Геннадий БЕЛЯКОВ: ҚАЙ МӘСЕЛЕНI КӨТЕРСЕҢДЕР ДЕ ҚОЛДАЙМЫН
Геннадий БЕЛЯКОВ: ҚАЙ МӘСЕЛЕНI КӨТЕРСЕҢДЕР ДЕ ҚОЛДАЙМЫН
Қарапайым инженер. Анасы — казак, әкесi — орыс. Қазақстандағы орыс-славян ұйымдарының шашбауын көтерiп, кейде қазақ мәселесiне қарсы шығып, саяси аренадағы ауа-райын бұзарлықтай кейiп танытатын инженер кезiнде елiмiздi бiраз дүрлiктiргенi белгiлi. 90-шы жылдардың басында автономия мәселесiн көтердi, ал таяуда Мұхтар Шахановтың "Халық Рухы" партиясының құрылуына қарсылық танытқандай болды. Бiр қызығы, "Түркiстан" газетiне сұхбат берген Геннадий Федорович бұрынғы ойынан тайқып шығып, Қазақ партиясын қолдайтынын мәлiмдедi.
БIЗДI ҰНАТПАЙТЫНДАР ОРЫСТЫ ДИАСПОРА ҚАТАРЫНА ҚОЯДЫ…
— Орыс-славян ұйымдарының бiрiн басқарып отырған азамат ретiнде сiз Конституциялық реформаларды қолдайсыз ба?
— Ашығын айтсам, мұның анық-қанығын зерделей қоймадым. Дегенмен, баспасөзде айтылған мәселеге келсем, онда бұл өзгерiстер соншалықты демократияға сай болды дей алмаймын. Әсiресе президенттiң сайлануы мен оның мерзiмiн ұзарту мәселесiнде. Сонау 1994 жылдары менiң мемлекет басшысының ұстанымымен келiспеген тұстарым да болды. Естерiңiзде болса, сол уақытта мәселе дұрыс қойылмаған соң, үш миллион адам көшiп кеттi. Бiз де ол тұста президенттiң орыстарға қатысты саясаты дұрыс болмады деп есептедiк. Сондықтан бiз бұл режиммен конституциялық күрес жүргiзгендей болдық. Қазiр арада көп жылдар өткен соң бiз көшiп кеткен орыстар жайлы өкiнiшпен айта аламыз. Дегенмен, Қазақстан өз орнын тапты, жақсы дамып келедi. Бұл елден кеткiм жоқ. Бұл менiң Отаным деп есептеймiн.
— Сiз Бунаков сияқты екенсiз. Қазақстанды өз Отаным деп санайсыз, бiрақ екiншi жағынан мемлекеттiк тiлдi үйренуге құлқыңыз жоқ сияқты…
— Қазақ тiлiне бiз әңгiме барысында оралармыз. Ал, қазiр Конституциялық реформалар жайлы ойымды аяқтасам деймiн. Бұл реформалар демократиялық ұстанымдарға сай емес. Менiңше, елдiң гүлденуi Елбасының саясатына ғана емес, бiздiң халық — қазақтар мен орыстардың даналығына да байланысты.
— Конституциялық реформаның тағы бiр тұсы — Ассамблеядан тоғыз депутат сайлау. Бұған қалай қарайсыз?
— Бұған дұрыс қараймын. Бiрақ ассамблея өте қалталы. Терещенко болды ма, жалпы ассамблеяның өзi қызық. Сондықтан оны босату керек. Ассамблеяға кейбiр ұлттық лидерлердi жинап, өсiрiп, бiр жерге шоғырландырады. Бiз де ұлттық лидерлердiң қалай жасалатынын бiлемiз. Бунаковтың өзi… Бiрақ Бунаков басқа жолмен ассамблеяға жеттi. Оның бұрын ұстанымы басқаша едi, қазiр ұстанымы өзгерiп шыға келдi. Бұл өзгерiс дұрыс. Бiрақ әлгi лидерлердi жиi-жиi ауыстырып тұрса жөн болар едi.
