«ХАЛЫҚ РУХЫ» – БАРШАМЫЗДЫҢ РУХЫМЫЗДЫ КӨТЕРСЕ...

«ХАЛЫҚ РУХЫ» – БАРШАМЫЗДЫҢ РУХЫМЫЗДЫ КӨТЕРСЕ...

Жақында «Түркiстан» газетiне сұхбат берген ҚР депутаты Мұхтар Шаханов «Халық рухы» демократиялық партиясын құратындығы жөнiнде айтқан-ды. Осыған байланысты 10 маусым күнi Республика сарайында өтiлуi тиiс құрылтай Ө.Жолдасбеков атындағы Студенттер сарайында болды. Құрылтай өтетiн мекен-жай қарсы топтардың кесiрiнен өзгертiлгенiне қарамастан, 1200-дей адам қатысыпты. «Халық рухы» партиясының орталық кеңесiнiң мүшесi, жазушы Бейбiт Қойшыбаймен партияның бағыты жөнiнде әңгiмелескен едiк.

– Себебi, елiмiз тәуелсiздiк алғанына 15 жылдан асса да, қазақтың ұлттық мүддесi көбiнесе кейiнге шегерiлiп келедi. Оның көрнектi әрi белгiлi мысалы – тiл мәселесi. Қазақ тiлi –мемлекеттiк тiл болып, тәуелсiздiкке дейiн де, одан кейiн де жарияланды. Бiрақ өз мәртебесiн әлi алған жоқ. Тiл, әрине, ұлттық рухымыздың нақ көрiнiсi. Жалпы, ұлттық мүдде сонау кеңес кезiнен де шектелiп келе жатыр. Дегенмен, ол тұста партиялық саясат белгiлi бiр дәрежеде қазақтың мәдениетiнiң дамуына аз болсын ықпалын тигiздi. Сондай керемет жағдай жасамаса да, қазақ елi өз тiлi мен дiнiнен, мәдениетiнен алыстамады. Қазiр жағдай одан ары төмендеп кеткенiн жасырудың еш қажетi жоқ. Мiне, Мұхаң көтерiп отырған мәселе де осы. Мұхаң өзi ұлттық мәселенi, мемлекеттiк тiлдi көтерiп жүрген бiрден-бiр депутат. Сондықтан ұлттық құндылықтардың өзгеру кезiнде адамның көзқарасының нашарлап бара жатқандығын, әсiресе, Шахановтың бұл тұрғыда ұлттық мүддеден гөрi қарын мүддесi алға шықты деп айтатын сөзi бар. Бұл рас. Соған байланысты елдiгiмiздi көрсететiн, рухани дүниемiздi түгендеуге ат салысатын партия қажет. Мұхтар Шаханов соны ескерiп, өзi партия ашамын деп дайындалғанына да екi-үш айдың жүзi болды. Бiз қолдадық, үндеуiн жасап, жариялауға, бағдарлама, жарғысын жасақтауға жұмыла кiрiстiк. Мiне, көп күштiң бiрiгуiмен жексенбi күнi Ө.Жолдасбеков атындағы Студенттер сарайында ҚР депутаты, ұлт, тiл жанашыры М.Шаханов бастаған бiр топ зиялы қауым өкiлдерi Қазақстанның «Халық рухы» демократиялық партиясының Құрылтайын өткiздi. – Айтпақшы, әуелгi кезде өткiзiлетiн орны Республика сарайы деп жарияланған жоқ па едi? – Басында ұйымдастыру комитетi Республика сарайына ақшасын төлеп, бәрiн жайғасытырып қойған болатын. Аяқ астынан жұма күнi жоспар өзгерiп кеттi. Өйткенi, билiк рұқсат етпей қойыпты. Сөйтiп, өтетiн жерiн Студенттер сарайына ауыстырдық, бiрақ елге хабарлауға асығыс болды. Теледидардан хабарландыру берсiн деп едiк, бермедi. Дегенмен, мандат комиссиясының мәлiметiнше, 1200-дей адам қатысыпты. Елдiң рухы өте жоғары болды. Мұхтар ағамызды өте жылы қарсы алды. Жасыратыны жоқ, Парламентте ұлттық мәселенi көтерiп жүрген бiрен-саран депутаттың бiрi осы Мұхаң. Менiңше, партияны құруы халықтың қолдауына бiр ауыздан ие болады. Жастар