Белгiлi дипломат, саясаттанушы Болатхан Тайжанның о дүние есiгiн қаққанына да 3 жыл толған екен. Егер, ол кiсi арамызда болғанда 69 жасқа келер едi. Болатхан аға өмiр бойы ұлттық мүдде жолында тер төктi. Ол кiсiнiң артында қалған рухани мұрасының өзi бiр төбе. Осы рухани мұраның тiкелей мұрагерi, Болатхан Тайжан атындағы қордың директоры Мұхтар Тайжан бiздiң газет оқырмандарымен өзiнiң саяси көзқарасы және әкесiнiң рухани мұрасы жайында ой бөлiседi.
— Ең әуелi, Болатхан Тайжан атындағы қор жайында тарқатып айтып өтсеңiз? Ойдағының бәрi орындалды ма, әлде орайы келмеген iстер де бар ма?
— Әкем Болатхан Құлжанұлының атындағы қор былтыр дәл осы уақытта, ол кiсiнiң туғанына 68 жыл толуына орай құрылған болатын. Негiзгi мақсатымыз – оның өмiрбақи армандаған ойларын жүзеге асыру, соңына қалдырған интеллектуалдық iрi мұрасын жинап, халқына таныстыру. Бұл қордың негiзгi құрылтайшысы да, президентi де өзiм боламын. Қордың екi түрi бар. Бiрi – қоғамдық, екiншiсi – жеке. Бiздiң қорымыз жеке қорға жатады. Яғни, құрылтайшысы бiр адам. Қамқорлық кеңесiнiң төрағасы – әкеммен 23 жыл бiрге ғұмырын өткiзген жары – Айсұлу Абдоллақызы Тайжан.
Қор өмiрге келген бiр жыл iшiнде бiз бiраз жұмыстардың басын қайырдық десек болады. Бiрiншiден, Болатхан Тайжанның рухани мұрасын бiршама жүйеге түсiрдiк. Оның жеке кiтапханасын ақтарып, қалдырған мұрасын екшеп, 3 тiлдi сайт жасақтадық. Онда әкемнiң қалдырған мұраларының барлығы дерлiк орын алды десем болады. Әрине, бұл жұмыс әлi де жалғасын табатын болады. Былтыр мамыр айында Мемлекеттiк қызмет академиясының дипломатия институтының 4 студентi мен Мәскеу мемлекеттiк Халықаралық қатынастар институтының 1 студентiне 100 мың теңге көлемiнде шәкiртақы тағайындап, материалдық тұрғыдан қолдадық.
Жас ғалым Мұхит Асанбаевтың «Арабийские монархии» атты кiтабын шығаруға көмектестiк. Қазiр Дiлмұхамедов Елтоқтың «Кенесары Қасымұлының қолбасшылығымен болған қазақтар көтерiлiсi» атты кiтабы баспаға берiлдi. Бұл кiтап 1946 жылдың 17-желтоқсанында қорғалған диссертация негiзiнде дайындалып отыр. Көрдiңiз бе, бұл тақырыптағы диссертация 1986 жылғы Желтоқсан көтерiлiсiнен тура 40 жыл бұрын қорғалған. Бұны кездейсоқтық деуге бола ма?! Демек, Кенесары Қасымұлының рухы бiздiң жастарды қолдаған деуге негiз бар. Дiлмұхамедовтар отбасында бұл диссертацияның бiр ғана данасы сақталып қалған екен. Өйткенi, бұл диссертация қорғалғаннан кейiн, тақырыбына байланысты оны тәркiлеп, нәтижесiн жоққа шығарады. Сөйтiп, сол отбасының өзiнде бiр данасы ғана қалыпты. Осы бiр баға жетпес туындыны жарыққа шығаруды бiз мақсат еттiк. Сонымен қатар, бiздiң де қолдауымызбен Павлодар қаласында «Серпiн» атты жастар газетi, «Abai.kz» интернет газетi және «Қазақ» альманағы жарық көрiп келедi. Бұл ақпарат құралдарының жүргiзiп отырған ақпараттық саясаты бiздiң көзқарасымызбен сәйкеседi.
