Жанат СЕЙДУМАНОВ: ЕЛ ТАРИХЫ – КIТАП ПАЛАТАСЫНДА
Жанат СЕЙДУМАНОВ: ЕЛ ТАРИХЫ – КIТАП ПАЛАТАСЫНДА
Бүгiнгi таңда отандық баспа иелерi мен жазушылар Кедендiк одақтың салдарынан ресейлiк арзан өнiмдердiң жаулап алатындығын айтып, алаңдаушылық бiлдiруде. «Бұл онсыз да тұншығып жатқан кiтап саудасын бiржола тоқыратып тастайды», – дейдi олар. Кедендiк одақтың кiтап саудасына тигiзетiн әсерi қандай? Бiз кiтап шығару iсiнiң жай-жапсары жөнiнде Мемлекеттiк Кiтап палатасының директоры Жанат Сейдумановтан сұраған едiк.
– Көпшiлiк Кiтап палатасы деген мекеменi бiле бермейдi. Тарихы тереңде жатқан мекеменiң негiзгi қызметiне не жатады?
– Ұлттық мемлекеттiк кiтап палатасы – ерекше мекеме. 1937 жылдың 19 шiлдесiнде мемлекеттiң қаулысымен құрылған. Бiрақ негiзiн 1922 жылы қалаған. Ал 1937 жылдан берi Қазақстан кiтап палатасы болып жұмыс iстеп келедi. Кiтап палатасы – ақпарат әлемiндегi рухани басылымдардың жарыққа шығуына бағыт-бағдар берiп, халықаралық стандарт талабына сай тiркеуге алып, баспа және баспасөз өнiмдерiн жинақтап, сақтайтын, статистикасын жүргiзетiн ғылыми-библиграфиялық орталық. Қазiр бiздiң қорда 5 млн.-нан астам басылым бар. 1937 жылдан берi жұмыс iстеп келе жатсақ та, бiзде ХIХ ғасырдың басылымдары бар. Соның iшiнде Қазақстанда шыққан әрi қазаққа қатысты жазылған дүниелер көп. Мысалы баспасөз мұрағатында 1897 жылы Қазан қаласынан жарық көрген қазақ ертегiлерi бар. Ахмет Байтұрсыновтың 1924 жылы шыққан «Әлiппесi» бар. Бiздiң мекеменiң артықшылығына келсек, кiтапханада да кiтап, газет-журналдар көп. Бiрақ кiтапханада оның бәрiн ұзақ жыл сақтай алмайды. Оқырман оқиды, үйiне сұрап әкетедi, сөйтiп ақырында жоғалып кетедi. Немесе уақыты келгенде тозады, есептен шығады. Бiзде ондай емес. Былайша айтқанда, депозиттегi қосымша қор деуге болады. Көрсеткiш арқылы шежiре (қазақ және орыс тiлiнде) шығарып, кiтапханаларға таратамыз. Кiтап палатасының үлкен функциясы – кiтапханаларға уақытында ақпарат беру. Бұның өзi үлкен жұмыс. Егер осы үрдiстi жалғастырсақ, елiмiздегi баспалар аяққа тұрар едi. Неге десеңiз, қазiр баспаның көбi, яғни 80 пайызы Алматыда. Қазақстанда 284 баспа тiркелген. Соның 60 пайызы әдеби көркем дүние шығарумен айналысады. Сол 60 пайыз кiтаптың өзi ауылға жетпейдi. Тәуелсiздiкке 20 жыл толып отырған уақытта бiзде әлi күнге ұлттық библиография жоқ. Ауызша айта беремiз, бiрақ жазбаша жоқ. Кеңестiк дәуiрде кiтапты насихаттайтын арнайы бюро болған. Қазiр бiз соның қызметiн атқарып жүрмiз.
Рас, бiздiң немен айналысып жатқанымызды былайғы жұрт бiле бермейдi. Дәлiрегiнде, тiрлiгiмiз көзге көрiнбейдi. Әр тоқсан сайын, жыл сайын жылнамалық шығарып, кiтапханаларға беремiз. Яғни оқырман кiтапханаға келiп, қандай кiтап шығып жатқандығынан хабардар болады. Астанада өткен баспагерлер, кiтапхана басшылары мен Мәдениет министрлiгi және Байланыс және ақпарат министрлiгi мамандарының басқосуында бiз жылнаманы қазақ тiлiнде ай сайын шығаратын болып келiстiк. Кiтап палатасының әр салада кураторлары бар.
