менiңше, дұрыс емес. Оған ақылы жазылу функциясын қосуына болады. Бiздегi көп сайттар оқырманның пiкiр бiлдiруiне рұқсат етпейдi. Ол да үлкен кемшiлiк. Себебi оқырман газеттi оқып танысқаннан кейiн, пiкiрi бола тұрса да, телефоны арқылы хабарласып жатуды артық санайды немесе ерiнедi. Интернетте сондай функция болса, дереу мақаланы оқыған бойдан, өз пiкiрiн жазып жiберуге құлшынып отырады. Сондай-ақ, интернеттегi сайтқа видео қосуға болады. Бiзде әлi күнге дейiн интернеттi мәтiндiк тұрғыдан қабылдау басым. Сосын интернеттi ақпараттық ресурс ретiнде қабылдаймыз. Қазiргi таңда ақпараттық технология дегенiмiз — адамдардың санасын өзгертетiн идеологиялық құрал. Интернеттiң интерактивтiлiгi, бейненiң көп рөл ойнайтындығы әзiр тыс қалып жатыр.

Биылдан бастап мобильдi компаниялар — Beeline, KCell "LG" — үшiншi ұрпақ функциясын iске қосады. Демек, қалта телефоныңыз арқылы интернетке жылдам шыға аласыз, әрi арзанға түседi. Белгiлi бiр төлемдер төлей аласыз. Адамдар интернеттi бiрдей қолданатын мүмкiндiкке ие болмақ. Осы жерден, «Егер интернет қазақ тiлiнде дамымаса адамдар қандай сайтқа кiредi?» деген сауал туындайды. Яғни, олар Ресейдiң ресурстарын көбiрек пайдаланады. Ресей ұсынған мультфильмдердi жүктейтiн болады. Оны ата-ана қадағалай алмайтын дәрежеге жетемiз. Сол үшiн интернеттiң қазақша сөйлеуiне атсалысуымыз керек.

— Интернеттегi кейбiр мақалаларды немесе мәлiметтердi ағылшын сайттарынан тауып жатамыз. Ағылшын тiлiн бiлмейтiндер үшiн оны кейбiр сайттар арқылы орысшаға аударып алуға болады. Бiрақ, қазақ тiлiнде ондай мүмкiндiк жоқ. Сондай-ақ, ғаламтордан қазақша iздеу мәселесi де қалыптаспаған. Бұл функцияларды қалыптастыру үшiн қандай әрекеттер жасаған жөн?

— Мамандардың айтуы бойынша, интернеттi дамыту үшiн үш түрлi жағдай әсер етедi екен. Бiрiншi, сол ұлттың өзiнiң хат алмасу торабы болуы қажет. Бiз Ресейдiң mail.ru тегiн почтасына тәуелдiмiз. Яғни, бiзге ұлттық хат алмасу торабы керек. Екiншi, өзiнiң iздеу торабы болуы тиiс. Үшiншi, интернет қымбат болмауы жөн. Осы үш мәселенi аттап өтпейiнше, ел тұтастай интернеттi пайдалана бiлмейдi. Пайдаланған күннiң өзiнде басқа елдiң мүддесiне қызмет етемiз, ақша басқаның қалтасына құйылады. Орысша бiлуге мәжбүр боламыз.

Политехте оқитын Қуаныш Мағзуов деген баланың "Сөздiк" деген жобаны жүзеге асырмақ ойы бар. Ол жоба бойынша кез келген ағылшын тiлiндегi мәтiндi клавиатураның бiр түймесiн басып тегiн аудармаға қол жеткзiу көзделдi. Ригаға барғанымызда, осы жобаға демеушi болғысы келгендермен кездескенде, олар "Бұл үкiметтiң iсi ғой. Неге өздерi қолға алмаған?" деген сауал қойды. Бұл сұрақты естiгенде ұялып кеттiм. Ағылшын тiлiнен қазақ тiлiне аударатын сайт жасау үшiн басқа елден көмек сұрауға мәжбүр болып отырғанымыз бiз үшiн шынында ұят едi. Олар үшiн мемлекеттiк деңгейдегi мұндай iстерге бiздiң қоғамдық ұйымдардың деңгейiнде мән берiлiп жатқаны түсiнiксiз едi.