Қорды өзiм қаржыландырамын. Мен — кәсiпкермiн. Сондықтан да, өзiмнiң адал еңбегiммен тапқан қаржымды әкемнiң атындағы қордың жұмысын жүргiзуге арнап отырмын. Қордың жұмысы басталған кезде Майдан Сүлейменов 1 миллион теңге көлемiнде үлес қосқан болатын.
Әкемнiң алдағы туған күнiне орай, тағы екi томдық кiтабын шығарып отырмыз. Бұған дейiн 3 томдығы жарық көргенiн бiлесiздер. Ал, төртiншi томы – ол кiсiнiң алдыңғы кiтаптарына енбеген сұхбаттары, мақалалары мен жарияланымдарына арналды. Бесiншi томы – ол кiсi туралы естелiктерден тұрады.
Мiне, бiр жыл бойы Болатхан Тайжан атындағы қордың жүзеге асырған iстерi осылар. Құранда да айтылады ғой «Қолыңнан келгенiнше көмек ет» деп. Менiңше, Қазақстанда бұл жақсы дәстүр болып қалыптасуы керек. Бiз шамамыз жеткенше, плюрализмдi дамытуға, демократияға, сөз бостандығын дамытуға көмектесуiмiз керек. Қазақ қоғамы сонда ғана алға жылжитын болады.
— Болатхан Тайжан секiлдi әкенiң перзентi болу — әрi мақтаныш, әрi – үлкен жауапты iс. Ол кiсi қазақ ұлты үшiн жанын беруге дайын едi. Ұлттық идеяны iздеу жолында Болатхан аға Қазақстандағы барлық саяси күштердiң есiгiн қақты. Олардың бетiн берi қаратып, қазақ ұлтының мүддесi үшiн қызмет етуге шақыруды мақсат тұтты. Сондай адамның отбасындағы тәрбиесi қандай болды екен. Ол кiсi сiздердi ұлттық рухпен қаруландыра алды ма?
— Бұл өте маңызды мәселе. Әкем өз халқын қалай сүйсе, менi сол деңгейде тәрбиелеуге тырысты. Бәлкiм бұл қазiр жасанды естiлуi мүмкiн. Қалай дегенмен де, әкем өз ұлты десе өзегiн жұлып беруге дайын адам едi. Ол, қазақтар – ең ақылды, ең дана және ең талантты ұлт деп есептейтiн. Менiң бала кезiмде, өткен ғасырдың 80-шi жылдарында әкем қазақ әндерiнiң күйтабақтарын ойнатып қоятын. Менiң түсiнбеген тұстарымды түсiндiрiп, қазақтың ұлттық рухани мұрасын дарытуға тырысатын. Сол күйтабақтар үйде әлi күнге сақтаулы.
Сондай-ақ, бiз бүкiл Қазақстанды машинамен аралап шығушы едiк. Атамекенiмiздiң әрбiр тау-тасын ерекшелiктерiн санама құюды мақсат еттi. Бала күнiмнен қазақ тарихы жайында көп сыр шертетiн. Сол кездердегi қазақта мемлекеттiк болмаған, тарихы жоқ деген жалған идеяларға жан-тәнiмен қарсы болды. Қазақ халқының тарихындағы батырлардың, хандар мен билердiң рөлi, мемлекетшiлдiк тұлғаларымыздың қасиеттерi менiң санама ерте сiңдi. Мен оны кiтаптан немесе оқулықтан емес, әкемнiң аузынан естiп бiлдiм. Ол қазақтардың ұлттық идея жолында бiр жұдырықтай жұмыла бiлгендiгiн тәптiштеушi едi. Күнiбүгiнге дейiн қазақтардың ру-руға бөлiнiп, жақ-жақ болып тартысып келдi, сол себептi де бiр тудың астына жинала алмады деген жалған пiкiрлер басым айтылып келедi. Мәселен, Италияның солтүстiгi мен оңтүстiгi бiрiн-бiрi түсiнбейдi. Ал, Алтай мен Атырауға дейiн созылып жатқан ұланғайыр даланы мекендеген халқымыздың тiлi бiртұтас. Демек, ұлт бiртұтас. Екiншiден, жетi атаға дейiн қыз алыспау дәстүрi халықты тұтастандару мақсатынан туған. Әрине, алғашқы көздегенiмiз – қанның тазалығы болғаны рас. Сонымен бiрге, сыртқы жауға бiрге төтеп беру де көзделген.
