ҰЛЫ ХАННЫҢ ҰРПАҚТАРЫ ҚАЙДА ТАРАҒАН?

ҰЛЫ ХАННЫҢ ҰРПАҚТАРЫ ҚАЙДА ТАРАҒАН?

Жуырда Алматыда Ғизат Таболдиннiң «ХIII ғасырдан ХХI ғасырға дейiнгi Шыңғыс ұрпақтарының Дүниежүзiлiк (әлемдiк) генеологиясы» кiтабының тұсаукесерi болып өттi. Ол 2010 жылы академик Анатолий Оловинцовпен бiрiгiп шығарған «Шыңғыс ұрпақтары. Әулеттерi және дәуiрлерi» еңбегiнiң толықтырылған басылымы болып табылады.

Жиынға Қазақстанның және алыс-жақын ше­телдердің көрнекті ғылым, мәдениет және қоғам қайраткерлері қатысты. Олардың қа­тарында: Қазақстан Ұлттық Ғылым акаде­мия­сының корреспондент мүшесі Оразақ Ыс­мағұлов, Қазақстан Республикасына ең­бек сіңірген қайраткер, кинорежиссер Эльза­ Ділмұхамедова, Қазақстандағы орыс, казак және славяндары Үйлестіру кеңесі тө­ра­ғасының орынбасары, Жетісу казактары­ одағының атаманы Сергей Машканцев, «Шыңғысхан» журналының шығарушысы Дулат Әрінов және басқалар болды. Шараның не­гізгі ұйымдастырушыларының бірі ре­тін­де «Еуразия халықтарының бірлігі» қоз­ға­лы­сының жетекшісі, әлем түркі халықтары кон­гресінің президенті (Нью-Йорк, АҚШ) Арман Ақмұханов сөз сөйледі.