— Сiз ассамблеядан көбiне орыстан шыққан депутаттардың көп болуын қалар ма едiңiз…
— Жо-жоқ, орыстар онсыз да өз дегенiне жетiп жатыр. Бұнда, керiсiнше, аз ұлт өкiлдерi, диаспоралардың шыққаны дұрыс. Мұнда диаспораның кiм екенiн түсiнiп алған жөн. Бiздi ұнатпайтындар орыстарды диаспора қатарына қояды. Қайдағы диаспора: бiз отыз екi пайызбыз ғой. Кезiнде елу пайыз болғанбыз. Диаспора деген он мың адам, екi мың адам… Ал, бiз төрт жарым миллион болсақ, бiз мемлекет құраушы ұлтпыз ғой.
— Кешiрiңiз, бiрақ орыс — Ресейдiң мемлекетқұраушы ұлты емес пе?
— Ендi… Мұнда бiр затты түсiнiп алу керек. Әрине, орыстар — Ресейдiң мемлекетқұраушы ұлты. Мәселен, Қазақстанның аталуы қазақтан шыққан, Өзбекстанның атауы өзбектен шыққан. Ал, Ресей — "орыс" сөзiнен. Ал, мемлекетқұраушы ұлт Қазақстан болсын, Украина болсын, болуы тиiс. Мәселен, Украинада қырық пайыздан астам халық — орыс.
— Украинада орыстар 12-15 миллионға шамалас.
— Яғни, қырық пайыз ғой.
— Жоқ, одан әлдеқайда аз.
— Жақсы, азырақ дейiк. Бiрақ бәрiбiр де орыстар онда көп қой. Қайдағы диаспора?! Онда да орыстар мемлекетқұраушы ұлт. Ал, егер ол мемлекетқұраушы ұлт болса, оған қандай да бiр құзыр қажет. Сондықтан әрбiр жерде ұлттық-пропорционалдық өкiлдiк қажет. Сонда ешқашан да орыс тiлi үшiн жанпида болмаймыз.
Мен қарапайым жұмысшы инженермiн. Қазiр мың адамдық бiрлестiкте жұмыс iстеймiн. Онда қазақ, орыс, татарлар көп. Және онда ұлттық мәселе деген атымен жоқ. Әрине, әлеуметтiк мәселе ғана бар.
ҚАЗАҚСТАНДА ТЕК БУНАКОВ ПЕН БЕЛЯКОВ ҚАНА ҚАЛАДЫ
— Сiз өзiңiздiң соңғы мәлiмдемеңiзде: "Мұхтар Шахановтың "Халық Рухы" партиясы тек қана бiр ұлттың қазақтың мәселесiн көтередi деп қарсы шықтыңыз. Сонда сiз Қазақстанда қазақ мәселесiнiң көтерiлуiне қарсысыз ба?
— Жоқ, мен мұны қолдаймын. Өз басым Шахановты көрмедiм, бұдан соң ол ауруханаға түсiп қалыпты. Ал, Дос Көшiммен кездестiм. Мен оларды қолдаймын! Себебi бiз кезiнде "Орыс партиясын" жасақтап, тiркеуден өткiзгенбiз. Бұл партия 2001 жылы тiркелген болатын. Оны тiркегенiмiзде, талай шу болған. Ендi "Орыс партиясы" деп аталған соң, орыстың ұлттық мәселелерiн көтеруi керек қой. Бiз бұл ойымызды жасырмадық та. Сондықтан мен де қазақ партияларының шығуына қарсы емеспiн. Бiз тiркеуге сегiз рет құжат тапсырдық. Екi рет тiзiмдегi адамдарды тексердi. Бiрiншiсiнде ешқандай да проблема болған жоқ. Бiз тiркеуде өзiндiк қулық жасадық: тiркеуден өткен "Отан" партиясының қаулысын сөзбе-сөз көшiрiп алдық. Бұған құқымыз бар ма? Бар. Бұл плагиат емес. Осы "Отанның" Қаулысынан жиырма шақты қате тауып, бiзге таңды. Яки, "Отан" партиясын да жабуға болады екен деп ойланып қалдық. Ал, бiздiң партияны тiркетпей тастады. Егерде Шаханов өз партиясын тiркесе, бiзге де мүмкiндiк берiңiздершi деймiз. Мен Дос Көшiммен көп сөйлестiм. Оған айтқаным бар: "Ұлтшыл ұлтшылмен тезiрек мемлекеттiк мәселенi шешедi" — деп. Өйткенi ортақ тiл таба бiледi. Сондықтан либералдың қажет шамалы.