Әкем 30-шы жылдардың аштығы мен орыстандыру саясаты, тың игеру жөнiнде жақсы мағлұмат бердi. ХХ ғасырдың басындағы Алаш зиялылары жайында ең алғаш әкемнен естiп бiлген едiм. Жұмабаевтың, Байтұрсыновтың кiм болғанын, олардың Алаштың рухани-саяси өмiрiнде алар орнын тәптiштеп баяндайтын. «Елiм-ай» әнiн қандай тебiрене айтушы едi.
Әкем менi қазақша тәрбиелеуге тырысты. Менi қаладағы жалғыз қазақ мектебi №12 мектепке бердi. Бiрақ, қаланың басқа басында тұратын бiздiң онда келуiмiз тым қиынға соқты. Екi автобуспен жетушi едiк. Сол себептi де, екiншi кластан бастап, орыс мектебiнде оқуға тура келдi. Ал, әкемдi қуантқаны – менiң балаларымның қазақ мектебiне барғаны. Олардың қазақшасы менi екi орайды. Мен де балаларымды осы рухта тәрбиелеймiн деп ойлаймын.
— Сiздiң «Қазақ» альманағындағы «На каком языке будут говорить в Казахстане завтра?» («Қазақ» альманағы, №4, 2009 жыл) атты мақалаңызды оқыдым. Онда сiз соңғы бiрнеше жылға сараптама жасап, қазақ мектебiнде оқитындардың саны жыл өткен сайын көбейiп келе жатқандығын айтып, болашақ Қазақстанда қазақ тiлiнiң үстемдiк құратындығын айтыпсыз.
Сiз орыстiлдi қазақтың өкiлiсiз. Бұл сол кездегi саясаттың жемiсi. Бұған, әрине, сiз кiнәлi емессiз. Сiз осы ортаның қазiргi көңiл-күйi жайында не айтасыз? Себебi, қазақ қоғамы, өкiнiшке қарай, орыстiлдi, қазақтiлдi болып екiге бөлiнедi. Бұл екi топтың арасында диалог жоқ. Бiрiнiң көңiл күйiн екiншiсi бiлмейдi.
— Менi де алаңдататын осы мәселе. Қазiр қазақ «таза қазақ», «шала қазақ», «қала қазағы», «ауыл қазағы» болып бөлiнедi. Әрi олардың бiр-бiрiмен сорпасы қосылмайды. Бұл, әрине, орыстандыру саясатының жемiсi. Менiң ойымша, бұндай бөлiнушiлiк негiзiнен Алматыда. Айталық, Шымкент, Қызылорда, Ақтау, Ақтөбе, Атыраудың халқы негiзiнен бiртiлдi. Мен тек қазақтар жайында айтып отырмын. Ал, Астана, Көкшетау, Петропавл, Павлодар қаласындағы қазақтар қазақша өте жақсы сөйлейдi. Олар дәстүрiн өте сыйлайды. Неге десеңiз? Алматыда 5 ұзағанда 8 пайыз ғана қазақ болды. Демек, халықтың 93-95 пайызы өзге ұлт өкiлдерi болды деген сөз. Менiмен бiрге оқыған үш-ақ қазақ болған едi. Бiрақ, бұл топ жылдан-жылға азайып барады. Келесi буында мен секiлдi қазақтар болмайтынына мен кепiл.
