ТIЛ ҮШIН КҮРЕС
ТIЛ ҮШIН КҮРЕС
"Мемлекеттiк тiл туралы" Заңды шұғыл қабылдауға түрткi болуға тиiс
Динара МЫҢЖАСАРҚЫЗЫ
Бүгiнгi таңда қоғамда мемлекеттiк тiл – қазақ тiлi үшiн күрес қыза түскендей. Бұл әсiресе, Мәдениет министрлiгi қолға алған "ҚР-ның кейбiр заңнамалық актiлерiне мемлекеттiк тiл саясаты мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Заң жобасы талқылауға түскелi берi байқалып отыр. Бiр қызығы, жұмыс тобы бекiтiп, мақұлданбаған жоба елiмiздiң интернет сайттарында жарияланып кеткен.
Ондағы "2013 жылы Қазақстан халқы түгелдей қазақ тiлiне көшедi. Осы жылдан бастап мемлекеттiк қызметке қабылдау туралы өтiнiш тек қазақ тiлiнде толтырылып, мемлекеттiк және жекеменшiк мекемелерде iс-қағаздары тек қазақ тiлiнде жүргiзiледi әрi бюджеттiк саладағы қызметкерлер қазақ тiлiнде қызмет көрсетуi керек" деген қатаң талаптар орыстiлдi ортаның зығырданын қайнатқанға ұқсайды. Әсiресе қашан да орыс тiлiнiң сойылын соғып жүретiн орыстiлдi сайт қызметкерлерi мен оқырмандары байыз таппай, қазақ тiлiне қарсы пiкiрлерiн жаудыруда.
Әрине бүркеншiк атпен ойын ашық жазып отырғандардың денi қазақ тiлiне қарсы шығушылар екенi айдан анық. «Русские в Казахстане», «Zakon.kz» сайттарында мемлекеттiк тiлдi тұқыртуға бағытталған қияс пiкiрлердi оқып отырып, жүрегiмiз қан жылады. Мәселен атын көрсетудi жөн санамаған оқырман: «Қазақтардың бұл әрекетiнен түк шықпайды. Қазақстан бұған дейiн сөйлеп келген орыс тiлiнде сөйлей бередi» десе, екiншi бiреуi: «Заң жобасының өзi орыстiлдi тұрғындардың жаппай қоныс аударуына әкеледi. Бұл қысым көрсету емей немене? Аурухана картасын қазақ тiлiнде жүргiзудi енгiзу – бiздi ақылы ауруханаға баруға мәжбүр етуде. Өйткенi онда бiзге ыңғайлы әрi түсiнiктi тiлде қызмет көрсетедi. Бiз ешқайда кетпеймiз, көшеге шығамыз. Сонда көремiз, қазақ тiлi керек пе, әлде елдiң тыныштығы керек пе?» дептi мұңын шағып. Ал тағы бiрi: «Әдiлетсiз заңға жол жоқ. Қазақ тiлi мен мәдениетiн басқа ұлттың есебiнен дамыту керек пе? Орыс тiлiне мемлекеттiк тiл мәртебесiн беру керек. Нелiктен мемлекет тұрғындарының 94 пайызы сөйлейтiн тiл мемлекеттiк болмайды?..» деген ертегiнi шертiптi. Мiне, осы сынды қарама-қайшы пiкiрден бас айналады.
Елiмiздегi орыс және орыстiлдi қоғам мүшелерiнiң даурығуы заң жобасын әзiрлеп жатқан Мәдениет министрлiгiн де бей-жай қалдыра алмады. Өткен аптада Мәдениет министрлiгiнiң жауапты хатшысы Жанна Құрманғалиева БАҚ өкiлдерiн шұғыл жинап, интернет сайттарында көрiнiс тапқан заң жобасының қарапайым «жұмыс мәтiнi» екенiн жеткiздi. «Әдейi тұнықты лайлау, соқыр сәуегейлiк жасау арқылы қоғамға қозғау салып, базбiреулер жандайшаптықпен рейтинг көтергiсi келетiн шығар. Әйтсе де бүркеншiк атпен пiкiр айтушылардың қаңқулы құр сөздерiн ғаламторға жариялаған кез-келген модератордың орнынан айрылып қалу мүмкiндiгiн де еске салғым келедi», – деген жауапты хатшы ойын былайша сабақтады.