— Дегенмен, бұл партияның құрылуы ұлтаралық мәселенi туындатады деп мәлiмдеме жасаған өзiңiз емессiз бе?
— Егер де бiреудiң құқы өзгелерден басымырақ болса, оларды тiркеп, бiздi тiркемесе, бiз дау-дамайдың көкесiн танытамыз.
— Ал, сонда не, Қазақстанда қазақ өзiнiң ұлттық мәселесiн көтеруге қақы жоқ па?
— Қақы бар…
— Қазақстанда ұлттық мәселе ғана шешiлмей келедi емес пе? Бұл iске араласқаныңыз қалай?
— Әрине, бұл мәселенi көтерiңдер. Қай мәселенi көтерсеңдер де, мен қолдаймын. Айтпақшы, қазақтардың басым көпшiлiгi өзгелерге қарағанда әлдеқайда төмен тұрады. Ұйғырлардан, өзбектерден, тiптi, кейбiр орыстардан да жағдайы төмен. Ауылды көтеру керек. Бiрақ мұнда өзгелерге қатысты әдiлеттiлiк мәселесi айтылады. Олар бұл демократиялық партия ғана деп отыр, бiрақ онда "көп жапа шеккен қазақ ұлтының мәселесi айтылады" деп жатса, бұның өзi ұлттық мәселенiң болатынын аңғартады. Онда сiз бiзге де мүмкiндiк берiңiздер. Онда бiз бейшара орыстардың да мәселесiн көтеретiн боламыз. Мен қазақ партияларының пайда болуын қолдаймын. Мен оларға қол ұшын созамын. Қазақтар бiзге көмектессiн, бiз қазақтарға көмектесейiк.
— Ресейде радикалды ұлттық партиялар баршылық. Мен тiптi скинхедтердi қолдап, орыс мәселесiн көтерiп жүрген радикалды ұлтшыл партияларды айтпай-ақ қояйын. Бұл тұста қазаққа тым құрығанда ұлт мәселесiн көтеретiн бiр ғана демократиялық партияны неге бермеске?!
— Алыңыздар партияны! Құдай үшiн… Мен бұл партияға қарсы да емеспiн…
— Бiрақ сiздiң мәлiмдемеңiз — бұл партияға оппонент болып отырғаныңызды аңғартпай ма?
— Жоқ, олай емес. Мен тек қана "Соотечественник" деген саяси партияның мәселесiн көтергiм келген. Болды. Мен қазақ ұлттық партиясына қарсы емеспiн. Бiрақ мен өз сұхбатымда Шахановқа: "Ұлт мәселесiн Парламентте көтер, бұл тұста "Саяси партиялар туралы" Заңды өзгерту мәселесiн естен шығарма" — дедiм. Бұл дегенiңiз — ескiге қайта оралу.
— Ұлтаралық мәселе — өзiндiк проблемаға айналып бара жатқандай…
— Егер де қазақ пен орыс арасында бiрлiк болмаса, сол қиын. Ал майда-шүйде дауларға көңiл аудармауға болады.