Бiрақ, сiздер ойлағандай «орыс» қазақтар мүлдем орыстанып кеткен жоқ. Оларда намыс та бар, өздерiнiң қазiргi жағдайына ұялады да, уайымдайды. Менiң көптеген достарым өздерi қазақша бiлмесе де, балаларын қазақ мектебiне бердi. Яғни, олардың патриоттық деңгейi орташадан жоғары деуге болады. Ал, бiзге бөлiнудiң қажетi жоқ. Керiсiнше, бiр жұдырыққа жұмыла түсуiмiз керек. Бiздi әуелi аштық жылдарында тең жартымызды қырып тастады, сосын Қазақстанға 5-6 миллион славян халқының өкiлдерi келдi. Қалаға қазақты енгiзбедi, тiркеуге тұру қиямет-қайымға айналды. Ал мұнда енген азғана қазақ орыстанып кеттi. Қазiр бұған керiсiнше тенденция жүрiп жатыр. Ендi аз жылда Алматы да қазақшаланады.
Менi тағы бiр мәселе қатты алаңдатады. Қазiргi жағдайды түсiнбеген кейбiр ағайындар балаларын ағылшынтiлдi мектептерге берiп жатыр. Алматыда тек қана ағылшынтiлдi мектеп бар. Сол мектепте үзiлiстiң өзiнде тек ағылшынша сөйлеу керек екен. Сонда бұл балалар қайда өмiр сүрмек? Олар бәлкiм болашағын Қазақстанмен байланыстырмайтын шығар. Демек, мен бұлардың бойында патриоттық сезiм бар дей алмаймын. Ол бала қандай сана сезiммен тәрбиеленедi. «Бiз әлемнiң баласымыз» дейтiн көрiнедi. Әлемнiң баласы деген болмайды. Әлемнiң әрбiр адамы өзiнiң ұлттық бет бейнесiн, өзгелерден ерекшелiгiн сақтауға ұмтылады. Еуропаның көптеген мемлекеттерiнде монархия сақталған. Ал, бiз өз қағымыздан өзiмiз жерiнбекпiз. Бұл балалар өскен кезде халықтың басым бөлiгi қазақша сөйлейтiн болады. Сонда олар қалай нанын тауып жемек?! Бүгiнгi жүргiзiлiп отырған саясат та мәңгiлiк емес.
— Кезiнде әкеңiз «үш тұғырлы тiл» саясатына қарсы болып едi. Сiз бұған не дейсiз?
— Мен де қарсымын. Мен бұл тұжырымдаманы жасаған адамдарды да бiлемiн. Ол кезде мен де мемлекеттiк қызметте едiм. Мен ол адамдарға бұл тұжырымдаманың мүлдем дұрыс емес екенiн айтып ем. Қазақстанда қазақ тiлiнiң мәртебесiн ағылшын және орыс тiлдерiмен теңестiру дұрыс емес. Қашанда мемлекеттiк тiлдiң мәртебесi жоғары болуы керек. «Үш тұғырлы тiл» дегенiмiздiң артында, ұлтты ұмыттыру саясаты жатқандай. Әрине, шет тiлдерiн бiлу әркiмнiң өз шаруасы. Бiрақ, бала ең әуелi өзi тiлiнде ойлап, өзi тiлiнде сөйлеп, жазып үйренуi керек. Бұл әлемдiк тәжiрибе. Тiл тұжырымдамасы – үш тұғырлы деп аталмауы керек. Бiр тiлге – мемлекеттiк тiлге басымдық берiлiп, өзге шетел тiлдерiн үйренуiне ерiк берiлген жөн.