— Бұл сонда тiлiмiздiң өз деңгейiн жетпей отырғандығы салдарынан ба, жоқ, мемлекеттiң түсiнбей отырғандығынан ба?

— Негiзiнен мемлекет тарапынан интернеттi дамытуға ақша бөлiнiп жатыр. Бiрақ, бұқара тарапынан нақты талап болмай отырған-сынды. Егер, бұқара тарапынан Парламентке, Мәжiлiске сұрау салса, қазақ тiлiн дамыту үшiн интернеттегi тiлдiң таралу аясын кеңейту керек. Ол үшiн бiрiншiден, мынадай параметрлерге ақша бөлiнсiн десе. Мәселен, тегiн онлайн жүйесiнде қазақ тiлiнен ағылшын тiлiне, орыс тiлiнен қазақ тiлiне мәтiн аударатын арнайы бағдарлама жасап шығару. Бiраз адамдар жасауға талпынып көрдi. Бiрақ, ол бұқараға тегiн ұсынылған еркiн бағдарлама емес едi. Оны пайдалану үшiн сатып алуың керек. Бiздiң айтарымыз, бұндай бағдарламалар тегiн болуы керек. Егер, бiз тiлдi дамытамыз десек, оны қолданушылар аясын кеңейтемiз десек, ағылшын тiлiнен қазақ тiлiне тiкелей аударатын сайт жасауымыз керек.

— Мәдениет және ақпарат министрi Ермұхамет Ертiсбаев интернет туралы заң қабылдайтындығын айтып едi. Көптеген интернет газеттерi бұған қарсы тұрды. Неге деп ойлайсыз?

— Ондай заң кейбiр елдерде бар. Мысалы, АҚШ-та "Блогшылар туралы" заң қарастырлуда. Бiрақ, ол елдерде қабылданған заңдарға әлеумет белсендi атсалысады. Яғни, бұл заңдар интернеттi шектеу үшiн емес, реттеу үшiн әзiрленедi. Бiзде қабылданатын заң да интернеттi реттейтiн оның дамуына үлес қосатын заң болса құба-құп, керiсiнше, интернеттi бақылауды сылтау етiп, оның еркiндiгiне сызат түсiретiн болса онда ондай заңның қажетi жоқ. Қазiр бұқара интернет мүмкiндiгiн толық пайдаланып отырған жоқ. Сол себептi де олардың заңға атсалысуы мүмкiн емес.

— Жақында қазақ блогшылары бiр-бiрiне хат жазысып, wordpress жүйесiн қазақшалауды қолға алғандарын айтысып жатты. Осы жайында айта кетсең?

— Қазақстанның өзiнiң блог тұғыры жоқ. Американың wordpress платформасында блогты тегiн дамытуға мүмкiндiк бар. Бiрақ, ол ағылшын тiлiнде. Бұл — бұқараға тегiн ұсынылып отырған өнiм. Сондықтан, оны аударуға да мүмкiндiк бар екен. Кореядағы қандастарымыз Жанарбек Матай, Бақытнұр Байтелұлы және осында тұратын Бақытгүл Салықова деген блогшылар оны қазақшалауды қолға алды. Ол платформада 3 мыңның үстiнде ұғым-түсiнiк бар едi. Жоғарыда аты аталған үшеуi оны бөлiсiп, өз ерiктерiмен аударуға кiрiстi.

Бұл бiзге қандай мүмкiндiк бередi? Егер, бұрын блогты тек ағылшынша, орысша бiлетiндер жасай алатын болса, ендi оның қазақша нұсқасы да пайда болады деген сөз.