– «Тiлдер туралы» қолданыстағы заңнаманың 23-бабында мiндеттi түрде мемлекеттiк тiлдi бiлуi талап етiлетiн қызметтер, санаттар мен мамандықтар тiзбесiне қатысты айтыстар өрбiгенi бар. Мұнда негiзiнен азаматтарға қызмет көрсету үшiн бекiтiлген мамандықтар бойынша мемлекеттiк тiлдi ең төменгi, қажеттi деңгейде игеру туралы мәселе көтерiлiп отыр. Әзiрше ондай талап үш санатқа қатысты қарастырылады. Бұлар: мемлекеттiк қызметшiлер, ұлттық компания қызметкерлерi және құқық қорғау, әскери қызмет, сот приставтары секiлдi санатқа жататындар. Яғни бұлар негiзiнен өз жұмыстары барысында күнделiктi азаматтармен байланысып тұратын санаттағы топтар болып табылады», – дегендi жеткiзген едi.
«Тiл туралы» Заң жобасын жасақтаушының бiрi, Мәдениет вице-министрi Ғазиз Телебаев «Мегаполис» басылымына берген сұхбатында мемлекеттiк органдарға тек қазақ тiлiнде жүгiну туралы норманың заң жобасынан алынып тасталғанын ашып айтты. «Тiл туралы» Заң жобасына енген өзгертулер эмиграцияның жаңа толқынын тудыруын қаламаймын» деген вице-министр: «Қазiргi таңда бұл норма заң жобасынан алынып тасталды. Оның орнына мемлекеттiк органдарға мемлекеттiк тiлде және өзге де тiлдерде жүгiнуге болады деп жазылды. Жауап мемлекеттiк тiлде немесе азаматтар жүгiнген тiлде берiледi», – дедi бастапқы қадамынан айнып. Сондай-ақ ол қазақ тiлiн бiлу азаматтық борыш екенiн, бiрақ өзге тiлдердi пайдалануға заңды шектеу қоюға болмайтындығын айта келе, «Жұрттың бәрi интернеттегi «2013 жылдан бастап мемлекеттiк қызметкерлер қазақ тiлiнен тест тапсыратын болады» деген қолжазбалық мәтiнге шүйлiгiп алыпты. Бұл дұрыс емес. Жақында Елбасы қол қойған тiлдердi дамыту бағдарламасында көрсетiлгендей, бұл талап бағдарламаның екiншi баспалдағында, яғни 2014-2016 жылдары енгiзiледi. Бiрақ әзiрге нақты мерзiм көрсетiлмеген», – дейдi.
Бұл «қазақ тiлiнiң мәртебесi биiктейдi» деп, бөркiн аспанға атып, сүйiншiлеген тiл жанашырларының көңiлiне су сепкендей болды. Шынында да, қазiр Мәдениет министрлiгiнiң жауапты хатшысы Жанна Құрманғалиева атап өткендей, орыс тiлiнiң дәуренi жүрiп тұр. Қазақ тiлiне қарағанда орыс тiлiнiң қолдану деңгейi әлдеқайда жоғары. «Конституция нормаларына сәйкес, мемлекеттiк органдарда, жергiлiктi басқару органдарында мемлекеттiк тiлмен тең дәрежеде орыс тiлi қолданылады. Яғни тең деңгейде, теңдей ауқымда деген сөз. Бұл ретте «тең дәрежеде» деген мәселе тек қана мемлекеттiк органдарға қатысты екендiгiн еске салғым келедi. Бiз мемлекеттiк қызметкер ретiнде азаматтар тарапынан сұрау салынған тiлде жауап беруге тиiспiз. Ал жеке ұйымдар бұл мәселенi өздерi шешедi», – деген ол мемлекеттiк органдарда орыс тiлiнiң қолданылуы 80-90 пайыз болса, мемлекеттiк тiлдiң қолдану аясы 10-20 пайызды ғана құрайды» дегендi айтты. Айтпақшы, Мәдениет министрлiгi миллион данамен әдiстемелiк СД дисктер шығарыпты. Мекемелерге 10 данадан тегiн таратпақ. Алайда тәуелсiздiгiмiздiң 20 жылында қазақ тiлiн қаржының күшiмен меңгеремiз деген саясаттың еш нәтиже бермей отырғандығы көрiнiп тұрған жоқ па?!