— Ал, сiз бұл жанжалдар көпшiлiк құқын аяққа таптаудан орын алып жатты деп ойламайсыз ба? Мемлекеттiк тiлдiң жағдайы мүшкiл…
— Мен қазақ тiлiн қолдаймын. Толықтай қолдаймын. Бұл мәселенi сабырлы түрде көтере бiлу керек. Билiк басында — қазақтар отыр. Осы қазақтар орыстарды мәжбүрлемей, сабырлы түрде мәселенi көтергенi жөн. Тiл үйрететiн тегiн курстар ашылсын. Тегiн курстар! Мемлекет бұл салаға қомақты қаржы да бөлiп отырған шығар. Бiрақ бұл қаржы баяғы дағды бойынша "бiр жаққа" кетiп жатқан шығар. Менiң анам — казак. Ол бiр бекiнiсте туып-өскен. Қазақ тiлiн судай бiлетiн. Жалпы, казактардың бәрi қазақ тiлiн өте жақсы бiлген. Кейiн Кеңес одағы тұсында тiл бiлудiң қажетi болмады. Ал, қазiр бұл қажеттiлiк бар. Бунаков сияқты менде де уақыт жоқ. Бiз партаға барып отырмаймыз ғой. Бiрақ қазақ тiлiн үйренуге жағдай туғызуға болады емес пе?! Ең бастысы, мәжбүрлемеу керек. Оның үстiне Путиннiң қаулысы бар, мәжбүрлiк болса бәрi де тым-тырақай қашып кетедi. Қазақстанда тек қана Бунаков пен Беляков қалады.
Екiншi жағынан, Қытай жағынан экспансия бар. Ол көзге көрiнбейдi, бiрақ ол бар.
— Бiздi тек қана қорқытпай-ақ қойыңызшы. Қытаймен қорқытасыз, америкаланумен қорқытасыздар…
— Мен қорқытпаймын…
— Орыс тiлiн қажет етпей отырған славян елдерiн алайықшы. Украина мен Беларусьта не болып жатыр? Сiзге бiр мәлiмет келтiрейiн: кезiнде Киевте 504 орыс мектебi болыпты, қазiр небары 7 мектеп қалған. Украиндердiң өздерi орыстарға "үлкен аға" ретiнде емес, колонизаторлық ел ретiнде қараған сыңайлы…
— Бiздi бауырлар деп айтпағаныңыз дұрыс. Қайдағы колонизаторлар?! Сiз менiң қолыма қараңыз: мен не, колонизатормын ба? Мен бетон зауытында жұмыс iстеймiн. Онда жұмыс ауыр. Бәрi де миграцияға байланысты ғой. Халықтар миграциясы болды, бар және болады. Әлсiздеу халық орнын бере бастайды. Қазiр орыс ұлтын құтқару мәселесiн көтеру керек. Бiз, орыстар құрып барамыз. Ал, егер батыс мәдениетiне сiз де елiктесеңiз, сiздердi де жақсылық күтпейдi.
— Латвия сияқты Балтық жағалауы елдерi, Грузия да Ресейден бойын аулақ ұстауға тырысады. Ал, Ресей мен Қазақстан арасында өзара экономикалық байланыстар бар. Бiрақ ең қорқыныштысы, Ресей тарапынан тiлдiк экспансия да жүргiзiлiп жатқандай…
— Орыс қазаққа қауiп төндiре алмайды.
— Онда айтыңызшы, нелiктен Қазақстанда орыс-славян ұйымдары көп? Климошенконың "Лад" қозғалысы, Чесноков, Бунаковтың ұйымдары бөлек, сiздiң жеке ұйымыңыз бар…
— Өкiнiшке қарай, мұндай ұйымдар көп. Бұл орыс менталитетiн көрсетедi. Бiз бiр жерден шығып, бiрiге алмаймыз. Бiз жанжалдасамыз, түрлi ойдың жетегiнде кетемiз. Бұл дұрыс емес. Қазақтарда бұл тұста жағдай дұрысырақ сияқты. Бiрақ бөлiнiп жүргендер де бар ғой.
— Яғни, көзқарастарыңыз әрқилы ма?
— Жоқ, кейбiр басшылардың амбициялары тым жоғары.
