СЫРТТАЙ – БЕЛГІСІЗ БАТЫРЛАРДЫҢ ЖИЫНТЫҚ БЕЛГІСІ

СЫРТТАЙ – БЕЛГІСІЗ БАТЫРЛАРДЫҢ ЖИЫНТЫҚ БЕЛГІСІ

– Ақан аға, әңгіменің ауанын «Жаужүрек мың бала» фильмінен бастасақ. Жалпы, идея кімдікі?

– «Жаужүрек мың баланың» негізгі идея­сын ұсынған «Қазақфильм» киностудиясының басшылығы. Өткен жылдың қыркүйек айында Ермек Аманшаев мені «Қазақфильмге» шақырып, осы жоба төңірегінде ұсыныс жасаған еді. Режиссерлік өмірімдегі алғашқы тарихи фильм екенін айтпасам да болады.

– Жүрексінген жоқсыз ба?

– Әуелі жобаны қолға алғанымда, жүрексінгенім рас. Ермек ағаға да: «Әуелі ойланып көрейін» дедім. Синопсисті алып, командама көрсеттім. Үйдегі ата-анаммен, жұбайыммен ақылдасып көрдім. Сөйтіп, ой мен пікірлерді түйіндеп, «тәуекел» деп іске кірісіп кеттік. Бұған дейін тарихи фильм түсіріп көрмеген соң, қолымыздан келе ме, жоқ па, соны да байқап көрелік дедік. Тарихи фильм ретінде алғашқы киномыз. Әрі, жәй фильм емес, үлкен жоба. Алғаш рет түсірейін деп отырмыз. Ауыр боларын білдік. Бұған дейін де «Ликвидаторды» «Қазақфильм» киностудиясымен бірігіп жасаған едік. Сол фильмнің тұсаукесер рәсімінде, Ермек аға маған: «Ақан, үлкен бір жобамыз бар. Бұл жөнінде кейінірек сөйлесейік» деген еді. Ермек ағалар «мың бала» төңірегінде бір-екі жыл жұмыс істеген екен. Бұл жобаның аясында, біраз адамдар жұмыс атқарыпты. Екі-үш парақ қағазға жобаның идеясын түсіріп, «қалай болады, қалай түсіріледі?» деген мақсатта арнайы сызбасын жасап шығарған. Сол сызбаны оқып отырып, Ермек ағаға: «мен бұл жобаны қолға алатын болсам, онда менімен бірге өзімнің командам жұмыс істейтін болады», – деп айттым. Өзімнің операторым бар, Тимур атты сценарийстім бар. Олармен қоян-қолтық жұмыс істеп үйренгем. Сценарийдің бірінші жобасын қолға алғаннан кейін, Тимур екеуміз отырып, ол хикаяны кішкене өзгерттік.

– Көркем дүние негізінде түсірілген фильмде ауытқулар болатыны белгілі. Сіздер сонда сценарийге өзгертулер жасадыңыздар ма?

– Өзгертулер болғанда, көп емес. Кей тұстарына аздап өзгерістер жасадық.

– Не себепті?

– Екі-үш бет қағазға жазылған дүние, ол – жоба ғана (синопсис). «Ереке, егер біз бұл жобаға кірісетін болсақ, бұған кішкене өзгертулер болады. Қысқаратын жері болса, қысқартамыз, қосатын тұстары болса, оны да көреміз» деп айтқан едім. Керегін аламыз, керек емес жері болса, қысқартамыз дегендей…

«ЖАУЖҮРЕК МЫҢ БАЛАҒА» КӘСІБИ МАМАНДАР

ЖҰМЫС ІСТЕДІ»

– Жалпы, мың баланың тарихынан бұрын хабарыңыз болды ма? Сартай батыр туралы естіген бе едіңіз?