– Бiрақ мұрағаттағы басылымдарды кiтапханадағыдай қолға бермейсiздер ғой…
– Жазушылардың мерейтойы келгенде қанша кiтап шығарды, қай баспадан, қанша данамен шықты деген ақпарат керек болады. Ол iздейдi, таба алмайды. Кiтапханаға, мұрағатқа барады. Сөйтiп, толық ақпарат алу үшiн бiзге келедi. Бiзге түскен басылымдар мәңгiлiкке сақталады. Ғалымдар, зерттеушiлер келем десе, есiк ашық. Арнайы орын бар, сонда отырып, керектi газет-журналды оқып, таныса алады. Оған рұқсат беремiз. Өйткенi бiзге де жарнама керек қой. Соңғы уақытта бiздi осының арқасында бiле бастады. Бiзге әр аймақтан хат келiп жатады. Бiр кiсiнiң әкесi соғыс кезiнде орден алыпты. Қазiр өзi де қартайған. Бiлетiндер аудандық газетке шыққан деп айтады. Содан газеттi әрi-берi iздеп, таба алмай бiзге хат жазады. Бiз тауып бердiк. Келiп, көрiп, түсiрiп кеттi. Тiптi оппозициялық газет-журналдарға: «Шыққан газеттерiңнiң данасын бiзге тапсырыңдар. Он, жиырма жылдан соң бiреу-мiреу зерттеп келсе, толыққанды палитра болады ғой» деймiн. Бұл – тарихымыз.
– Жаңа қорда ХIХ ғасырдан бергi кiтаптар газет-журналдар да бар дедiңiз. Олардың шiрiп кетпеуi де үлкен мәселе шығар. Ол үшiн жаңа заманауи құрал-жабдықтар керек дегендей…
– Бұл – үлкен мәселе. Әр зат уақыты келгенде тозады. Қазiр материалдық-техникалық жабдықталуымыз онша емес. Мемлекеттiк республикалық мекеме 100 пайыз бюджетке қарағанмен, бiзге мұрағатты жинауға ғана ақша бөлiп отыр. Ал материалдық жабдықтарға ақша жетпейдi. Ақшаның 85 пайызы айлық пен коммуналды төлемақыға кетедi. Ал компьютер, қағазды өңдеу бәрi қымбат. Неге ақша бөлiнбейдi десеңiз, бiздiң мекеме мұрағат пен баспаның арасында қалып қойды. Ортасында сандалып жүрмiз. Қанша рет айтсақ та, шешiлмей келедi. Министрлiктiң көзқарасы жақсы. Көмектескiсi келедi. Бiрақ процедуралық тұрғыдан айтқанда, бюджет 8-10 пайыз норманы ғана көтере алады. Сенсеңiз, Кiтап палатасының биылғы бюджетi 54 млн. теңге ғана. Мұны 51 адамға бөлсеңiз тиын-тебен болып шығады. Бәрiмiзге белгiлi, Алматыда коммуналды төлемақы қымбат. Бiздiң мекемедегi 38-40 жылдан жұмыс iстеп келетiн қызметкердiң жалақысы – 48-50 мың теңге. Алматыда бұл ақша ма? Ал өзiмнiң айлығым – 62 мың теңге. Егер бiздiң мекеменi дәл сондай статусы бар Орталық мұрағат мұрағатпен салыстырсақ, олардың бюджеттерi 600-700 млн. теңге. Он есе көп. Осы мәселенi министрлерге, депутаттарға айтып келем, бiздi бәрi түсiнедi. Бiрақ олардың бiздiң мәселемен айналысуға уақыттары жетпей қалады.
