ҚАЗАҚ ТIЛIН ЫСЫРЫП ТАСТАҒАН МҰНДАЙ ФОРУМ КЕРЕК ПЕ?
ҚАЗАҚ ТIЛIН ЫСЫРЫП ТАСТАҒАН МҰНДАЙ ФОРУМ КЕРЕК ПЕ?
Сонымен, алтыншы рет дәстүрлi түрде өткiзiлген Еуразия медиа-форумы ұйымдастырушылардың пiкiрiнше, өз жұмысын жемiстi аяқтаған сыңайлы. Алдын-ала таратылған ақпаратқа сенсек, әлемнiң 50 елiнен келген 600-дей өкiл қатысты. Олар – шетелдiң әккi, майталман саясаттанушылары мен тiс қаққан медиа, БАҚ өкiлдерi әлемнiң түкпiр-түкпiрiнде орын алып жатқан саяси, экономикалық мәселелердi өздерiнше жан-жақты талқылаған болды. Бәрi жабылып «Кiм кiнәлi?» деген сұраққа жауап iздегiсi келдi. Әуелгi күнi АҚШ-тың Иранға соғысы және халықаралық қақтығыстар жөнiнде, яғни, «Әлемдiк саясаттың iзгiлiксiзденуi. Ирак не күтедi?» деген тақырыпта терең пiкiрталас өрбiсе, келесi күнi Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуiне байланысты екiжақты пiкiр, ұсыныстар айтылды. Ал үшiншi күнгi сессияның көтерер жүгi «мәзiр» (гламур) «БАҚ-ты әспеттеу», дәлiрегiнде, соңғы кезде ақпарат қүралдарын жаулап бара жатқан осы бiр ағымға негiзделдi. Бәрi де Батыс, Еуропа, яғни, жырақтағы елдердiң өз iшiнде шешетiн мәселесi.
Еуразиялық медиа-форум әдеттегiдей бағдарлы түрде жоспарлаған жұмысын жалғастырған. Бiрақ «баяғы жартас, бiр жартас» демекшi, бәрiбiр қазақстандық журналистердiң даусы жарқын естiле қоймады. Керiсiнше, тек медиа-форумның шетелдiк қонақтары ғана көпшiлiк алдында ойын ашық бiлдiру бақытына ие болды. Қанша айтсақ та, бұл медиа- форумның жылда қайталанатын немесе ұстанатын, айнымастай дәстүрiне айналған ба дерсiң.
Медиа-форум ұйымдастырушылары БАҚ өкiлдерiнiң басын қосып, баспасөз мәслихатын өткiздi. Әр түрлi елден ат терлетiп келген журналистер қауымы құлақтарын түрiк ұстады. Өздерiн мазалаған көп сауалға мардымды жауап алғысы келдi. Ал негiзгi ортақ ой осы медиа-форум Қазақстанға не бередiнiң о жақ бұ жағынан алшақ кете алмады. Еуразия медиа форумы комитетiнiң төрайымы Дариға Назарбаеваның бастапқыда бұл сұраққа қиналыңқырап жауап бергенi байқалған-ды. Өйткенi, ол «Кез келген журналист жылда осы сауалды көлденең қоюмен келедi. Не бередi? Бiрiншiден, әлемде болып жатқан оқиғаларға бiздiң көзқарасымызды кеңейтедi. Екiншiден, елiмiзге жан-жақтан келiп жатқан саясаттанушылар мен әрiптестер ашық түрде пiкiрталас өрбiтiп, нақты ойын ортаға салады. Қысқасы, әлемдiк саясаттың бiздiң iшкi саясатқа әсерi қандай деген мәселенi пайымдауға мүмкiндiк туады» деп қысқа қайырды. Алайда, шетелдiк БАҚ өкiлi журналистердiң жұмыс iстеуiне әлi де дұрыс жағдай жасалмағандығын айтып, мұңын шақса, «бiздiң шықпай жүрген жанымыз-ай…» деген «Егемен Қазақстан» газетi тiлшiсiнiң «Медиа-форум осымен алтыншы рет өткiзiлiп тұрғанмен, сессияға қатысушылардың пiкiрiн қазақшалаған баспасөз хабарламасы жоқ. Бiз қашанға дейiн өз елiмiзде сорлының күйiн кешемiз» деп ашынғанын естiген комитет төрайымы «Ұят болды, бәрi де болады» деумен болды. Шынында да, қазақтiлдi журналистер «тас түскен жерiне ауырдың» кебiн кидi. Ең болмаса көкейiнде мазалап жүрген сұрағын қояйын десе, оны да жеткiзе алмайды. Қарасаңыз, орысшаны ағылшынға аударатын тiлмаш бар, ал қазақ тiлiнде аудармашы жоқ. Бұл сонда ненi бiлдiредi?