Бiз осы тұрғыда бiрқатар саясаттанушылардың пiкiрiн бiлгендi жөн көрдiк
Мақсұт НӘРIКБАЕВ, «Әдiлет» партиясының төрағасы:
«ТIЛ ТУРАЛЫ» ЗАҢҒА ӨЗГЕРIС ЕНГIЗУДIҢ ҚАЖЕТI ЖОҚ
– Елбасының өзi айтқандай, бұл мәселенi қатты саясиландыруға болмайды. Мен оған келiсемiн. Сондықтан да кейбiр азаматтардың тiл мәселесiн саясатқа айналдыруы – қарсы жақтың реакциясын тудырады. Басқа ұлттың азаматтары емес, өзiмiздiң қаракөз қазақтардың iшiнде бұған қарсылар көп. Өйткенi олар әлi күнге қазақшаға жетiк емес. Сондықтан да олар бәрi орыс тiлiнде бола берсе деген ойда. Олар қазiргi Үкiметтiң жасап жатқан дүниесiне неге қарсы? Себебi Үкiмет «Тiл туралы» Заңға өзгерiстер мен толықтырулар арқылы жаңа заң қабылдамақшы. Ал бiздiң «Әдiлет» партиясы, жеке өз басым осыдан үш-төрт жыл бұрын «Мемлекеттiк тiл» туралы Заң жобасын дайындап (университеттiң жетi профессоры), оны Тiл комитетiнiң, басқа да қазақ тiлiнiң сойылын соғып жүрген азаматтардың қатысуымен талай рет дөңгелек үстелде талқылап, барлығы келiсiп, бiздiң жасаған жобамызды негiзгi жоба ретiнде қабылдап, қалған жобаларды осыған кiргiзейiк деп келiстi. Оның өзi кезiнде Үкiметтiң Заң жобасына кiрген болатын. Бiрақ кейбiр министрлердiң айтуымен ол заң жобасынан алынып тасталды. Менiңше, қазiргi кезде «Тiл туралы» Заңға өзгерiс енгiзiп қажетi жоқ. Бұл заңға өзгерiс енгiземiз десек, осындай у-шудан құтыла алмаймыз. Конституцияның 93-бабында «Мемлекеттiк тiл туралы» жеке заң қабылдау керектiгi туралы айтылған. Ал Конституцияны қабылдағанымызға қанша жыл болды? Бiрiншiден, сол бап әлi күнге орындалған жоқ. Екiншiден, «Мемлекеттiк тiл» туралы заң не үшiн керек? Бұл жерде айтпағым, ең бiрiншi мемлекеттiк тiлдiң өз мәртебесiн ала алмай отырғандығы, өз деңгейiнде қолданылмайтындығы басқа ұлттарға байланысты емес. Тек өзiмiздiң қазағымызға байланысты. Бүгiнгi таңда қазақтың 50 пайыздан астамы орыс тiлiнде сөйлейдi. Жасы да, жасамысы да. Кiм кiнәлi? Сондықтан да Үкiмет дербес «Мемлекеттiк тiл» туралы Заңды қабылдау керек.
– Жақында Мәдениет министрлiгiнiң жауапты хатшысы интернет сайттарындағы Қазақстанның 2013 жылы қазақ тiлiне көшетiндiгi туралы ақпараттың күмәндi екендiгiн айтқан едi.