– Әрине, жалақы төмен болса, сапалы кадрлар да тұрақтамайды…
– Сапалы кадр табу – үлкен мәселе. Жұмыс орны босап қалғанда, маман таба алмай есiмiз шығады. Келгендерiнiң бiлiмi жоқ. Бұрын библиографтарды дайындайтын факультет болды. Оған қазiр бүкiл Қазақстан бойынша 8-10 адам ғана барады. Жастар библиограф, кiтапханашы болғысы келедi, бiрақ олар жұмыс таба алмайды. Олар жақсы жерде жұмыс iстегiсi келедi. Ал бiзге келсе, ең көбi 28-30 мың теңге алады. Оны да мәселе етiп көтерiп жатырмыз.
– Қысқасы, Кiтап палатасы қай министрлiктiң құзыретiне қарайды?
– Екi жылда министр ауысады, не бiз бағынатын мекеменiң басшысы ауысады. Мәселемiздi басшыға ендi түсiндiрiп, бiр нәтижеге қол жеткiздiк пе десек, басқа басшы келедi. Сөйтiп бәрiн қайтадан нөлден бастауға тура келедi. Құдай қаласа, келесi жылы шешiледi деп уәде берiп отыр. Былтыр Мәдениет министрлiгi Байланыс және ақпарат министрлiгiнен бөлiнiп шықты. Бiздiң мекеме Байланыс және ақпарат министрлiгiне кiрдi. Неге десеңiз, бiз басылымдарды жинап, сақтайтын мұрағат мекемесiмiз. Екiншiден, баспалармен, газет-журналдармен күнделiктi жұмыс iстеймiз. Соңғы жылдарда мемлекет мұрағатқа көп көңiл бөлiп отыр, қомақты ақша қарастырып, құрал-жабдығын берiп жатыр. Ал бiзге бермейдi. «Бiздi де мұрағат жағына тiркеңiздер» деп қаншама рет хат жазсақ та, құлақ аспайды. Бiздiң құзыретiмiзде баспалармен жұмыс iстеу керек десе де, қазiр баспалардың 100 пайызы – жекеменшiк. Мемлекет тарапынан оларға көп ақша бөлiнбейдi. Тек министрлiктiң «Мәдени мұра» бағдарламасынан, т.б. тарапынан тендер бөлiнедi. Бiзде Архивтер басқармасы деген бар. Астана, Алматыда Орталық мемлекеттiк мұрағат бар. «Бiз сiздерге кiрейiк» десек, «сендердiң жұмыстарың кiтап, басылымдармен айналысу ғой…» дейдi. Қазiр жағдайымыз қызық болып қалды. Бiздiң мекеменiң жұмыс iстеп келе жатқанына – 77 жыл. Жылына 70 мыңдай басылым түседi. Соның iшiнде 4 жарым мыңы, яғни 6-7 пайызы ғана кiтап болса, 93-94 пайызы – газет-журнал. Ал мекеменiң аты – Кiтап палатасы. Содан да жұрттың көбi бiздiң негiзгi жұмысымыз – кiтап деп ойлайды. Әрине, көбiнесе кiтап жағына көңiл бөлуге тырысамыз. Арнайы зерттеулер жүргiзiп, бiр-екi жылда үш-төрт конференция ұйымдастырдық. Соның бәрi кiтапқа деген жанашырлықтан ғой. Өкiнiшке қарай, Қазақстанда кiтаптың болашағына алаңдайтын бiрде-бiр мекеме жоқ. Басқа елдерге қарасаң, жүйелi түрде жұмыс iстейдi. Ал қазiр министрлiктегi комитетте үш-ақ адам жұмыс iстейдi. Үш адам бүкiл Қазақстандағы кiтап, баспа мәселесiнде не болып жатқанын қалай бiледi?
«ОРЫС ЕРТЕГIЛЕРI ҚАЗАҚШАҒА АУДАРЫЛЫП, ЖАРЫҚ КӨРУДЕ»
– Кейiнгi кезде кiтап мәселесiне көп көңiл бөлiп жатырмыз дедiңiз. Бiзде баспа iсi мен кiтап саудасына қан жүгiрту үшiн көптеген конференциялар, басқосулар өтедi. Бiрақ мәселе сөз жүзiнде айтылады да, нақты шешiмiн таппай жатқан сияқты.