– Жобаны алған кезде, бұл жөнінде киностудия басшылығымен нақты келісім жасап алдық. Яғни нақты деректерге құрылған тарихи дүние жасау керек. Кеңесшілермен, тарихшылармен, киностудия басшылығымен ақылдаса келе, бір ортақ шешімге келдік. Біздің Сартайымыз – жас бала болуы керек. Әрі жетім бала болса. Оның үстіне, ол нақты бір кейіпкер емес, жинақы образ болса деп шештік. Әрі ол баланың атын «Сартай» деп қоямыз ба, әлде басқаша ат қоямыз ба деп те біраз ақылдастық. Кейін келе, Сартайдан басқа жақсы ат тумады. Бұған ертең тарихшылар, зиялы қауым немесе ұрпақтары тарапынан дау тууы мүмкін деген ойлар да болды. Бірақ Ермек аға: «Бұл жөнінде сұхбаттар арқылы болсын, баспасөз арқылы болсын түсіндіріп айтамыз», – деді. Әрі Сартай батырдың атын насихаттай берейік деген шешім болды. Сондықтан фильмдегі Сартай – нақты Сартай бабамыздың бейнесі емес, жинақы образ. Қарасаңыз, тарихта батырлар көп. Бірақ олардың көбінің атаулары белгісіз. Біздің білетініміз – Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай сияқты есімдері елге белгілілері ғана. Ал белгісіз батырлар қаншама?! Фильм түсіру барысында, талай бейіттердің ортасында болдық. Қорғандарды көрдік. Сол бейіттерді қарасаңыз, жерімізде қандай қырғын, сұрапыл шайқастардың болғанын сезінесің. Бабаларымыздың қалай қырылғанын осы молалардан-ақ сезуге болады. Тарихта есімдері қалған бабаларымыздың даңқы бір бөлек. Тарихта есімдері қалмаған, өзіндік орны, ерекшелігі бар батырлар болды. Олар да жан аямай күресті. Олар туралы нақты ешкім деректі фильм түсірген жоқ. Олар туралы нақты деректер жазылып қалмаған. Бірақ олар да елін, жерін қорғады. Ұрпағының келешегі үшін күресті. Олардың ержүрек, батыр болғанына жүз пайыз сенем әрі ел үшін құрбан болғанын білем. Олар біздің бостандығымыз үшін құрбан болды. Таймас та, Қорлан да – жинақы образ. Тарихта ондай есімдер болған жоқ. Әбілхайыр хан, Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би, Абылай хан, Наурызбай, Бөгенбай, Қабанбай сияқты батыр бабаларымыз болған. Солардың жанында белгісіз жас жеткіншектер құрбан болды. Өрімдей жас жігіттер бостандықтың жолында жан аямай күресті, мерт болды. Сол белгісіз, өрімдей жастардың ортақ, жинақы образын жасап, жақсы бір дүние жасағымыз келді. Әрі бұл қазақ үшін, қазақ үшін ғана емес, бүкіл қазақстандықтар үшін пайдалы дүние болса дедік. Сондықтан бұл жоба үшін «Қазақфильмнің» орны бөлек.

– Жоңғар мен қазақтың шайқасы туралы «Жаужүрек мың балаға» дейін де бірнеше фильмдер түсірілгені белгілі. «Көшпенділерден» бастап, «Батыр Баян», «Сардар» сияқты тарихи фильмдер жарыққа шықты. Сол фильмдердегі шайқастарды зерттеп, өзіңізге керегін пайдаландыңыз ба?

– Әдейі пайда іздеген жоқпыз, бірақ бұл тарихи фильмдердің тәжірибесін және жақсы шыққан жағын ескеруді жөн көрдік. Сценарийді қолға алғаннан кейін, Радли Скотт сияқты режиссерлердің «Гладиатор», «Царство небесное» деген фильмдерін қайта-қайта қарап, ұрыс-тәсілдерін беретін тұстарын үйренуге тырыстық. Әрине, ол фильмдердің бюджеттері де біздің фильмге қарағанда өзгеше. Соған қарамастан, «Жаужүрек мың бала» фильмін халықаралық деңгейде жасағымыз келді. Сол себепті бұл фильмге он бес елден кәсіби мамандар келіп, жұмыс істеді. Ұлыбританиядан Клэр Даунс дейтін скрипт-доктор келді. Киноның сценарийін талқылап, қалай болуы керектігіне көмектесті. Мұның бәрі үлкен әрі аса қиын ғылым. Оны үйреніп, білу де қажет. Қай жерінде шайқас, қай жерде махаббат болу керек, соның бәрін реттеп отырды. Содан кейінгі көмегі тиген жандар – монтаж жасаушымыз Николас Трамбисьевич (Франция) пен Кристофер Бэлл (АҚШ). Дыбысын жасаған Жан Гудье (Франция) Кейінірек Сергей Лобанов «Қазақфильмде» дыбысын жинақтады. Бірақ, қуанышымызға орай, негізгі күш біздікі, өз еліміздікі.