– Дұрыс емес. «Мемлекеттiк тiл туралы» Заң қабылдау керек. Ол алдымен қазақтарға бағытталуы қажет. Өйткенi бiздiң мемлекетiмiз көпұлтты. Бiз халықтың ауызбiрлiгiн сақтаудың арқасында өзгеге өнеге болып отырмыз ғой. Құдай сақтасын, оны бұзуға болмайды. Бiрақ та мемлекеттiк тiлдi мандытпай отырған өзiмiз. Елбасы он жыл бұрын: «Қазақ қазақпен қазақша сөйлесейiкшi…» деп айтқан болатын. Ал қалада бәрi керiсiнше. Өйткенi оқушылар сабақ үстiнде қазақша, үзiлiс кезiнде орысша сөйлейдi. Одан қандай нәтиже күтемiз?
– Қазiргi таңда орыстiлдi интернет сайттарында қазақ тiлiн кемсiтуге байланысты түрлi пiкiр жариялануда. Қарап тұрсақ, соны жазатындардың денi жастар сияқты.
– Билiктен, заң жобасын жасаушылар жағынан, ұлтшылдар тарапынан айтылып жатқан пiкiрлер дұрыс емес. Үш жылда бүкiл Қазақстан қазақша сөйлейдi деген не? Мемлекеттiк қызметте отырған лауазымды азаматтардың бұлай айтуына бола ма екен?! Әрине, оған реакция болады.
Бөрiхан НҰРМҰХАМЕДОВ, «Ақ жол» партиясы төрағасының орынбасары:
«КӨП ОЙЛАНҒАН ҚҰЛ ҚАША АЛМАЙДЫ»
– Мемлекеттiк тiлдiң дәрежесiне тоқталсам, кез-келген жобаны дайындаған кезде өте мұқият, жан-жақты қарастыру керек. Қазiр мына жағдайға қарасақ, министрлiктiң өзi интернетке қалай жарияланып кеткендiгiн бiлмеймiз деп жатыр. «Ол қалай жарияланып кетедi? Оны кiм салды?» деген мәселе қылтияды. Ол – бiр. Екiншi, бiр шешiм шығарды ма, содан таймау керек. Себебi жан-жаққа жалтақтай берсек, дұрыс саясат болмайды. «Көп ойланған құл қаша алмайды» деген сөз қалған аталарымыздан. Тiлге қатысты мәселенi иi қанғанша талқылап, бiр тоқтамға әкелу қажет. Қазiр электронды ақпарат құралына шыққан нұсқаны жәй жұмыс нұсқасы дедi ғой. Ендi қазiр жобаның iшiнде мұндай мәселе болмаған екен дейдi. Он, он бес күннiң iшiнде сол жобаны жасаушылардың өзiнiң позициясы ауысып отыр. Менiңше, бұл дұрыс емес. Осыдан он, он бес жыл бұрынғы қабылданған бағдарламаларда нақты уақыт белгiленуi керек едi. Мысалы кез-келген адам мемлекеттiк қызметке тұратын болса, мiндеттi түрде қазақ тiлiнен емтихан тапсыру керек деген талапты бұрын енгiзу керек едi. Себебi мемлекеттiк деген сөзге байланысты ұйымдар, ұжымдар, мекемелердiң барлық құжаты, жұмыс барысы қазақ тiлiнде жүргiзiлуi қажет. Сондай талап болу керек. Мемлекеттiк кеден қызметi, мемлекеттiк салық мекемесi, т.б. мекемелердiң қазақ тiлiн бiлуiн мiндеттеу дұрыс. Аталмыш саладағы қызметкерлер осы мектептен өтетiн болса, басқа салалар да жәймен қазақ тiлiне өтуi ықтимал.
Норвегия сырттан келген мұнай-газ компаниялары алдында талап қоюда. «Барлық салыққа, есеп-қисапқа байланысты құжаттар норвег тiлiнде болсын» дедi. Сосын жұмысқа жергiлiктi азаматтардың қабылдануына басымдық берiп, iшкi мамандарды тартып отыр. Экономика саласына өзiнiң тiлiн енгiзiп, жұмыс iстетiп жатқанын байқайсыз. Бiздiң осындай дәрежеге көтерiлу-көтерiлмеуiмiз келешектiң еншiсiнде. Бiрақ қазiр мемлекеттiк мекемелерге қазақ тiлiн бiлу мiндетiн қою керек.
– Мәдениет вице-министрi Ғазиз Телебаев мырза баспасөзге берген сұхбатында: «Тiл туралы» Заң жобасына енген өзгертулер эмиграцияның жаңа толқынын тудыруын қаламаймын» дептi. Сiз бұған не айтар едiңiз?
– Ақпарат құралдарында жарияланып жатқан пiкiрлер басқа мүддемен жасалынып жатқан iс-әрекет сияқты.
– «Мемлекеттiк тiл туралы» Заң шұғыл қажет пе?
– Менiңше, қажет. Себебi заңның нақты, түсiнiктi талабы болмаса, мәселе шешiлмейдi. Мәселен қазiр мектептерде, ЖОО оқуға түскен кезде мемлекеттiк тiлде тапсыратын емтиханға деген көзқарастың өзi дұрыс емес. Егер оған жауапты түрде қарасақ, жастар қазақ тiлiн бұрын-ақ бiлетiн едi. 25-30 жас аралығындағы жастарда тiлден ешқандай мәселе болмас па едi, кiм бiлсiн?! Айналып келгенде, мұның бәрiне «Мемлекеттiк тiл туралы» Заң талабы үлкен қажеттiлiк тудырар едi.
Әмiржан ҚОСАНОВ, «Азат» ЖСДП партиясының бас хатшысы:
ТIЛ МӘСЕЛЕСI ТЕРЕҢДIК ПЕН ТАЛАНТТЫ ТАЛАП ЕТЕДI
– Әмiржан аға, қазiргi кезде «Тiл туралы» Заңға енгiзiлiп жатқан өзгертулерге байланысты қоғамда, әсiресе, орыстiлдi ортада пiкiрталас қыза түсуде. Осыған байланысты пiкiрiңiздi бiлдiрсеңiз.
– Сөз жоқ, тiл мәселесi – ең нәзiк әрi ең жанды мәселе. Өйткенi ол ұлтына қарамастан, кез келген адамның мүддесiне, күнделiктi күн көрiсiне тiкелей қатысты. Сондықтан да қоғамға ұсынылған жоба осыншама қызығушылық, керек десеңiз, белгiлi бiр төзiмсiздiк туғызып отыр. Билiк бiр нәрсенi мойындауы керек: ел iшiндегi бiрлiк пен татулық туралы жаттанды да жауыр боп кеткен қасаң қағидаларды жарапазандай күнде қайталап жүрiп, шын мәнiнде сол қоғамның шынайы келбетiне көп мән бермей келедi.
Жаңағы сiз айтқан пiкiрлердi оқысаңыз, «қазақ тiлiн кемсiткенi үшiн арнайы жаза қолдану керек пе?» деген ойға да келiп қаласың. Орыстiлдi ақпарат ресурстарының осылайша байбалам салуының, кем дегенде, екi себебi бар. Бiрiншiден, олардың оқырманы, яғни тауарын сатып алушылар – орыстiлдi. Солардан айрылып қалса, сол БАҚ-тардың көрер күнi не болмақ? Екiншiден, сол БАҚ-та iстейтiн журналистердiң өзi қазақша бiле бермейдi. Бiлгiсi де келмейдi. Олар өз қамын да ойлап жатыр! Бiлесiз ғой, саясаттануда «прецедент» деген ұғым бар. Осылай «бiр адым алға басып, екi адым кейiн шегiнетiнiн» бiлгенде министрлiк тiптi бұл бастаманы көтермей-ақ қойғаны абзал едi! Осынау тiлге деген тұрақсыздықты көрген қазақ тiлiнiң қарсыластарының тактикасы ендi қандай боларын өзiңiз айтпай-ақ түсiнерсiз.