— Сонда оларға бұндай қадам жасауға мемлекет тарапынан қандай да бiр ұсыныс түстi ме?

— Жоқ, олар күнiне 5-10 минутын арнай жүрiп, бұл жұмысты өз беттерiмен жасап шықты. Ол еңбегi үшiн ештеңе төленген жоқ. Егер, Үкiметтен ұсыныс түседi деп күтiп жүрсек, кешiге беретiн түрiмiз бар.

"БОЛАШАҚ" — ҚАЗАҚ БАЛАЛАРЫ ҮШIН ЕМЕС, ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДИАСПОРА ӨКIЛДЕРI ҮШIН ЖАСАЛҒАН БАҒДАРЛАМА

— Асхат, сен Америкаға жолың түстi? "Болашақ" бағдарламасы арқылы бардың ба?

— Жоқ, Бiрiккен ұлттар ұйымының шәкiртақысын жеңiп алдым.

— Жалпы, бiзде "Болашақ" бағдарламасымен болсын, басқа да гранттармен оқып жатқан студенттердiң патриоттық сезiмi жайында күмәндi ойлар айтылып жатады. Көбiсi сол жақта қалып қояды. Жастар елiктегiш келедi деген сияқты. Бұған қандай уәж айтар ең?

— "Болашақ" бағдарламасы жыл сайын жетiлдiрiлiп келе жатыр дегенiмiзбен, оның қойып отырған талаптары маған ұнамады. Оның себебi, бiрiншiден, "Болашақ" бағдарламасымен оқу үшiн кепiлге бiр мүлкiңдi қоюың керек. Мысалы, мен Алматыда пәтер жалдап тұрамын. Кепiлге қоятын ештеңем жоқ. Мен — журналиспiн. Бiрақ, бiтiрген мамандығым филолог болғаны үшiн, журналистикада оқи алмаймын. Себебi, "Болашақ" бағдарламасының шарты бойынша, алғашқы оқыған мамандығыңды ары қарай жалғастыруың керек. Үшiншiден, бұл бағдарлама Қазақстанда тұратын диаспора өкiлдерiне көп мүмкiндiк берген. Мысалы, мен көптеген ұлты немiс, поляк, орыс жастарын бiлемiн. Олардың көбi өзiнiң тарихи отандарына — Польшаға, Германияға, Ресейге Қазақстанның қаржысы есебiнен оқуға аттанады. Қазақстанда ұзағанда 5 жыл жұмыс iстейдi де, сол тарихи отандарына кетедi. Демек, бiз өз қаржымызды уыстап шашып, өзге елге кадр-маман дайындап берiп жатырмыз. Ал, қазақ жастарының кепiлге қоятын мүлiгi болмайды, қалаған мамандығын таңдай алмайды. Сондай-ақ, қазақтiлдi оқу орындарында ағылшын тiлiн оқыту өте төмен деңгейде. Қарапайым мысал айтсам, қазақша-ағылшынша толық сөздiк әлi жарық көрген жоқ. Яғни, бұл мәселеде орыстiлдi жастардың ұпайы түгел, әрi соларға көп мүмкiндiк берiп отыр. Сондықтан да, бұл жастар жоғарыдағы сiз айтқан әңгiмелерге жол берiп отыр. Ұлттық патриоттық сезiмдерi төмен, тiлдi бiлмесе, қазақ мәдениетiнен мақұрым болып отырса, оған бұл бағдарламамен оқып жатқандар емес, "Болашақ" бағдарламасының өзi кiнәлi.

— Сосын осы бағдарламамен 40 талапкердiң заңсыз оқып келгендiгi жайында да көп айтылып жатыр. Қазiр оларға төленетiн шәкiртақы тоқтатылды. Әлжан Брәлиевтi, «Жемқорлыққа жол берген» деп кiнәлады. Бұған не дер едiң?