қанаты да, жастардың «Болашақ» қозғалысы, бәрi келдi. Ендi алдағы екi ай көрсетедi. Өйткенi, екi айда 50 мың қол жинау керек екен. Қазiр 10 шақты облыс аймақтарынан, Астанадан үлкен топ, 60 шақты адам келдi, басқа ұлт өкiлдерiнен де қатысты. – Сонда билiк партияның құрылуына оң ниетiн бiлдiрмегенi ме? – Өкiнiшке қарай, солай сияқты. Әйтеуiр, Республика сарайын бермедi. Естерiңiзде болса, Жармахан Тұяқбайдың партиясы құрылтайын сонда өткiздi. Неге екенiн бiлмеймiн, басшылары «Республика сарайын бермеуге шешiм бар» дептi. Түсiнбедiк. Не дегенмен, бәрiмiзге қолайсыздау әсер қалдырды. Егер құрылтай сол алдын-ала хабарланған жерiнде өтсе, халық бұдан да көп келедi ғой. Сосын айтатын жайт – баспасөз мәслихатын өткiзгенде 31-арнадан басқа, бiрде-бiр үкiметтiк телеарна хабарлауға жараған жоқ. Мiне, ұлттық мәселеге келгенде интеллегенцияның арасындағы, жалпы ойлайтын бiр топтың арасындағы көзқарастың деңгейiн аңғаруға болады. Сондықтан да, елдiң санасын ояту керек, ұлттық мүдденi, идеяны айқындау керек, ұлттық идеологияны жасау керек дегеннiң бәрi далада қалғандай. – Құдайға шүкiр, бiзде аз болса да ұлттық мәселелердi көтеретiн қоғамдық қозғалыс, ұйымдар бар. Бұған дейiн бас көтермеген орыс ұйымдары аяқ астынан дүрлiгiп, нелiктен қарсылық танытты? – Бұл олардың бiлместiгi. Бiздiң саясаттың тым либерал, жалпақшешейлiкпен жүргiзiлiп жатқандығынан сияқты маған. Өйткенi, бiз де тәуелсiздiк жарияладық, бiрақ басқа көп жыл отарлықтан шыққан елдер сияқты тиiстi отарсыздандыру шараларын қолға алмадық. Құрғақ шөппен ауызды сүрте бермейiк, бiрлi-жарым жасалып жатқаны бар ендi. Ең бастысы, «Қазақ тiлiн – мемлекеттiк тiл» деп жарияладық. Дегенмен, атқарылуға тиiстi отарсыздандыру жұмысы жүргiзiлген жоқ. Өз тарапымнан айтар тұжырымдамам: халықты тарихпен тәрбиелеу мәселесi қолға алынбады. Бұл халық қалай болды? Қазiр анау да, мынау да «Қазақстан – бiздiң Отанымыз» дейдi. Олар бiздiң Отанымызға қалай келдi? Қандай жолмен келдi? Бiр кезде қазақтың жерi едi ғой. 1917-18, 1920-21, 1931-32 жылдары аштық болды. Халық қырылып қалды. Сол кезде қырылған халықтың сүйегiнiң үстiне социалистiк қоғам құруға оларды басқа қалаға әкелдi. Бұл үлкен саясат едi. Келген халықты кiнәламайық. Бiрақ олар келiп алып, халықтың арасына енiп алып өзiнiң мәдениетi мен дәстүрiн орыс тiлiнде жүргiзу арқылы бiздiң жергiлiктi халықтың тiлiне, мәдениетiне нұқсан келтiрдi. Мiне, олар соны ойлау керек едi. Ал оны ойлау үшiн елдi тарихпен тәрбиелеуi керек. Ендi соған, яғни, олардың өзiнiң тарихи орны бар ғой деген мәселенi бiзге идеологиялық оқиғалармен түсiндiру керек едi. Мемлекет осыны iстеген жоқ. Бiз бәрiмiз бiрге отырдық, тарих осылай көрсеттi деп соғамыз. Бұл өтiрiк. Әрине, бiздiң халық кең халық. Қазақ – әр елден келгендермен жауласа берген жоқ. Бiрақ осының бәрiн iс жүзiнде асырып отырған анау жоғары жақ болды. Яғни, Қазақстан – қуыршақ мемлекет ретiнде есептелдi. Демек, қуыршақ болғанның салдарынан халық талай ашаршылыққа ұшырады, тiрi қалғаны шетелге босып кетуге мәжбүр болды деп түсiндiру керек. Түптеп келгенде, сол елiмiздi қалпына келтiруге жәрдемдесуiмiз қажет. Соған бәрiмiз табанды, саналы түрде атсалысуға тиiспiз. Сонда славяндардың, тағы басқа сол секiлдi ұйымдардың қарсы әрекеттерi болмас едi. Бәрi де тарихты бiлмегендiктен. Әрi көкiректерiнде баяғыдан империялық астамшылық, шовинистiк пиғыл қалған. Тым болмаса, олар әр ұлттың ұлттық болмыс-бiтiмi, тiлi болатындығын ескерсе, жағдай бұл дәрежеге жетпес едi. Себеп, мемлекеттiң тым жалпақшешейлiкпен отарсыздандыру саясатын жүргiзбеуiне байланысты. Сондықтан осындай кереғар пiкiр туып отырғаны рас. Мұхаң ылғи сөзiнде, ойында да осындай ойларды түсiндiрiп, айтып жүр. Партияның орыс халқына, жалпы қозғалыстардың қарсы емес екендiгiн талай естiрттi де. Соның iшiнде белгiлi бiр дәрежеге дейiн көмекшi болып, бiраз ұлттық мәселенi көтерген «Ұлт тағдыры» қозғалысы мүшелерi, жалпы, 10 шақты қозғалыс келiп, партияны құрайық деген ниетiн бiлдiрдi. Мақсаттары – бiрiккен түрде саясат жүргiзетiн саяси партияның болғанын дұрыс деп тапты. Ал орыстардың жаңағыдай әрекетi уақытша түсiнбеушiлiк. – «Халық рухы» басты назарда ненi ұстанады? – Бiр қарағанда ұлттық партия сияқты көрiнедi. Бiрақ iс жүзiнде көп ұлттан құралған партия. Бiрақ қазақ тiлiн – мемлекеттiк тiл деп ұққан, қазақ тiлiн жақсы бiлетiн, азаматтарды тартады. Қазiрдiң өзiнде татардың,орыстың, грузиннiң бiрқатар азаматтары құрылтайға қатысты. Орталық кеңестiң мүшелiгiне енуге ынтасын бiлдiрiп жатыр. Сондықтан «Халық рухы» таза ұлттық емес, осы қазақ мемлекетiнiң ұлттық құндылығын, мүддесiн қорғауға, тәуелсiздiгiн нығайтуға бағытталған партия. Қысқасы, рухани қажеттiлiктi бiрiншi орынға шығарып отырған партия. – Дәл осындай партия бүгiн емес, кеше құрылуы керек емес пе едi?! – Рас. Баяғыда құрылуы керек едi. Қарасаңыз, ұлттық қозғалыстардың бас көтерiп, шындап кiрiсе бастағаны соңғы екi-үш жылдың көлемiнде ғана. Ә дегенде, «Азат» партиясы шықты, одан кейiн демократтар бiрiгiп, «үлкен әлеуметтiк мәселе көтеремiз» дедi, бiрақ ұлттық мәселеге аяқ баспады. Олар Үкiметке де, оппозицияға да сын айтады. Содан кейiн ұлттық қозғалыстар пайда болды. Сол орайда мына партия да құрылып отыр, партия жалпы Үкiметтiң саясатын қолдап, әсiресе, Президенттiң «Қазақстанның болашағы – қазақ тiлiнде» деген ұстанымын ұстанады. Сөйтiп, халықты бiрiктiруге тырысады. Бұдан басқа да партия құрамыз деген жанашырлар пайда болуда. Айталық, «Ел болашағы» қозғалысы мүшелерiнiң ұйымдастыруымен «Халық билiгi» деген партия құрылмақшы. Сөйлестiк, олардың ниеттерi бiр жағынан дұрыс сияқты. Өйткенi, бұл партия ең басты байлығымыз – жер мәселесiн көтермекшi. Оның үстiне кейiнгi конституциялық өзгерiстерге