Сiз айтып отырған БАҚ-тардағы пiкiрталастан бiр нәрсенi аңғардым. Ол, сөзсiз, арандатушылық. Яғни қазақ тiлi мен басқа тiлдердi (әрине, алдымен орыс тiлiн) қарама-қарсы қою. Соның негiзiнде ұлтаралық жанжал туғызып, қазақ тiлiнiң өркендеуiн тағы да бiршама уақытқа шегерiп тастау. Сөз жоқ, мемлекет құраушы ұлт ретiнде бiз, қазақтар, басқа тiлдердiң де жағдайын ескеруiмiз керек. Ол – бiзге тарих жүктеп отырған мiндет. Бiрақ ол мiндет ана тiлiмiздi шеттету арқылы жүзеге аспауы тиiс! Керiсiнше, қазақ тiлiне деген құрмет Қазақстанды мекендеген барша ұлт пен ұлыс өкiлдерiн бiрiктiретiн идея болуы қажет! Менiңше, тиiстi жұмыс жүргiзсек, басқа ұлттар да осы мәселеге түсiнiстiкпен қарайды. Қазақ тiлiн зорлықпен емес, өз еркiмен, күнделiктi қажеттiлiгi ретiнде қабылдап, риясыз үйренетiн жағдай жасауымызға әбден болады ғой. Бiр ғана мысал: егер де осыдан тура 20 жыл бұрын осы мәселенi тиянақты түрде қолға алғанда, сол кезде туған, қазiр 20-ға толған кез-келген Қазақстан азаматы қазақ тiлiн меңгерiп алар едi!
Айтпақшы, басқа да тенденция бар емес пе? Бiздiң ел басқарып отырған азаматтарымыздың iшiнде қазақ тiлiн меңгергендерi қанша? Олардың балалары қай мектепте оқиды? Орыс мектебi болса, не шетелде оқытса, олар, сол бастықтар, шынымен де қазақ тiлiнiң болашағына сене ме екен? Сiздер, журналистер, соны неге зерттемейсiздер? Көрер едiк сонда кiмнiң кiм екенiн.
Бiр нәрсе айқын: кез келген заң жобасын дайындайтын да, ұсынатын да сол шенеунiктер. Ал оның көкейi қазақша сайрап тұрмаса, қазақ тiлiнiң болашағына өзi күмәнмен қараса, одан не қайыр?! Сол жағын да ойлануымыз керек!
Владимир КОЗЛОВ, «Алға» оппозициялық партиясының басшысы:
БҰЛ – ҚАЗАҚ ТIЛIН БIЛМЕЙТIНДЕРДIҢ КIНӘСI ЕМЕС, ҚАСIРЕТI
– Владимир мырза, қазiргi таңда интернет ресурстарында мемлекеттiк тiл – қазақ тiлiне қарсы пiкiрлерден көз сүрiнедi. Оған сайтта жарияланған «2013 жылы Қазақстан қазақ тiлiне көшедi» деген ақпарат түрткi болған сияқты. Осы жөнiнде не айтасыз?
– Алдымен бiр мәселенi орындауға бұйрық бермес бұрын, оның орындау тетiгiн қамтамасыз ету керектiгiне мойынсұнып кеткем. Үш ұл, бiр қызым бар. Әке ретiнде маған бала керек деп әйелiме бұйрық бермедiм. Ал бiрақ бұл шешiмдi құптап, әйелiме жағдай жасап, содан кейiн ғана баламды 9 ай күттiм. Ал Мәдениет министрлiгi «бала тууды» бұйрықпен шешкiсi келедi. Бұл дұрыс емес. Ол үшiн мемлекеттiк тiлдi үйрететiн нақты бағдарлама қажет. Атап айтқанда, мектепке дейiнгi және мектепте бiлiм беретiн мыңдаған оқытушы-мамандарды арнайы құрал-жабдықтар арқылы дайындау керек. Ал қазiр билiктегiлер қазақ тiлiн үйренуге миллиардтаған ақша бөлiп, желге ұшырып отыр. Әрi қайдағы керек емес, сапасыз құралдарды шығаруда. Өзiм де тiлдi үйренiп жүргендiктен айтып отырмын. Мұның бәрiн өзгерту керек десек те, оған саяси еркiндiк қажет. Ал ол бiзде жоқ.
– Сiздiң бар өмiрiңiз Қазақстанда өтiп жатыр. Және сiз қазақ ұлтының барлық салт-дәстүрi мен әдет-ғұрпынан хабардарсыз. Қазақ халқы да елiмiзде өмiр сүрiп жатқан барлық ұлт пен ұлыс өкiлдерiн сыйлайды. Ал «Сыйға сый» деген бар емес пе?! Олардың қазақ тiлiн меңгеруге деген титтей де талпыныстарының жоғын қалай түсiнуге болады? Осы да шынайы сыйластыққа жата ма?