— АҚШ-тың Индиана штатында оқитын таныстарымның айтуы бойынша, "Болашақ" бағдарламасымен келетiндердiң арасында бiрлi-жарым байдың балалары да бар екен. Олар оқуға емес, құдды демалысқа келгендей жүредi. Соған қарағанда, бұның да шындықтан аулақ кетпейтiндiгiн байқау қиын емес. Қай ата-ана болса да, баласының мықты жерде оқығанын жақсы көредi емес пе? Бiрақ, "Болашақ" бағдарламасынан тыс басқа жолдар арқылы оқуға түсiп жатқан жастар да жеткiлiктi. Мiне, солардың бойынан ұлттық-патриотизмдi анық көруге болады. Ондай жастар аз емес.

— "Болашақ" бағдарламасымен оқып жатқан жастар Қазақстанның, бiздiң елiмiздiң имиджiн қалыптастыратындығы анық. Менiң естуiмше, "Болашақ" бағдарламасымен оқитындардың 90%-ы қазақ тiлiн бiлмейтiн көрiнедi. Сонда олар шеттегi жұртқа қай мемлекеттен келдiк деп айтады екен?

— Мысалы, Германияда бiраз қазақ тұратынын бiлесiздер. Ондағы жастар қазақ тiлiн ұмытуға жақын деген әңгiмелер жиi айтылады. Ал, олар "Болашақ" бағдарламасымен келгендермен араласып, қазақ тiлiн үйренуге талпынатын көрiнедi. Өкiнiшке қарай, бiздiң жастарымыз олардың жiгерiн құм қылады екен. Өйткенi, орысша сөйлейдi. "Неге?" деп бiзден сұрайды. Бiз оларға оның себебiн айта алмаймыз. Не деп жауап беруге болады, ұялғаннан басқа.

— Сондай-ақ, соңғы кезде "Болашаққа" байланысты тағы бiр пiкiрлер айтылып жүр. Мәселен, "Болашақ" бағдарламасы бойынша, 3000 квота бөлiнiп отыр. Қыруар қаржы кетедi. Егер, осы студенттердi жiбергеннiң орнына мықты профессорларды елге шақырып, дәрiс оқытса, қаржылық жағынан ұтар ма едiк?

— Менiңше, "Болашақ" бағдарламасымен тек студенттердi ғана жiбермей, жас мамандарды, педагогтарды, оқытушыларды да осы бағдарлама арқылы дайындаса. Бұған да белгiлi деңгейде квота бөлсе дұрыс болар едi. Олар Батыстың iлiмi мен бiлiмiн жастарға үйрететiн болса, көп нәрседен ұтар едiк. Өйткенi, "Болашақ" бағдарламасымен қазiргi оқып келiп жатқандар ешкiмдi оқытпайды, тек алған бiлiмiн iс жүзiнде қолданатын болады. Батыстық мамандарды шақырған да дұрыс, бiрақ, кеткен шығынды өндiремiз десек, өз мамандарымыздың солардың оқытушылары деңгейiне жеткенiн қадағалаған жөн болар.

— Жақында "болашақтық" студенттермен Елбасы Назарбаев кездесу өткiздi. Сонда бiр студенттiң айтқан ойы менiң көкейiме қонған едi. Ол: "Шетелдегi қазақ диаспорасының балаларына "Болашақ" стипендиясын беру керек" дедi. Осы пiкiрмен келiсер ме едiң?

— Иә, келiсемiн. Мен шетелде, соның iшiнде Еуропада бiрнеше рет болдым. Ондағы қандастарымыздың бiразын бiлемiн. Араласып та жүрмiн. Жастары өте бiлiмдi. Бiр кемшiлiгi — қазақ тiлiне шорқақтау. Бiрақ, олар 4-5 тiлдi қатар меңгерген. Әрi, олар Қазақстанға оралатын болса, қазақ мүддесi үшiн жұмыс iстейтiндiгi сөзсiз. Демек, оларды да елдiң iшкi саясатына араласуға тартқан жөн секiлдi.