Егер тiл саясатын ары қарай жалғастыра беретiн болсақ, бiзде әлi күнге дейiн орыстандыру саясаты жалғасып жатыр. Мемлекет қазақтiлдi ортаны қалыптастыра алмай отыр. Теледидарды алайық, бiзде 90 пайыз Ресей телеарналарын көрсетедi. Қазақ тiлiнде бағдарламаларды түнгi уақытқа ысыра салу – тiлге деген немкеттiлiктiң көрiнiсi. Тiркелген 5200 мерзiмдi басылымның 400-дейi ғана қазақ тiлiнде. Демек, мемлекеттiң тiл жөнiндегi саясаты бұған сай емес.
– Соңғы кездерi қазақ қоғамында «Ел бiрлiгi» доктринасы қызу талқылауға салынғаны мәлiм. Мұның өзi көптеген адамдардың Отанымыздың тағдырына шынайы түрде алаңдайтынын бiлдiрсе керек. Аталмыш доктринаны жақтайтындар мен оған қарсылар таяуда ортақ мәмiлiге келдi және бұдан былай тiзе қосып жұмыс iстемекшi. Бұл ымыраласу алдағы уақытта нақты нәтижесiн бередi деп ойлайсыз ба?
– Және… өзгелер секiлдi менi де қазiр «қазақ» атауы қатты ойлантады. Менiңше, әрине, бүгiн емес, таяу арада емес, болашақта Қазақстан Республикасының азаматтары «қазақ» атануы керек. Және қазақ тiлiнде сөйлеуi тиiс. Әрине, өзге ұлт өкiлдерi өзiнiң ана тiлiнде газет-журналдарын шығаруына, мектепте оқуына ешқандай бөгет болмауы керек. Бiр кездерi орыстандыру саясаты қалай жүргiзiлсе, қазақтандыру саясатын солай жүзеге асыруды ешкiм айтып отырған жоқ. Түркияның Конституциясында «Түркияның әрбiр азаматы – түрiк» деп жазылған. Францияда да солай. Францияның Конституциясында «Француз республикасының аумағында француз тiлiнен өзге тiлдi қолдануға тыйым салынады» делiнген. Онда Голливуд фильмдерiне шектеу қойылса, Арменияда тiл полициясы жұмыс iстейдi.
Бiз ешуақытта «өзбекстандықтар» демеймiз ғой, «өзбектер» деймiз. Шетелдерде бiздi баяғыдан-ақ «қазақ» деп атайды. Бiз ешқандай этнос өкiлдерiн кемсiту идеясын ұсынып отырған жоқпыз, немесе, қазақтарды әсiре ұлтшылдыққа үгiттеп отырған жоқпыз. Бiз әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан үлгiлердi ғана ұсынамыз. Осыған орай, мемлекеттiң мемлекеттiк тiл саясатын өзгертудi талап етемiз. Мемлекеттiң соңғы 10 жылдағы саясаты көптеген қазақтардың ашу ызасын тудырып отыр. Мен өткен желтоқсан айында М. Шахановтың штабында жұмыс iстедiм. Сол кезде мемлекеттiң бiраз саясатына келiспейтiн адамдарды көп жолықтырдым. Менiңше, соңғы он жылда iшкi саясатқа жауапты қызмет атқарған адамдар қызметiнен өз еркiмен кетуi керек. Өйткенi, iшкi саяси ахуал қоғамды бөлшектеуге дейiн жеткiздi. Демек, бұл адамдар Қазақстанның iшкi саясатын әрi қарай басқаруға құқысы жоқ.
— Ал, балама – доктринаның қабылдануы мүмкiн бе?
— Мен олардың өздерi дайындаған доктринаның қабылданбайтынына сенiмдiмiн. Қазiр екi жақтан жасақталған жұмыс тобы осы мәселемен айналысып жатыр. Жалпы, патриотизмдi тұншықтырумен емес, керiсiнше, жандандыру iсiмен айналысуымыз керек. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының басында бiзде сондай саясат жүргiзiлдi. Батырларымызды ұлықтап, хандарымызды биiкке көтерiп, рухани көсемдерiмiздiң мерейтойларын өткiздiк. Қазiр сол iс аяқсыз қалған секiлдi болады да тұрады.