– Сіз айтып отырған бұл мамандармен келісіп, жұмыс істеу оңай болмаған да шығар. Қалай тіл таптыңыздар?

– Тез тіл таптық. «Қазақфильм» тарапынан тез келісімшарттар жасалып, бұл мамандардың келіп, жұмыс істеуіне мүмкіндіктер жасалды. Оған қоса, Белоруссиядан келген, бас су­ретшіміздің ассистенттерінің жұмысын атқарған екі ағайынды кісі болды. Костюм­дердің кішкене ескілеу болып көрі­нуін, киіз үйлердің, ыдыс-аяқтың, қару-жарақтың ескілеу болуын сол кісілер жасады. Өйткені киімдердің бәрі жаңа ғана ине-жіптен шыққандай таза болып тұрса, көрермен оған сенбейді. Терлегенін, былғанғанын, тозғанын көрсету керек. Сонда көрерменнің тарапынан да киноға деген шынайы сезім оянады. Соғыс сахналарының кейбіреуін компьютер графикасымен көрсетуіміз керек болды. Бұл жұмысты Мәскеудің мамандары жасады.Тағы бір айтарлық жағдай – кеңесшісіз бір қадам да жасаған жоқпыз. Тарихи кеңесшілер де көп болды. «Ақан, ол кездегі жоңғарлардың жағдайы бізге қарағанда, әлдеқайда жақсы болған» деп тарихи кеңесшілеріміз айтып отырды. Олардың тұрақты армиялары болды. Экономикасы, әскері жағынан да мықты болған екен. Қазақтарда ауызбіршілік аз болған соң, олар ақырын-ақырын жерімізді басып алып отырған ғой. Сондықтан да ол жағдайды костюм жағынан болсын, тұрмыстық деңгейі жағынан болсын көрсетуіміз керек болды.

Тілдік жағынан да арнайы кеңесшілеріміз болды. Сценарий орыс тілінде жазылып, оны қазақшаға аудардық. Оның өзі бірнеше қолдан өтіп отырды. Сценарийдің он екі нұсқасы болды.

«ҚАЗАҚТАН ШЫҚҚАН БАТЫР ҚЫЗДАР АЗ БОЛМАҒАН»

– Фильмде қазақтың игі-жақ­сы­ла­рының образын белгілі өнер шеберлері ойнады. Тіпті арасынан қоғам қайраткері, белгілі әнші Бекболат Тілеухан мырзаны да байқап қалдық. Бұл кімнің іріктеуі? Режиссердің бе, әлде «Қазақфильм» ки­ностудиясы бекітті ме?

– Бекболат ағамыз Бұқар жыраудың образын сомдады. Актерлер жөнінде киностудияға ұсыныс бердім. Әрине, Бұқар жыраудың бейнесі Бекболат ағаға лайықты рөл болып тұрғандықтан, біз арнайы шақырдық. Негізінде, «Қазақфильм» студиясында, әр фильмді түсірер алдында, жобаны комиссия алдында қорғау керек. «Актерлеріміз мынадай болады, безендіру жағы былай, түсіру орын­дары осы жерде болады» деп қорғап алғаннан кейін, алаңдамай, сол бойынша жұмысқа кірістік.

– Жалпы, фильмнің негізгі кейіп­керлерін – басты рөлдерін сомдап шыққан Асылхан, Аян, Әлия екені белгілі. Негізгі салмақтың көбі соларға түскені айт­паса да түсінікті. Бұл үшеуін таңдауда қиналмадыңыз ба?

– Негізінде дайындық мерзіміне көбірек маңыз бердік. Жеті айдай дайындалдық. Бұл дайындықтың ішіне бәрі кіреді. Актерлерді іріктеу, костюмдерді дайындау, киіз үйлердің декорациясы… Актерлерді іріктеу кезінде, кас­тингке 23 мыңға жуық адам қатысты. Бүкіл Қазақстан бойынша балалар келді. Жайна Әбдиева дейтін кастинг директорымыз таңдау жасады. Негізінде біз әуелде Аян Өтепбергенді басты рөлге бекітіп отырған едік. Бір-екі тур өткеннен кейін Асылхан Төлепов келді. Сосын Асылханды Сартай рөліне бекітіп, Аян Таймастың рөліне бекіді.