– Негiзiнен бiз кiтап мәселесiне айтарлықтай көңiл бөлудемiз. №5 кәсiптiк лицейде бiраз шара өткiздiк. Сол лицейдiң өзiнде үлкен өзгерiс бар. Өйткенi бүкiл Қазақстанда, Орта Азияда кiтапхана, баспагер дайындайтын бiрден-бiр оқу орны екенiн жұрт түсiндi. Бұл мемлекетке, қоғамға керек. Қазiр оқу орнында күрделi жөндеу жұмыстары жасалып, техникалық құралдармен жабдықталды. Кiтап палатасы жанашыр мекеме ретiнде кiтапқа байланысты барлық мекемелер мен маман дайындайтын оқу орындарының басын қосуда. Өткен жылы қаңтарда менi ҚР баспагерлерi мен кiтап таратушыларының қауымдастығының төрағасы етiп сайлады. Алғашқы кезде қауымдастықта 22 мекеме болған. Қазiр 50-ден аса мекеме бар. Неге десеңiз, көбi түсiндi. Әр мекеме өзi шеше алмайтын мәселесi бар екенiн бiлдi.
– Әсiресе, балаларға арналған кiтаптың аздығы үлкен мәселе. Кiтап дүкенiн аралаған ата-ана айналып келгенде ресейлiк өнiмдi қанағат тұтады.
– Бұл – ұлттық мәселе. Егер балаларымыз шетелден келген кiтаптардан бiлiм алса, тiптi солардың қазақ тiлiне аударған нұсқасынан сусындап өссе, ондай балада ұлттық сезiм болмайды. Қазақ «Баланы жастан» демей ме? Яғни баланы бесiктен тәрбиелеу керек. Ұлттық тәрбие қайда қалады? Қазақтың баласы қазақ ертегiлерiн, аңыз-әңгiмелерiн, жазушыларымыздың шығармаларын бойына сiңiру керек. Онсыз ұлттық мемлекетiмiздiң болашағы бұлыңғыр. Бұл мәселенi мемлекеттiң алдына қою үшiн бiз оны зерттеуiмiз керек. Мәселен мемлекет тарапынан шығатын кiтаптың 2 пайызы ғана балаларға арналған. Бұл дегенiңiз – жылына 5-ақ кiтап шығады деген сөз.
– Бұл мемлекеттiң балалар әдебиетiне қырын қарайтындығын аңғартпай ма? Әлде балалар тақырыбына қалам тербейтiн жазушылар аз ба?
– Жазушылар одағында 124 балалар жазушысы тiркелген. Соның iшiнде 30-ы ғана белсендi. Егер балаларға арналған кiтаптар шықпаса, онда жазушылар да болмайды. Қазiр қазақ тiлiндегi кiтаптарға сұраныс бар. Жарық көрiп жатыр, бiрақ өте аз. Осыны айтудай-ақ айтып келемiз. Байланыс және ақпарат министрлiгi биыл ұлттық баспаларға 1 млрд. 300 млн. теңге ақша бөлдi. Одан бөлек Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң, Мәдениет министрлiгiнiң бөлетiн ақшасы бар.
– 124 жазушының 30-ы ғана нақты кiтабын шығарып отыр ма?
– Жазушылар «Бiз қандай керемет кiтаптар жазып жатырмыз, бiздi мемлекет қолдамайды» деп айтады. Айтуға келгенде бәрi ақылды, керемет. Егер ақылды болса, дәлелдемей ме? Ал мемлекет: «Келiңiздер, кiтаптарыңызды көрсетiңiздер, бiз ақша бөлейiк» деп жатыр ғой. Тым болмаса, жарық көрген кiтапты өзiң сатып ал да, қайта сатып көр. Егер кiтап өтiп жатса, «Халық осы кiтапты алып жатыр, республикаға тарату үшiн тағы да шығару керек» деген ұсыныс жасауға болады. Мемлекет оған қарсы емес.