— Қазақстандағы орыс ұйымдарын кiм қаржыландырады? Ресей ме?
— Жоқ. Кiм болса сол көрiнген қаржыландырады. Егер де Ресей консулдығы ардагерлерге, кiтап-оқулықтарға, әрқилы мерекелердi өткiзуге азды-кемдi қаржы бөлiп тұрса, кейбiр басшылар гранттар үшiн жұмыс iстейдi. Гранттар үшiн айқасады.
Жалпы, Путиннiң қаулысы 1994-95 жылдары қабылданғанда, мұнда бiрде-бiр орыс қалмайтын едi. Ал қазiр бұл қаулы тым кешiгiп қабылданды. Құдайға шүкiр, мұнда орыстар да өз орнын таба бiлдi. Қазақтар ортадан жоғары деңгей мен ең төмен деңгейде қалса, орыстар нағыз орта деңгейге орнықты. Қазiр қазақтардың көбi базар мен вокзал жағалап жүр. Ең төмен деңгей дегенiм осы.
Бiздi Ресейде қазақ деп қабылдайды. Мен Ресейге барғанымда: "Қайдан келдiң?" — деп сұрады. "Алматыданмын" — дедiм. Әлгi орыс болса: "Қалайша орыспын дейсiң? Сен қазақсың!" — деп бiр-ақ салды. Мен оның бетiне жұдырықпен салып қала жаздадым.
— Яғни, сiз үшiн "қазақ" атану мазақ сөз бе?
— Жоқ, мазақ сөз емес! Олар өзге елдерден келгендерге: "Бiз мұнда қожайынбыз, ал сендер ешкiм емессiңдер" — деп, екiншi сорттың адамындай қарайды. Мәселе — қазақта емес. Қазақтар — керемет.
ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫН ҚАЗАҚТАР ЖҮЗЕГЕ АСЫРСЫН
— Бiр қызығы, қазiр орыстың аға ұрпағы ғана "орыс мәселесiн" көтерумен келедi. Ал, орыстың жас ұрпағы мемлекеттiк тiлдi бiртiндеп меңгерiп жатқандай…
— Олардың айы оңынан тусын. Бұл дұрыс. Мен оларды қолдаймын. Ал бiздiң миымыз бөлек. Жас емеспiз. Ал, жастар бiрнеше тiл бiлсе, несi жаман?!
— Сiз орыс мәселесi мен орыс тiлiнiң проблемеларын жиi көтерiп жүрсiз ғой…
— Өз басым орыс тiлiнiң мәселесiн ешқашан да көтермегем. Ал, Президент таяуда төрт журналистке сұхбат бере отырып: "Давайте соблюдать Конституцию по отношению к русскому языку" — демедi ме?!
— Сiздiкiндей басқа да орыс-славян ұйымдары дабырамен орыс тiлiнiң мәселесiн көтере берсе, орыстың жастары да алған беттерiнен қайтып: "Әй, қазақ тiлiнiң бiзге не қажетi бар?" — деп, қолын сермей салады деп ойламайсыз ба?
— Жақында бiзде бiр жиын өтедi. Күн тәртiбiнде қазақ тiлiн меңгеру мәселесi де бар. Онда қазақ тiлiн үйрену үшiн жағдай туғызу мәселесiн көтермекпiз. Бұл өте өзектi мәселе.
— Сiз өзiңiздi қарапайым инженермiн дейсiз. Саясатқа жолыңыз қалай ғана түстi екен?!
— Ендi 93-шi жылдары жағдай солай болды. Бiздiң ұрпақ саяси ұрпақ едi. Себебi саяси кезеңнiң өршiген тұсы. Содан берi саясатқа араласып жүрмiн. Ұлттық идея Құдайдан берiлген. Қазақтың ұлттық идеясы бар, орыстың ұлттық идеясы бар. Қазақтың ұлттық идеясын қазақтар жүзеге асырсын, орыстiкiн — орыстар. Қазақстан — Еуропадағы Швейцария сияқты елге айналуы керек.