– Біз көрген Сартай бейнесінде батыр­лықтан гөрі, нәзіктік басымдау сияқты екен…

– Бізге керегі де сол нәзіктік пен батыл­дықтың қоспасы еді. Сартай – нәзік­теу, сүйкімді бала болуға тиіс болатын. Асыл­ханның тағы бір қыры – ол таэквондодан қара белбеудің иесі. Асылханның өзі ауылдан шыққан қарадомалақ бала. Аттың үстінде жүруді каскадерлеріміз үйреткен кезде, оның атқа отыруға икемі бар екенін байқадық. Асылхан да, Аян да ол кезде Т.Жүргенов атындағы өнер колледжінде актер мамандығы бойынша білім алып жүрген студенттер болатын. Оларды үйрету аса қиын бола қойған жоқ. Актерлік шеберлік жағынан бейімі бар екен. Бұл фильмді түсіруде каскадерлеріміздің де еңбегі аз емес. Олар бізге көп көмек көрсетті. Шайқастың бәрінің қойылымын қойған Жайдарбек Кунгужинов деген жігіт. Өзінің «Номад» дейтін командасы бар. Тәжірибесі өте мол маман.

– Фильмдегі Қорлан образы да кө­рер­мендерге ерекше ұнаған көрінеді. Қорлан арқылы атқа шауып, айқасқа шыққан қазақ қыздарының бейнесін көрсеткілеріңіз келді ме?

– Қазақтан шыққан батыр қыздар аз болмаған. Аласапыран, айқас, зұлмат кезең­дерді бастан өткеріп жатқан тұста, қазақ қызына батыр болмасқа жол жоқ еді. Ерлермен бірге атқа қонды. Қолына қылыш, найза ұстады. Жоңғарлармен айқаста жан аямай күресті. Тіпті күні кешегі фашизммен қарсы соғыста Әлия мен Мәншүктей батыр қыздар шыққан жоқ па?

– «Жаужүрек мың бала» фильмі үшін өте үлкен шығармашылық топ жұмыс істепті. Әуре-сарсаңы да аз болмағанға ұқсайды. Ал фильмнің бюджеті бар болғаны – 10 миллион доллар. Бұл қаржы фильмнің түсірілуіне жетті ме?

– Әуелгі дыбысы, монтажы Францияда жасалды да, кейінгі дыбыс жазу, бас-аяғын құрау жұмыстары өзіміздің «Қазақфильм» киностудиясында жасалды. Өйткені өзіміздің студияда жасау, бізге арзандау түсті. Негізгі түсірілімге ақшаны жеткіздік. «Әй, шіркін-ай, мынадай болғанда, былай жасағанда» дейтін тұстар кез келген адамда болады ғой. Төрт құбыласы түгел дүние болмайды. Бір пайыз болса да, «әттеген-ай» дейтін тұстар қалып отырады. Негізінде ұлт киносы үшін жүрегі ауыратын, қазақтың асыл өнері мен мәдениетін биіктен көргісі келетін көрермендердің көңілдерінен шыққан сияқты. Сол бізді қуантады.

– Жоңғарлардың рөліне Моңғолиядан арнайы актерлер келгенін естідік. Ол актерлермен келісім жасау қиындық тудырған жоқ па?