– Кеңестiк билiк интернационалды қарым-қатынасты ұстанса да, соның өзiнде өзiнiң көзқарасынан айныған жоқ. Және республикалардың тiлдерiн сақтау басымдыққа ие болмады. Қазақстанға бәрiнен де қиын болды. Елдiң халық тұрмайтын үлкен аумағы ядролық сынақтың алаңына айналды. Жераударушылардың мекенi мен тың игерудiң отаны болды. Нәтижесiнде қазақ тұрғындары қиын жағдайға тап болды. Кеңестер одағы кезiнде республикадағы қазақ атқамiнерлерi орталық билiкке қол жеткiзсе де, қазақ тiлiн сақтауды қорғап, дамыту қажеттiлiгiн ойламады. Бiрақ сiздiң сұрағыңыздан орыстiлдiлер қазақтарды сыйламайды деген айыптауды ұғып тұрмын. Мүлдем олай емес. Тек бұл сыйластық қазақ тiлiн үйрену түрiнде көрiнбеуi мүмкiн. Себебi көп жағдайда қазақ тiлi қолданыста болған жоқ, ал орыстiлдiлер керiсiнше, қазақтарға орыс тiлiн меңгеруге көмек бердi. Бұл қазiргi кезде қазақ тiлiн бiлмейтiндердiң кiнәсi емес, қасiретi. Оған кiнәлiлердi iздеудiң қажетi жоқ, олар өткен шақта қалды. Ал бүгiн ақылға қонымды шаралар қабылдап, бағдарламаларды меңгеру арқылы тiлдiң мәртебесiн өсiру керек.
Өзiмнiң барлық дос-жарандарыма «қазақ тiлiн жоғары деңгейде бiлмесем де, соның өзi өмiрлiк тәжiрибеме көмектеседi» деп бұрыннан айтып келем. Мұндай мысалдар көп. Негiзi тiлдi қолдану мен тарату аймағындағы қысымдық шараларға мүлдем қарсымын. Осы елге бар өмiрiн берiп отырған азаматтардың құқығы шектелмеуi керек. Тiл құрмет пен сыйластық қарым-қатынасты талап етедi. Ол жұртты қорқытатындай үйiрiп соғатын қамшы емес қой.
Серiкжан МӘМБЕТӘЛИН, «Руханият» жасылдар партиясының төрағасы:
ҚОҒАМНЫҢ ҚОЛЫНДА ТИIСТI ТЕТIКТЕР БОЛУ КЕРЕК
– Бұл мүлдем шиеленiскен жағдай. Тiптi бұл халықты арандату әректтердiң бiрi. Бұл ақырғы нұсқасы деп айтады да, одан кейiн Мәдениет министрiнiң жауапты хатшысы Жанна Құрманғалиева бұл жәй ғана жоба деп шыға келдi. Қазақстанға дербес «Мемлекеттiк тiл туралы» Зан керек болып тұр! Қазiргi танда жұмысшы топ осы заңды жетiлдiрiп отыр. Мен де осы жұмыстармен айналасып жүрмiн.
– Кешегiнiң өзiнде заң жобасынан, қызметкерлердiң мемлекеттiк тiлде өтiшiн, арыз жазу талаптарын алып тастады. Сөйте келе тағы да орыстiлдiлердiң ығына жығып беретiн сияқты ма қалай?
– Өтiнiш пен арыз жазу үшiн халықтың қолында тиiстi тетiктер болу керек. Елбасымен кездескенде көңiлiм толмайтiн бiр мәселенi бiлдiрдiм. Бiз 20 жыл iшiнде қазақ тiлiнiң беделiн мемлекеттiк денгейге көтере алмадық. Ол билiктiн кiнәсi, әлi күнге дейiн қазақ-орыс электрондық сөздiгiн тегiн шығарған жоқпыз.
18 тамыз 2011 жылДинара МЫҢЖАСАРҚЫЗЫ