Соңғы кездері дүниежүзінде этногенез жә­не генеология тұрғысындағы мәселелер соны қарқынмен көтерілуде. Шығыс өр­ке­ниеті үшін рулық түп-тамырыңды білу қа­лып­ты құбылыс. Үш мың данамен жарық көр­ген аталмыш басылымды дүниежүзіндегі ұлы­ ханды зерттеудің үзіліссіз сатылық жал­ға­сы деуге болады. Ол ұлы әміршінің 850 жыл­дығына арналған. Зерттеу 800 жылды жә­не Шыңғыс ұрпақтарының 10 мыңнан ас­там өкілін қамтиды. Бұның алдындағы ба­сы­­л­ымда үш мыңға жуық жандардың аты-жөні аталғанын ескерте кеткен жөн. Сөйтіп, Шыңғыс хан мен оның ұрпағының шежіресі дүниеге келді. Кітап авторы Ғ.Таболдин ге­не­о­логия бойынша Шыңғыс ұрпақтары жө­нін­дегі жинақталған деректерде тек қазақ жүз­де­рін билеушілердің аттары мен олардың ту­ыстық қатынастары ғана емес, сондай-ақ, көш­пенділерді билеудегі ғасырлар бойғы қа­лып­тасқан дәстүрінің де қамтылғанын атап өтті.­ Шыңғыс ұрпақтарының мұралары мен­ мұрагерлер тағдыры бүгінгі Еуразия­ құр­лығында өмір сүретін күллі түркі ха­лық­тарының тарихынан елеулі орын ал­ған. Әлеуметтік зерттеулер мәдениеттің дүние­жү­зілік классикасына кірген, көптеген әдеби шы­ғармаларға енген есімдер жайындағы бір­та­лай қызғылықты құпияларды ашады. Аталмыш еңбекте тарихи жазбаларды зерттеу ба­ры­­­сында (араб, парсы, қытай, моңғол, Еуропа)­ ХІІ­І ғасыр мен ХХІ ғасыр аралығындағы Шың­ғыс хан ұрпақтарының жүйелі туыстық-от­ба­сылық қатыстығы жинақталды. Кітапты жа­рыққа шығару барысында В.Бартольд, М.Сапарғалиев, Л.Гумилев, В.Юдин, С.Кляш­тор­ный, Т.Сұлтанов, Ю.Селезнев сияқты шы­ғыс­танушылармен қатар отандық тарихшылар М.Қозыбаев, М.Әбусейітова, Б.Ермұханов, И.Еро­феевалардың, моңғол зерттеушілерінің ең­бектері және 170-тен астам басқа да де­рек көздері пайдаланылды. – Бұл – объективті ғылыми-зерттеу жұмысы, – деді өз сөзінде Ғизат Жолдағарұлы. – Кітап жазу мақсатында біз Шыңғыс ұрпақтарына жататын адамдарды, олардың қатыстылығын растайтын құжаттық фактілерді іздеп шетелдерге де шықтық. Көптеген ғалымдар бізді Алтын Орда мен онан кейінгі мемлекеттер туралы тың дүниелермен байытты. Яғни біз өзімізде әлі жарық көрмеген ұшан-теңіз соны деректерге ие болдық. Бүгінде дүние жүзінде бір адамнан тараған туыстық байланысты зерттеу осы уақытқа дейін тап осындай ауқымда жүзеге аспаған еді. Шыңғыстану мен Шыңғыс ұрпақтарын қан­ арқылы зерттеу және адамдардың ту­ыстығын дәлелдеудегі жаңа бағыт Окс­форд­тың генетик ғалымы Спенсер Веллстің есі­мімен тікелей байланысты. 1998 жылы ол­ өзінің әріптестерімен бірге Орта Азияны­ ара­лап, 2 мың жергілікті тұрғынның сарапқа қа­жетті қан мөлшерін алып кетті. Жиналған ма­териалдарды зерттеуге бірнеше жыл қа­жет болды. Шыңғыс ұрпақтарының V хро­мосомдары Каспий теңізінен Тынық мұ­хи­ты­на дейінгі ұлан-ғайыр жерде мекендейтін 16 азия халықтарынан кездескен. Орташа есеп­пен генетикалық із әлемнің 0,5 пайыз ер адам­да­рынан анықталған. Хромосомдардың осы тү­рінің пайда болу мерзімі ұлы қолбасшының өмір сүрген кезеңімен дәлме-дәл. Сондай-ақ­ мұрағаттық және басқа да көздерден алын­ған деректер генетикалық дәлелдермен сәй­кес. Дегенмен беделді зерттеушілердің пайым­да­уына қарамай-ақ, мұның барлығын тек тео­рия жүзінде қалдыра тұруға тура келеді. Өйт­кені оны тек Шыңғыс хан сүйегіне жасалған са­раптама қорытындысы ғана растай алады. Өкі­нішке қарай, оның сүйегі әлі табылған жоқ.­ Ғизат Таболдин, оңтайлы сәтті пайда­ла­нып, кітапты шығаруға демеушілік еткені үшін және осы кітаптың негізіне айналған зерт­теу жұмыстары үшін Еуразия ғалымдар ода­ғына алғыс білдірді. Бүгінде Ғ.Таболдин мен А.Оловинцов Шыңғыс ханнан тарайтын қазақ хан, сұлтандарының шығу тегін зерттеу жұ­мыстарын жалғастыруда. Нәтижесінде тек­ ғылымда ғана емес, өнер мен мәдениет са­ла­сында бай дүниелер жарыққа шығатыны сөз­сіз. Сөз арасында бірінші кітап жарық көр­геннен кейін оның авторлары АҚШ Конгресс кітапханасынан алғыс хат алғанын айта кеткен жөн. Сондай-ақ Ғ.Таболдин мен А.Оловинцов Гарвард университетінде өтетін Шыңғыс ханның 850 жылдығына арналған форумға шақырылған. Таяуда олардың «Шыңғыс ұрпақтары. Есімдер әліпбиі» атты жаңа кітабы жарық көрмек. «ХІІІ ғасырдың ХХІ ғасырға дейінгі Дүниежүзілік Шыңғыс хан ұрпақтарының генеологиясы» кітабының тұсаукесерінде академик Оразақ Ысмағұлов: «Бұл кітап тарихшылармен қатар Қазақстан мен Орта Азия тарихына қызығатын қалың оқырмандардың көңілінен шығатынына кәміл сенемін. Мұндай бай дүниені Қазақ­с­тан тарихын оқытқанда бүкіл Еуразия аймағындағы даму үрдісін дұрыс түсіндіру үшін міндетті түрде пайдалану керек», – деді. Абылайханның шөпшегі Нұрия Бекма­ха­но­ваның «Аңыз. Арбау. Ғылым» атты кі­та­бының бүтіндей бір тарауы Шыңғыс хан өмі­рі­не арналғанын да айта кеткен жөн. Елена ХОЛЩЕВНИКОВА, Тұрсынбек ТОКИН