– Жоңғарлардың рөлін ойнайтын моңғол актерлері болу керек деген біз үшін принципті мәселе болды. Киноның шынайы болуы үшін, моңғол актерлері ойнауы тиіс еді. Әрі тілі ескі моңғол тілі болуы қажет. Ол үшін әуелі Моңғолияға барып, ол жақтан актерлерді іріктеп қайтуға тура келді. Туваның белгілі актері Эдуард Ондармен таныс едім. Онымен халықаралық кинофестиваль кезінде танысқанмын. Ол Шыңғысханның ролін ойнаған. Сол кісілермен келісімге келіп, кас­тинг директоры Моңғолияда жобасын жасап келді. Соған қарап, біз өз таңдауымызды жасадық. Олар бізге: «Әуелі сценарийді оқып, танысып шығайық. Егер де сценарий бізге ұнамаса, келіспейміз» деген талап қойды. Ең басында кеңесшілермен ақылдасып отырғанда, жауларымыздың образын дұрыс бейнелеу мәселесі де қойылған болатын. Оларды жексұрын, зұлым, адам етін жейтін сұмпайы ретінде көрсетпеуге тырыстық. Олар да бізге лайықты жау болуға тиіс. Қуанышқа орай, олар сценариймен танысқаннан кейін, өздерінің келісімдерін берді. Моңғол ак­терлерінің ойындары да біздің көңілімізден шықты.

– «Жаужүрек мың бала» кинотеатрларға прокатқа шыққан кезде көрермендер қазақ тіліндегі нұсқасын көбірек іздеді. Естуімізше, қазақ тіліндегі нұсқасынан гөрі, орыс тіліндегі нұсқасы көбірек әзірленген екен. Бұған не себеп?

– Менің де естуімше, «Қазақфильм» жартылай қазақ тілінде, жартылай орыс тілінде дайындап, кинотеатрларға ұсынған екен. Айналым, кинотеатрдағы прокат мәселесіне біздің қатысымыз жоқ, бірақ әрине, жақсы болғанын қалаймыз. Оның бәрі – «Қазақфильмнің» шаруасы. Шет елге қалай сату мәселесі де киностудияға қатысты. Орысша болу керек, ағылшынша да қажет. Тіпті, француздар сұраса, француз тілінде дайындаған да жөн.

– Оныңыз да дұрыс шығар. Бірақ бізді мазалайтыны – қазақстандық прокат ғана.

– Қаладағы кинотеатрлар үшін орыс тіліндегі нұсқасы да қажет. Өйткені көрер­меннің кейбірі, өкінішке қарай, қазақ тілін білмейді. Сосын фильмді елімізде тұратын басқа ұлттардың өкілдері көрсе, біз одан зардап шекпейміз.

– Мониторингті қарап отырсаңыз, қаладағы көрерменнің көпшілігі орыс тілін­дегісін емес, қазақ тіліндегісін тама­шалағанын айтады.

– Бізді қуантып жатқан тұсы да осы. Қазақ көрермендерінің келіп, өздері ғана келіп қоймай, ата-анасын, бауырларын, туыс-туғандарын ертіп, киноны қазақша тамашалап жатқаны. Бұрын мұндай дүние болмаған сияқты. Өйткені прокатқа алатын кинотеатр басшылығы, көбінде орыс тіліндегі нұсқасын сұрауға тырысатын еді. Олардың ұғымында, фильмді қазақша қойса, қазақ көрермені келмейді деген пікір қалыптасқан. Олардың саясаты белгілі. Оларға ақша түсу керек. Ал қазір прокат иелерінің киностудияға келіп, қазақ тіліндегі нұсқасын сұрап жатқанының өзі – зор қуаныш.

– Төрт күннің ішінде «Жаужүрек мың баланың» бір миллион доллар жинағанын естіп қуандық. Бұл хабарды өзіңіз де естіген шығарсыз.

– Бұл бұрын-соңды болмаған жағдай. «Аватар» фильмі 3 миллион жинаған екен, оның өзі бүкіл прокаттық айналым кезінде жүзеге асыпты. Біз «Аватардан» озсақ, қазақ киносы үшін бұл үлкен жетістік болар еді. Бұл жетістік мені ғана емес, менің әріптестерімді де ынталандырар еді, ілгері ұмтылдырар еді. Бір миллион долларға кино түсірер болсақ, оны қайтарып алуға болады екен деген ой пайда болады адамда. Әрі адамға серпін береді.

– Осы табысты фильмнен кейін «Қазақ­фильмнен» тағы да ұсыныстар түсіп жатыр ма?

– Әзірге жобалар бар. Осы айдың аяғында реттелер деп ойлаймын. Оның үстіне, бізде бұдан басқа да бірнеше жоба бар. Соны дайындау үстіндеміз.

– Сіз режиссер ретінде көбірек жұмыс істейсіз бе, әлде продюсер ретінде ме?