— Швейцарияда бiрнеше мемлекеттiк тiл емес пе?! Сонда елiмiзде осындай жағдай болуы керек пе?
— Тек қана тiлдiк тұрғыдан емес, мәдениеттердiң тоғысқан жерi болса деймiз. Мұнда экономика да тоғысса деймiз. Ал, Ресей әлемдi тоқыраудан құтқаруы керек. Территорияның амандығы сонда. Ал, Қазақстан да территориясын қымтап отырғаны жөн. Әйтпесе оңтүстiк халықтардың экспансиясы бар. Бiзсiз жердi аман сақтап қала алмайсыздар. Аман сақтап қалмайсыздар! Қалмайсыздар…
— Ресейде керiсiнше орыстың мәселесi өте жақсы шешiлiп жатыр. Онда 2 миллионға жуық қазақ тұрады. Соған қарамастан, Ресейде барлық қазақ мектептерi жабылды…
— Бұл дұрыс емес. Бұны жасаған губернаторлар нақұрыстар! Орыс тiлi бұлай дамымауы керек. Орыс халқы өте үлкен. Жақсы халық. Онда тұратын өзге ұлт өкiлдерi өздерiн жақсы сезiнуi керек орыстың арқасында… Мұндай күштi жергiлiктi халықтарға емес, халықтың жауына — скинхедтерге қарсы қою керек.
Жалпы орыстарды көтерген жөн. Сiздiң де жаңа "қазақ" деген мазақ сөз бе" деп шамданғаныңыз тектен-тек емес қой. Мен онда қазақ келеке сөз демедiм ғой. Қазақ деу арқылы олар маған "сен — орыс емессiң, бөтенсiң" дегендей болды. Мен қазақтарға өте жақсы қараймын. Егер де ұлт өзiн жақсы сезiнбесе, оның бойында өз-өзiне деген сенiмсiздiк пайда болса, бұл фашизмнiң туындауына әкеп соқпақ. Егер де Ресей шын мәнiнде фашизмге бой ұрса, жанында тұрған ешбiр халыққа жақсы болмайды: украиндарға да, Балтық жағалауы елдерiне де… Бұл елдердi бiр бассаң болды — олар жоқ боп кетедi. Сондықтан Ресейде фашизм көтерiлмегей, демократия болғай деп тiлеңiз. Әйтпесе қазақтарға да оңай болмайды. Қытайға да оңай соқпас. Чешендер соғысы да орыстардың қанына сiңiп кеттi. Ол көтерiлсе, жаман болмақ. Сондықтан бұл аюдың қытығына тимеген дұрыс. Немiс фашизмi орыс фашизмiнiң жанында түк те емес!
— Бунаковтан сұхбат алғанымда, ол маған мысалға "Прощай империя" деген мақаланы келтiрген едi. Сiздiң ойыңызша, бұл империя келмеске кеткен жоқ па?!
— Иә, империя құлады…
— Мәңгiлiкке құлады!
— Бұл ендi белгiсiз. Мен әлгi мақаланы оқымаппын. Ресей өз тарихында әрi кiшiрейдi, әрi үлкейдi. Сондықтан оның әлi де потенциялы жоғары. Сондықтан Ресейге тиiспеу керек.
"ҚАЗАҚ", "ОРЫС" ДЕП БIЗДI ҚҰДАЙ ЖАРАТТЫ
— Дос Көшiммен жақсы араласамын дейсiз. Жалпы, қазақ ұлтшылдарына көзқарасыңыз қалай?
— Көзқарасым оң. Өз басым ұлттық ұйымдар атынан бiр лидер болады деп ойлағанмын. Оған Дос Көшiм де лайық едi. Бiрақ ұлттық ұйымдардың басшылары өзара айқасып, кейбiрi ақшаға сатылып, бөлiнiп кеттi. Олар орыстың ұйымдарынан да жаман екен-ау…
— Ал, қазақ ұлттық патриоттық-ұйымдардың көбейiп жатқаны ше?