– Ал кiтап дүкендерiнен сол жазушылардың кiтаптарын да таба алмаймыз…
– Қазiр кiтап дүкенiндегiлер: «Бiзде ақша бар, бiрақ қандай кiтап сатып алуды бiлмеймiз», – дейдi. Ал баспалар: «Бiз кiтап шығарамыз, бiрақ ешкiм сатып алмайды»,– дейдi. Байланыс жоқ. Өкiнiшке қарай, жүйелi жұмыс жоқ. Кiтап палатасы қазақ, орыс тiлiнде анкета жасап, оқырманның сұранысын анықтауға көмек беруде. Сауалнамаға талдау жасап, нәтижесiн Байланыс және ақпарат министрлiгiне ұсынамыз. Министрлiк кiтапты қанша пайыз болса да шығаруға дайын. Балаларға арналған кiтапқа 10-15 пайыз квота жасайық деген де ұсыныс болды. Бiрақ оны немен толтырамыз? Егер баспалардан, авторлардан ұсыныс түспесе, ақша күйiп кетедi.
– Дегенмен бiздiң жазушылар «балаларға арналған дүниелер жазып жатырмыз, бiрақ мемлекет шығарып бермейдi» деп үнемi өкпесiн бiлдiрiп жатады ғой…
– Жазушылар мен баспагерлердiң басын қосу керек. Жазушы қандай кiтап жазса да, оны шығаратын баспа. Сiз кiтап жазып, «мынадай керемет кiтабым бар» деп баспаға бересiз. Ол жердегi редакторлар оқып, ұнатса, мемлекетке ұсынады. Баспа ақшасын алады да, авторға қаламақысын бередi. Бүкiл әлемде солай. Соны көп жазушылар түсiнбейдi.
– Қазiр баспа мен жазушының арасындағы сол байланыс үзiлген сияқты…
– Ол рас. Былтыр Астана, Алматы, Қарағанды қаласында екi әлеуметтiк зерттеу жүргiздiк. Кiтап дүкендерiндегi кiтаптың 85-90 пайызы ресейлiк өнiмдер. Бiздiң кiтап дүкендерi: «Бiзге баспалар қазақша кiтаптар бермейдi, қазақ кiтаптары өтпейдi», – дейдi. Баспа кiтап шығарғанда оқырманға керек пе, керек емес пе деген мәселеге үңiлсе екен деймiз. Әрi баспа кiтап дүкендерiне шығарған кiтаптарын айналымға берсе болады ғой. Ал олар керiсiнше кiтабын берiп тұрып, ақшасын қолма-қол сұрайды. Демек өзара түсiнiстiк жоқ. Осы кезде бiз баспаларға: «Мықты болсаң, неге кiтабыңды өзiң сатпайсың?» деймiз. Неге айналымға бермейдi. Мысалы мемлекет тарапынан шығатын әлеуметтiк маңызы бар кiтаптарға тапсырыстың 2 мың данасын мемлекет бередi. Ал баспалардың көбi мемлекет берген ақшаға 2 мың дана кiтапты ғана шығарады да, кiтапханаға жiбередi. Өз тарапынан қосып шығармайды. Үкiмет: «Осы 2 мың дананы шығар да, ендi соған қосымша 1-2 мың дана кiтап шығарып, өз пайдаңа сата бер» дейдi. Көбiсi нарықтық экономикадан, тәуекелге барудан қорқады. Демек баспалардың 99 пайызы мемлекеттiң ақшасын күтiп отырады да, өздерi қосымша шығарғысы келмейдi. Тек 2-3 баспа ғана өз ақшасына шығарады. Көбiсi басқа ұлттардiкi. Бәрi кiтапқа тауар ретiнде қарайды. Бiрақ кiтап – спецификалық тауар. Мемлекет оған қатысу керек. Баспалар оқырманын, авторын iздеуi керек. Мысалы Гарри Поттердi жазған Джоан Роулинг неге миллионер болды? Себебi, баспа оқырманның аудиториясын, нарықты зерттедi де, оларға қандай әдебиеттiң керек екенiн бiлдi. Содан кейiн авторға тапсырыс бердi. Бiздегi жүйеде осындай менеджерлер жоқ.
«КАИРДЕ ӨТКЕН КӨРМЕДЕ БIЗГЕ ТЕГIН ОРЫН БЕРДI»
– Жыл сайын әлемде кiтап көрмелерi өтiп тұратыны белгiлi. Алайда оған отандық баспалар қатысып жатыр дегендi естiмеймiз.