– Режиссер ретінде де және продюсер ретінде де жұмыс істеймін. «Жаужүрек мың бала» менің режиссер ретіндегі төртінші фильмім. Одан бөлек, «Хабар», «Қазақстан» телеарналарында бірнеше те­ле­хикаяларды продюсер ретінде атқарып жүрмін. Жүзеге асырсам деген идеяларым жетерлік. Екінші дүниежүзілік соғыстың қазақ үшін тарихи маңызы зор. Бұл соғыста қаншама азаматтарымыз опат болды. Ол қанды қырғын туралы ашылмаған ақиқаттар да бар. Балаларымыз сол жеңістің қандай жолмен жеткенін ұмытып барады. АҚШ-та, Ресей де өз идеологиялары бойынша көрсетуге тырысады бұл соғысты. Біздің әр ауылымыздан қаншама аталарымыз соғысқа аттанды. Осы мәселені ұмытпауымыз керек.

– Ресейде түсірілген соғыс туралы фильмдерге қарасақ, соғыста батыр болғандардың көбі орыс ұлтының өкілдері сияқты көрінеді. Орыстан басқа, қаншама халықтың өкілдері сол зұлматта құрбан болған жоқ па?

– Оныңыз рас. Тек қазақ халқы емес, Кеңес Одағы болып тұрған кезде, он бес республикадан қаншама халық соғысқа аттанды. Сол соғыста жеңімпаз болуымызға күш салды. 20 млн.-нан астам адам қаза тапты. Осындай қанды қырғынмен келген соғысты ұмытуға болмайды. Сол соғыстағы қазақ халқының рөлін ұмытпау керек, оны бүгінгі ұрпаққа насихаттауымыз қажет.

«МАХАББАТТЫ АШЫҚ КӨРСЕТПЕУ – БҰЛ МЕНІҢ

ӨЗ ПРИНЦИПІМ»

– «Жаужүрек мың бала» фильмі халықаралық кинофестивальге шыға ма?

– Канн фестивалінде нарықтық көр­сетілім болады. Оған «Қазақфильм» киностудиясы өздері дайындап, апаратын болып отыр. Продюсерлер ол фильмді өнім ретінде сатуға тиіс. Ол жерге көрермен ретінде қатысатындар да сол өнімді сатып алушылар. Олардың қатарында продюсерлер, дистрибьютерлер бар. Бұл жерде фильм нағыз нарықтық өнім ретінде көрсетіледі. Менің естуімше, көптеген елдерден «Жаужүрек мың балаға» қызығушылық танытып жатқандар бар екен. Мұның өзі қуантарлық жайт.

– Өткенде телеарналардың бірінде берген сұхбатында Ермек Аманшаев «Мың баланың» төрт сағатқа созылғанын, кейін монтаждай келе, екі жарым сағатқа түсірілгенін айтты. Сол төрт сағаттық қойылымнан кесіліп қалған жақсы сюжеттер бар ма?

– Фильміміздің монтажының он төрт жобасы болды. Бірінші жоба төрт сағаттан көп болғаны рас. Түсірілімді бітіріп келіп, монтаж жасаушылардың қасында отырып, олармен бірге жұмыс істедік. Төрт сағаттық фильмді ешкім көре алмайды. Жалығып кетеді ғой. Сол себепті, оны екі сағатқа ықшамдау қажет болды. Бірнеше сахналар қырқылып қалды.

– Өкінген жоқсыз ба?

– Еңбек қой. Әрі кеткен уақыт бар. Шет елдің монтаж жасаушыларының бір жақсысы, олар киноға сырттай баға беріп, қарайды. Олар ненің қажет, ненің қажет емес екенін бірден түсінеді. Оларды бір жағынан хирург деп қабылдауға болады. Артық нәрсені сылып тастайды. Режиссердің өзі монтаж жасап отырған кезде, іштей жанашырлықпен қарап отырады. Оларда ондай нәрсе жоқ. Олар көрерменнің көзқарасымен қарайды жобаға. Сөйтіп қысқарта келіп, екі сағатқа ықшамдап шығарады.

– Көрерменнің риза болып отырған тағы бір тұсы – Сартай мен Зеренің махаббаты. Режиссер ретінде ашық көр­сетілімнен қашқан сияқтысыз.