— Құдайға шүкiр деймiн. Бiрақ олар бөлiнбей, бiр жерден шықса деймiн. Шовинистiк емес, фашистiк емес, ұлттық-патриоттық қозғалыстардың болғаны дұрыс. Ұлтжанды болу жақсы. Ұлтжанды дегенiмiз не? Ұлтжанды өзiнiң ресурстарын пайдалана отырып, ұлт мәселесiн көтередi. Ал бiзге көмектеспей-ақ, тиiспей-ақ қойыңдар. Бiз тығырықтан өзiмiз-ақ шығамыз. Қазақтар, сендерде потенциал бар. Сендер де көтерiлiңдер! Мен қазақ мәселесiн, қазақ тiлiн, территориясын қорғап жүрген ұлтшылдарды қолдаймын. Молодцы! Бiрақ мұны орыстың, ұйғырдың немесе немiстiң есебiнен жүргiзбесеңiздер болғаны…
— Қателеспесем, 90-шы жылдардың басында сiз территориялық мәселенi көтерген едiңiз ғой…
— Жоқ, бiз көтермедiк. Бiз аз-маз ұлттық-автономия туралы мәселенi көтердiк. Ресейде екi бiрдей қазақ автономиясы бар. Барнауылда ғой деймiн, немесе Новосiбiрде ме едi… Тағы бiрi — Мәскеуде…
— Олар небары мәдени орталықтар емес пе…
— Жоқ, кәдiмгi ұлттық автономиялар. Оларға мемлекет те қаржы бөлiп тұрады. Бұл дұрыс. Маған бiр қазақ айтты: "Егер сендер орыстар Қазақстаннан барлығың кетiп қалсаңдар да, орыс тiлi мұнда бәрiбiр де қалады". Шынымен-ақ солай болмақ. Ал, аз ұлт өкiлдерi жойылып кетуi мүмкiн. Сондықтан оларға ұлттық автономиялар жасап беру керек. Бұл — ұлттық-мәдени автономия болсын, территориялық автономия жайлы айтып отырған жоқпыз ғой.
— Павлодар мен Петропавлдың атауын өзгерту керек пе?
— Өзгертуге болады, бiрақ керегi жоқ. Күндердiң бiр күнi қазақтар қала атауларын өзгертетiн де шығар. Бiрақ бұлай болмайды. Қытығымызға тимеңдер…
— Бiз жеке унитарлы мемлекетпiз ғой. Ресейдiң губерниясы емеспiз.
— Бiз мұнда 300 жыл өмiр сүрiп келемiз. Неге бiздi ренжiтесiз! Орыс халқы — белгiлi бiр деңгейге дейiн ғана бейбiтшiл. Қазiр ғана шыдап келемiз. Өскеменге барар жолда бәрiн өзгертiп тастаған. "Жақсы — дедiм: "Кiшкентай балаларды кешiргендей қазақтарды да кешiре салайық. Олар "мемлекет" деген ойыншықты алды ма, ендi атауларды өзгертумен айналысып келедi". Болды, тойдық. Павлодарға тимеңдер! Сендер Уральсктi "Орал" деп жүрсiңдер ғой. Оған да көндiк. Ендi тоқтаңдаршы! Тоқтаңдаршы…
— "Қазақстандық ұлт" идеясына қалай қарайсыз?
— Ұлт "қазақстандық" бола алмайды. Қазақ ұлты бар, орыс ұлты бар. Құдай бiздi осылай жаратты. Бұл Қазақстан Республикасы: бiз мұнда тұрамыз, сендер — қазақ, бiз — орыспыз. Бәрiмiз де бауырмыз.
Кешiрiңiз, бiрақ менiң кетуiм керек.
— Жақсы, ренжiмеңiз.
— Жо-жоқ, ұлтшыл ұлтшылмен ортақ тiлдi тез табады ғой. Әбестiгi жоқ.
Әңгімелескен Кәмшат ТАСБОЛАТОВА