– Бүкiл әлемде жылына 75 үлкен кiтап көрмесi өтедi. Франкфуртта өткен көрмеге қатысып келдiм. Бiр де бiр қазақ кiтабы жоқ. Әр баспаның өз кiтабын апаруға жағдайы жоқ. Былтыр Мәдениет министрлiгiнiң қолдауымен соңғы 15 жылда тұңғыш рет ұлттық экспозиция жасадық. 16 шаршы метр аумақты алдық. Бұрын жеке баспалардан «Алматыкiтап» пен «Мектеп» баспасы ғана қатысатын. Шағын баспалар қатыса алмайды. Жаһандану заманында бiзге қаншама ақпарат келiп жатыр. Есесiне өз ақпаратымызды шығармасақ, ұлттық қауiпсiздiгiмiзге нұқсан келедi. Шетелге кiтап шығарғымыз келсе, әлемдегi 20-дан аса стандарттық заңмен жұмыс iстеу керек. Кез-келген зат стандартқа сай шығуы керек. Кiтап жәрмеңкелерiне шығару қажет. Каирде өткен кiтап көрмесiне де бардым. Қазақстаннан келгенiмiздi айтсақ, «О, сұлтан Бейбарыстың ұрпағы» деп құрметтедi. Бiздiң тарихты бiлгiсi, оқығысы келедi. Бiзге тегiн орын бердi. Бiздiкiлер бармайды. Жұмыс iстеуге ерiнедi. «Ұлы жiбек жолы» көрмесiн Алматыда өткiздiк. Сонда 16 ресейлiк баспа мен 3 жазушысы, қауымдастықтың президентi келдi. Ресей сол уақытта Санкт-Петербургте үлкен халықаралық көрме өткiзiп жатқан. Соған қарамастан Ресей 16 баспа өкiлiнiң ақшасын төлеп, бiзге жiбердi. Олар идеология мәселесiн жоғары қойып отыр. Бiздегi оқырмандарын идеологиялық тұрғыдан ұстап тұру үшiн бәрiн iстеуде. Қазiр «Алматыкiтап» балаларға арналған орыс ертегiлерiн қазақшаға аударып шығаруда. Қазақ баласы орыстың ұлттық ертегiлерiмен сусындап өсiп жатса, не боламыз? Ресейлiктер қазақ тiлiне аударуға арзан берiп отыр. Баспаларын бiздiң нарыққа кiргiзiп, кiтап дүкендерiмен келiсiмге келуде. Көрмеге барғанда тек кiтап қана емес, жазушыларды да апару керек. Бiздiң дүниелерiмiздi басқа тiлдерге аударуға күш салу керек. Кiтап палатасының атынан Каир университетiнiң кiтапханасына қазақ және орыс тiлiндегi 300 кiтапты жiбердiк. Бiздiң кәсiпкерлерден «Жол шығынын көтересiздер ме?» деп едiк, бiреуi де көмек бермедi. Биыл Тәуелсiздiк алғанымызға – 20 жыл. Франкфурттағы көрмеге қатысайық деп отырмыз. Күзде Мәскеуде өтедi. Бiз басқа тұрмақ, Мәскеуге бармаймыз. Насихаттау керек. Шетелге көрмеге барсаңыз, сол елдiң президенттерi, премьер-министрлерi қатысады. Ал кiтап көрмесiне бiздiң билiктегiлер бара бермейдi.
– Бiр мәселе барша жұртты алаңдатады. Кедендiк кедергiлер алынып тасталса, онсыз да самсап тұрған ресейлiк өнiмдерден аяқ алып жүре алмайтын шығармыз?
– Бiздiң баспалар жұмыс iстемесе, үлкен қорқыныш бар. Кедендiк одаққа кiргелi баспаларымыз кiшкене тыпырлай бастады. Нарықтың заңына iлесуi керек қой. Бiздiң баспалардың 60 пайызы нарықтық жүйемен жұмыс iстемейдi. Бәрi мемлекеттен ақша күтiп отыра бередi. Оқырманға не керек екенiн зерттемейдi. Аймақтарға адамдар жiберiп, анкетаға жауап алу керек. Анкета шығару үшiн қағаз керек. Сол үшiн қауымдастыққа кiрiңдер деп жатырмыз. Кiтап палатасы былтыр екi бөлiм ашты. Статистика және оқу бөлiмi деген. Екiншi бөлiм – ғылыми мониторинг бөлiмi. Елiмiзде мемлекеттiк тапсырыс бойынша жыл сайын 12 млн. кiтап шығады. Оның 54 пайызы ғана қазақтiлдi. Өкiнiштiсi, бiзде кiтапқа байланысты заң жоқ.