байланысты, билiкке, Парламентке баратындар жеке емес, партия атынан түседi. Демек, «Халық рухы» партиясы – рухани құндылық, тiл мәселесiн қолға алса, «Халық билiгi» партиясы – жер, ел мәселесiн назарға алады. Себебi, жердiң бет алды сатылып жатқандығының зардабын халық тартып отыр. Көтерсе, көтерсiн. Қанша партия болса да, еш зияны жоқ. Сондай-ақ ұлттық мүдде тұрғысынан келгенде бәрi бiрiгiп, бiр жеңнен қол, бiр жағадан бас шығаруы ғажап емес. – «Бiрлiк бар жерде тiрлiк бар». Негiзi бiздегi қозғалыстар арасында әлi күнге бiрiгiп жұмыс iстеу жеткiлiксiз сияқты. Сiздiңше, партиялар арасында «мынау бiз көтеретiн мәселенi айтып қойды» деген сықылды бiрiнiң аяғын бiрi шалу, яғни, алауыздық болмайды деп ойлайсыз ба? – Бұл жерде ұлттық мәселеге бiршама оң қабақ танытатын Бәйменовтiң «Ақ жол» партиясы ғой. Ол құрылтайда сөз сөйлеп, қолдайтындығын бiлдiрiп, бiздiң ұқсас жерлерiмiз бар дегендi айтты. Ал «Нағыз ақ жол» партиясы көбiнесе әлеуметтiк мәселенi көтередi. «Нұр Отан» партиясын да бiлмеймiн, бар түйгенiм ең қуатты партия сол. Егер осы партия ұлттық құндылықтарды, ұлттық мәселенi көтергенде «Халық рухының» қажетi болмас та, құрылмас та едi. Сондықтан бұл жерде бәсекелестiк жоқ. Ал ұлттық мүдденi көздейтiн партия көбейгенде ғана, өзара бәсеке пайда болады. Құдай қаласа, «Халық билiгi» партиясы құрылса, ұлттық мәселенi көтергенде бiр-бiрiнiң кем-кетiгiн толықтырады деп күтемiз. Қазақтың жаман жерi – бiр-бiрiн көре алмайтыны бар, дегенмен ондайға бармайтын шығар. Бiрақ ортақ мүддеге келiп, бiр тудың астына жиналған кезде, оның үстiне бағдарламасында үйлестiк, ұқсастық болса, бiрiгiп жұмыс жасап, қолдап, күресуi қажет. Мақсаттарын айқындап алса, түбiнде бәрi бiртiндеп бiрiгетiн сияқты. – Бiзге Мұхтар Шаханов сияқты ұлтжанды азаматтар жетiспейтiн сияқты. Бұл пiкiрге Сiз қалай қарайсыз? – Негiзi ондай азаматтар бар ғой. Бiрақ, өкiнiшке қарай, дәл сол Шаханов сияқты жүрегi – қазақ деп соғатын, тiлi – қазақ деп сөйлейтiндер аз боп тұр. Яғни, бiр қарағанда, ұлттық мәселенi ойлайтындар бар болғанмен, Мұхаң сияқты дәрежеде айтатындар жоқ. Жасыратыны жоқ, бұл мәселенi бiрден-бiр көтеретiн Жазушылар одағы едi ғой. Дегенмен, бұл да өз деңгейiндегi қоғамдық бiрлестiк емес, жекелеген адамдардың ұйымына айналып кеттi. Өзi кез келген жиналыс, құрылтайда қаулы қабылданады емес пе? Әнеукүнгi құрылтайда бiр қаулы қабылдауға жараған жоқ. Бұл жазушылардың белсендiлiгi төмен деген сөз емес. Жазушылар әр жерде, әр ұйымда, әр қозғалыста ойларын айтып-ақ жүр. Бiрақ жазушылар одағы соның бәрiн елең еткiзiп, қанаттандыратын бiр ұйым болуы керек едi. Өкiнiшке қарай, бұл дәрежеге жете алмады. Сондықтан да «Халық рухы» осы уақытқа дейiн көтерiлуi тиiс мәселенi батыл түрде, ашық айтып, зиялы қауым мен ұлттық күштердi бiрiктiретiн партия болады деп ойлаймын.

Әңгімелескен Динара Мыңжасарқызы