Және олар өте сирек мамандықтар бойынша бiлiм алып жатыр. Мәселен, Кореяда Жанарбек кибернетика саласында жұмыс iстеп жатыр. Әрi қазақшасы кез-келген қазағыңнан артық. Қытайда туып өсiп, өз қаржысымен Жапонияға барып бiлiм алған бiр қазақ қызы Жапонияда уран-атом өндiру саласы бойынша iрi мемлекеттiк сыйлықты жеңiп алды. Осы сияқты талантты жастарды неге тартпасқа? Бұлар бiз үшiн ғылыми потенциал болар едi.

ҚАЗАҚ ЖУРНАЛИСТИКАСЫНДА ӘЛI ЭМОЦИЯ БАСЫМ

— Асхат, шетелде бiлiм алдың. Тәжiрибеден өттiң. Шетел журналистикасынан хабарың бар жiгiтсiң. Бiздiң қазақ журналистикасы туралы не айтар едiң?

— Шетелге шығып келгеннен кейiн, Қазақстанға келiп қазақ газеттерiн ашқан кезде бiрден байқайтыным, қазақ журналистерi мақала мазмұнынан гөрi, эмоцияға көбiрек иек артады. Себебi, бiздiң оқырманның болмысы осыны талап етедi. Сондай-ақ, Кеңес Одағынан қалған бiр стереотип бар, журналист — ол тұлға, қайраткер, журналистiң сөзiне Құранның сөзiндей сенедi. Қоғам журналист не десе, сол деңгейде қабылдауға бейiм. Батыс журналистикасында, журналист оқиғаны тек қана баяндаушы, әңгiмелеушi. Ой қорытуды оқырманның өзiне қалдырады. Бiзде журналист оқырманға өз ойын қоса ұсынады да, оқырман мәселенi сараптап жатпайды, журналистiң ойын қаз-қалпында қабылдай салады. Қазақ журналистикасының ғылыми тұрғыдан базисi қалыптаса қойған жоқ десем ешкiм ренжи қоймас. Интернет журналистикасы әлi қалыптасқан жоқ. Жоғары оқу орындарының журналистика факультетiнде интернет журналистерiн даярлаған күннiң өзiнде интернеттiң не екенiн толық түсiнбеген кiсiлер дәрiс бередi, оқулық әлi дайындалмаған. Бiзде қазақтiлдi журналистиканың зерттеу тенденциясын бақылау жүйесi жоқ. Қазiр ол қай деңгейде, қайда барады, болашақта қалай болуы мүмкiн, оның қоғамға тигiзiп отырған әсерi қалай деген сараптамалар жоқтың қасы. Журналистика ғылым түрiнде қалыптаспағандықтан, бiресе орыс журналистикасының, бiресе Батыс журналистикасының ықпалында кетiп барады.

Мысалы, мен жақында жолым түсiп Ригада болып қайттым. Бiзге Латвия туралы жеткен ақпараттардың көбi олар орыс тiлiне қарсы, орысқа қатыстының бәрiн құртып-жойып жатыр дегенге сайып келген едi. Алайда, олай болмай шықты. Онда 2,5 миллион ғана халық тұрады екен. Орыстарға жек көрiнiшпен қарайтын сезiмдi байқаған жоқпын. Олар өздерiнiң ұлттық қалпын сақтау үшiн, қалпына келтiру үшiн күресiп жатыр, ол рас. Бiрақ, туристердiң көбi орыстар болғандықтан, орыс тiлiнде сөйлеуге мәжбүр. Демек, бiз Рига туралы ақпаратты орыстiлдi ақпарат құралдарынан алып отырмыз да, соның ықпалында қалып қойғанбыз.

— Әңгiмеңе рахмет!

Әңгiмелескен Есенгүл КӘПҚЫЗЫ