— Сiздер бiр кездерi Қазақ хандығының негiзiн қалаған Жәнiбек пен Керей хандардың ескерткiштерiне байланысты наразылық акциясын ұйымдастырып, ескерткiштердi алуға рұқсат сұрадыңыздар. Жалпы, осы ескерткiштер айналасындағы әңгiмелерге қатысты пiкiрiңiз қалай?
— Бұл тұрғыда олар киелi де, қастерлi аруақтарымызды аяққа таптады. Олардың ескерткiштерiн шетке тастау – бiздiңше, аруақ алдында да, ұлт алдында да кешiрiлмес күнә. Маған ескерткiштердiң өзi жақсы ұнаған едi. Бұл кейбiр тарихшылар мен сәулетшiлердiң айтып жүргенiндей, қытайға да, басқаға да ұқсамайды. Мен оны құйған сәулетшiлер мен мүсiншiлердi бiлмейдi екем. Бiрақ, ескерткiш жақсы жасалған.
— Осы мәселеде арнайы байқау жариялап, бiр-екi туындыны таңдап алды ғой. Сол мүсiндер сiзге ұнады ма?
— Әрине, көрдiм. Бiрақ, олар маған ешқандай әсер еткен жоқ. Онда Әбiлхайырдан бөлiнiп шыққан, ертеңiне мығым, жас мемлекет орнатқан хандардың бейнесi сомдалмаған. Асық ойнап жүрген балалар секiлдi әсер қалдырды.
Алматы қаласында күнi бүгiнге дейiн Фурманов даңғылы өзгертiлмей келедi. Алматыдағы басты көшеге Керей мен Жәнiбектiң бiрiнiң атауын неге бермеймiз? Қазақ хандығының негiзiн қалаған хандарымызға әр қалада, әр облыс орталығында iрi ескерткiштер тұрғызылып, көше атауы берiлуi тиiс. Қараңыз, Киевте Ярослав Мудрый мен Богдан Хмельницкийге, Мәскеуде Андрей Первозванный мен Юрий Долгорукийге, Будапеште Мыңжылдық ескерткiшi, Венгрияның мемлекетшiл қайраткерлерiнiң пантеоны, Анкарада ұлы түрiк жауынгерлерiне орнатылған ескерткiштер қандай керемет. Ал, бiзде тарихымызды ұлықтау iсi жолға қойылмай отыр. Тарихи жадынаманы қалыптастырудың орнына тарихпен байланыс көп үзiлiп қалған. Әрине, бұның барлығы уақытша құбылыс деп ойлаймын. Бүгiн қазақтың мықты да, патриот жастары қаулап өсiп келедi. Билiк қаласын, қаламасын тарих барлығын өз орнына қояды.
— Жақында бiздiң редакцияда Екiншi дүниежүзiлiк соғысқа қатысты пiкiрталас болып қалды. Бұл соғысты қалай атаймыз? «Ұлы Отан соғысы» деймiз бе, «Екiншi дүниежүзiлiк соғыс» деп атаймыз ба деген сауал төңiрегiнде дауластық. Сiз осыған қалай қарар едiңiз?