– Бiр сөзiңiзде 2009 жылы кiтап шығару 20 пайызға қысқарып кеттi депсiз. Ал Кедендiк одақ кiтап шығаруға мүлдем тұсау болмай ма?
– Кедендiк одақ бiздiң баспаларға пайда әкеледi. Бұл – нарық. Яғни қазақ кiтаптарын орыс тiлiне аударып шығарып, сатуға болады. Ол кезде қағаз да, құрал-жабдықтары да арзан болады. Ал қазiр баспалар ресейлiк өнiмдер қаптап кететiн болды дейдi. Есесiне өзiмiзде де мүмкiндiк туады. Қарап отырмау керек. Баспа нарығында бiрi өседi, бiрi өшедi. Ал Кедендiк одақ – әлемдiк нарыққа шығуға ашылған жол. Кiтап шығаруға тұсау деген – жәй ғана сылтау. Бiзде мүмкiндiк көп. Мемлекет те көңiл бөлiп жатыр. Шынын айтсақ, мемлекет жыл сайын ең кемiнде 3-4 млрд. теңге бөлiп отыр. Бұл өте көп ақша. Әлемде осы секiлдi тiкелей қаржыландыру жоқ. Соның өзiне жылап жүрмiз. Қазiр министрлiк 7 баспамен соттасып жатыр. Өйткенi бөлген ақшаға кiтап шығармай, жеп қойған.
Сенесiз бе, бiр де бiр кiтап сататын мекеме банкротқа ұшыраған жоқ. Ол өте жақсы кәсiп. Былтыр 28-панфиловшылар паркiнен жер алып, тегiн жәрмеңке жасадық. Баспалар келген жоқ соған. Ал сатып алушылар көп болды. Көрдiңiз бе, тегiн орынға келiп, өнiмiн сатуға ерiнедi. Кейде осындайға күйiнесiң. «Франкфурттағы көрмеге кiтаптарыңды берiңдершi, қайтадан әкеп беремiз» деп едiк, оны да бермедi. Қысқаша қазақша-орысша-ағылшынша баспалар туралы кiтапшаны шетелге тараттық. Өкiнiшке қарай, жарты жыл жүгiрiп, баспаларды аралап ақпарат ала алмадым. Бәрiн өз ақшамызға шығардық. Кейде ақсақалдарға ренжимiн. «Кiтаптарыңыздың бағасын айтып, маған берiңiздер, кiтапханаларға таратамын» десем, соған ерiнедi.
– Қысқасы, қазақтiлдi кiтаптарға сұраныс бар ма, жоқ па?
– Бар. Сұраныс күннен-күнге артып келедi. Қазiр басқа ұлттар да қазақ тiлiнде сөйлеуге бет бұруда. Тек кiтапты насихаттау кемшiн. Ол үшiн уақыт керек, ынта керек. «Кiтап жаршысы» газетi тегiн таратылуда. Оған қандай кiтаптар жарық көрiп жатқандығы туралы ақпарат шығады.
– Қазақстандықтардың 50 пайызы қолына кiтап алмайды деген мәлiмет бар. Осы рас па?
– Бұрын уақыт басқа едi. Қазiр ақпараттың заманы. Бұрын телеарна 24 сағат жұмыс iстемейтiн. Бүгiнде интернет бар. Ақпарат ағыны көп. Шетелге барғанда таңқалғаным, кiтап оқымайтын адам электронды оқулықты оқиды. Ал көбiсi әлi күнге кәдiмгi кiтапты серiк етуде. Ең бастысы қайдан, қалай болса да бiлiм алса болды ғой.
Әңгімелескен Динара Мыңжасарқызы