– Өз басым, Аллаға сенем. Бәріміз де Алла алдында да, қоғам алдында да жауаптымыз. Махаббат туралы дұрыс насихат болу керек. Ермек аға да бірнеше рет «Махаббатты мөлдір етіп көрсету керек» деп айтты. Қыз Жібек пен Төлегеннің, Ромео мен Джульеттаның махаббатындай шынайы, әдемі сезім болса… Сондай нәзік, әдемі, таза махаббатты көрсету мақсат болды. Жалпы, махаббатты ашық көрсетпеу – бұл менің өзімнің принципім. Тіпті, менің фильмдерімде кейіпкерлерімді сүйістірмеймін де. Тек, бір-бірінің қолынан ұстайды, болды. Соңында біздің Зереміздің аяғы ауыр. Ұрпақ қалды. Батырдың жалғасы бар. Мұнда да әдемі жалғастық бар. Тек шынайы, таза махаббатты көрсету туралы мақсат қойған едік. Сол мақсаттың үдесінен шыққан сияқтымыз. Бұл «Мың балада» ғана емес, бүкіл жобаларда болуы тиіс. Анайы көрсетілімсіз де кино жасауға болады. Өйткені фильмнің қоғамға пайдасы тиюі керек. Ол фильмдердің көрерменге, жалпы жұртшылыққа кесірі тиетін болса, одан бізге не пайда?

– Кейбір жекеменшік студиялардың кейбір өнімдеріне қалай баға бересіз? Әріптестік тұрғыдан…

– Өз басым ондай баға бере алмаймын. Кабинетте отырып алып, ақыл айтып отырсам, ол дұрыс емес. Олар да менің әріптестерім. Өзімнің жұмысымды ерекше сүйем. Сондықтан олардың еңбегін де жақсы түсінем. Олар да «жаман болсын» деп, кино түсірмейді. Бағаны көрермен береді. Бұл – ақиқат. Олардың да өзінің бір ойы бар шығар. Олардың еңбектерін құрметтеймін. Бірақ бәрін талантты деп айта алмаймын. Сонымен қатар, қазір фильм көп түсіріліп жатқаны дұрыс және қуанышты жағдай. Сан бар жерде, сапа болады. «Көш жүре түзеледі» демей ме? Әлі де қазақ киносының көші түзелетін болады.

– Қазақ режиссеріне басты қа­жет­тілік не деп ойлайсыз? Талант па, әлде еңбек пе?

– Екеуі де болу керек. Менің ойымша, талант болып, еңбек етпесе немесе керісінше, еңбек етіп, талантың болмаса, одан жақсы дүние тумайды.

– Шетелдік режиссерлердің тәжі­рибесіне сүйенесіз бе?

– Сүйену емес. Жалпы, жақсы көретін режиссерлерім бар. Олардың фильмдерін жиі-жиі көріп отырам. Шеберліктерін мең­геруге тырысам. Жақсысын үйренем. Кейбір режиссерлердің киноларын сағынып жүрем. Кино өндірісте дүниежүзілік ки­нематографқа тенденцияларды орнатып отыратын режиссерлердің жұмыстарын қуана қараймын. Қазақтың арасынан сондай режиссер шықса, неге қуанбасқа? Шығып та жүр. Мәселен Тимур Бекмамбетов. Әйтеуір, қазақ. Оның қазақ деген тегі бар емес пе?

– Өзіңіз ше? Тәжірибе алмасуды ойлайсыз ба?

– Алла қаласа, көреміз. Біздің де арамыздан сол Ридли Скотт, Дэвид Финчер, Крис­тофер Нолан сияқты мықты режиссерлер шығып, өзінің кино тілін, өзінің кинодағы стилін жасайтын болса, құба құп. Әрі оның фильмдерін бүкіл дүниежүзі қабылдауы керек. Жапония өзінің мәдениетін қалай қалыптастырды?! Самурай десе, бүкіл жапон жұрты еске түседі. Бүкіл дүниежүзіне өзінің мәдениетін экспортқа шығарып отырады. Біз де солай арнайы бренд жасап, «номад» деп насихаттасақ, жақсы болар еді.

Әңгiмелескен

Гүлзина

БЕКТАСОВА