— Бұл мәселеде бiз жалпы әлемдiк тәжiрибеге иек сүйеуiмiз керек. Бұл – Екiншi дүниежүзiлiк соғыс болды. Бұл соғыста ондаған мемлекет зардап шектi. Онда 700 мыңнан астам қазақ қаза тапты. Бұл күн аза тұту күнi болуы тиiс. Бұл күндi – геноцидтен құрбан болғандар күнi деп атауымыз керек. Екiншi дүниежүзiлiк соғыста кеңес басшылары адамдарын аяған жоқ. Айталық, немiстер жоғалтқан адам саны мен совет азаматтарының қырғынын салыстырып көрсек, совет азаматтарының саны 10 есеге артық екен. Еуропада жеңiс күнiн Кремль тойлағандай салтанатты түрде ешкiм тойламайды. Мәскеуде жеңiс күнiн әскери шеру мен отшашулармен қарсы алса, Еуропада құрбан болғандардың бейiтiне гүл шоқтарын қойып, оларды еске алу рәсiмiн жасайды. Германия қазiр мүлдем басқа елге айналды. Олар Гитлер үшiн бүкiл әлем алдында кешiрiм сұрады. Гитлердiң жасаған зұлымдығы үшiн күнi бүгiнге дейiн өкiнедi. Германияның мемлекеттiк шiркеуi өз алдына кешiрiм сұрады. Ал, бiз күнi бүгiнге дейiн Ресейдiң саясатынан ажырамай отырмыз. Бiз бұған қатысты неге жаңаша саясат ұстанбаймыз?
— Германияның Гитлер үшiн кешiрiм сұрағанын айтып отырсыз. Бұл Германияның қазiргi имиджiне ешқандай нұқсан келтiрiп отырған жоқ. Керiсiнше, бұл елдiң жұрт алдында абыройын асқақтатып жiбердi. Кеңестер Одағының мұрагерiмiз дейтiн Ресей Сталин үшiн басын игiсi келмейдi. Керiсiнше, жаңаша ойлау тарихын қалыптастыруға ұмтылған Украина, Грузия секiлдi мемлекеттердi жазалап отыр. Жаңа тарих жазуға ашық қарсылығын бiлдiрдi.
— Бiздiң сыртқы саясатымыз – ешкiмге тәуелсiз, жеке дара болуы тиiс. Бiз әрбiр сыртқы маңызды қадамдарымызды басқалармен ақылдасу арқылы шешетiн сияқтымыз.
Бiз осы уақытқа дейiн аштыққа өз саяси бағасын бере алмай келемiз. Бiз секiлдi өзге бiр де бiр ұлт аштықтан зардап шеккен жоқ. Бұл бiздiң сол кездегi аштық құрбандары алдындағы киелi борышымыз деп ойлаймын.
— Сондай-ақ, жақында Жалпыұлттық екiншi санақ нәтижесi жарияланды. Онда негiзгi ұлт қазақтардың саны 63% делiндi. Бұған дейiнгi алдын ала жүргiзiлген қорытындылар бойынша, бұл 67% болып едi. Бұның сырын айта аласыз ба?
— Былтыр Премьер-министр санақ нәтижесi бойынша, қазақтар 67,8% болды деп ресми түрде мәлiмдедi. Ал, биыл ол санның неге 5%-ға дейiн құлдырап кеткенi барлығымыздың көкейiмiзде сұрақ болып көлденеңдейдi. Мен өз басым санақшыларды көрген жоқпын. Менiң айналамдағы таныстарым да санаққа енбегендiгiн айтады. Оның үстiне санақ жүргiзiлгеннен берi де 1 жыл өттi. Осы бiр жылда халық өскеннiң орнына кемiп кеттi деген көңiлге күмән ұялатады екен. Менiң ойымша, қазақтардың елдегi үлес салмағы 70%-ға жеттi. Қазақтың санын неге азайтып көрсетiп отыр дейсiз? Егер, елдегi негiзгi ұлттың саны 70%-дан асатын болса, БҰҰ-ның саясаты бойынша моноұлтты болып есептелiнедi екен. Ондай жағдайда мемлекеттiк тiлдiң басымдығы өзiнен өзi алға шығады. Бiздiң шенеунiктерiмiз осыдан тайқыған болуы керек.
— Рахмет!
Әңгiмелескен Есенгүл КӘПҚЫЗЫ