Медиа-форумның екiншi күнi… Америкалық саясаттанушы, «Мұра» қорының жетекшi ғылыми қызметкерi Ариэль Коэн өзiнiң «Тәуелсiздiк жолы: Қазақстанның энергетикалық саясаты» атты кiтабының тұсауын кестi. Бәрiмiзге бiр-бiр кiтап автордың қолтаңбасымен үлестiрiлдi. Автор Қазақстан тәуелсiздiк алғалы берi сыртқы саясатының қалыптасуының негiзгi кезеңдерiне тоқталып, халықаралық энергетикалық корпорацияларымен қарым-қатынасы жайында әңгiме қозғады. Оның iшiнде елiмiзде өндiрiлетiн газ, мұнай, уран байлығы да сөз болды. Бiр кезде Созақ ауданынан келген журналист Есенбек Кенжеқараев қазақ тiлiнде сұрақ қойды. Мазмұны – «Созақтағы уранды зерттеп, келешекте мұны да кiтабыңызға арқау еткiңiз келмей ме?» деген сарында. Коэн мырза бар ынтасымен тыңдады да, «Аудармашы жоқ па?» деп құлағына киетiндi бiр тағып, бiр алып тастай бердi. Сол жердегi ұйымдастырушы комитетiнiң бiр өкiлi «Аудармашы жоқ!» деп бедiрейiп отырғанын қайтерсiз. Содан Коэннiң оң жақ қапталына жайғасқан ҚР депутаты Ғадiлбек Шалахметов пен Жаңа саясат халықаралық институтының бас директоры Бектас Мұхамеджанов екеуi бiрiгiп сұрақты аударып бердi-ау. Әуелi жауап берместен бұрын, ол өзiнiң Түркияға барған iссапарында журналистерiнiң тек түрiк тiлiнде сөйлегенiн айта келе, «Кейiнгi кезде Қазақстанда қазақтiлдi журналистердiң өз тiлiнде қысылмай сұрақ қоятынына таңқалып жүрмiн» деп айды аспанға бiр-ақ шығарды. Бүйдемесiне тағы амалы жоқ. Бәрiн де көзбен көрiп, iшпен сезiп отырған шетелдiк сарапшы қазақ тiлiнiң құлаққа жағымды, әуездi естiлетiнiн айтып, бiр желпiнтiп тастағанына риза болған журналист қауымы «Бiз неге өз елiмiзде ана тiлiнде сөйлеуге қымсынуымыз керек» деп дабырласып қалдық. Бiр қызығы, депутат Ғадiлбек Шалахметов те оның таңырқаған сөзiн қолпаштап, жетегiнде кеткен сияқты. Айталық, ол өз сөзiн орыс тiлiнде сабақтап: «Қазiр қазақтiлдi ортаның өткiр әрi келешегi бар экономикалық мәселеге қызығуы өте жақсы. Бiрте-бiрте өз тiлiмiздiң мәртебесiн көтеруге әкелетiн жағдай бұл» деп қойып қалды. Ал «Нұр Отан» партиясының өкiлi екеуi «сұрағыңды орысша қойсайшы» деп жарыса сөйлей кеткенi қонақтардың алдында тым ағат көрiндi. Есенбек Кенжеқараев сұрағын не үшiн орыс тiлiнде қоюы керек едi?! Қысқасы, бiздi «Ұйымдастырушы топ алдын-ала қазақтiлдi аудармашыларды неге дайындамаған?» деген қытымыр ой көптен мазалап жүр. Естерiңiзге сала кетсек, Мәдениет және ақпарат министрi Ермұхамет Ертiсбаев былтыр өткен медиа-форумда журналистердiң барлық ұсыныстары мен талаптарына «Қонақтар кетсiн, сосын бәрiн айтуға үлгеремiз» деген сыңайда жауап берген-дi. Бiз сонда қашанғы бұға беремiз?!
Ариэль КОЭН, АМЕРИКАЛЫҚ «МҰРА» ҚОРЫНЫҢ РЕСЕЙ ЖӘНЕ ЕУРАЗИЯ IСI ЖӨНIНДЕГI БАҒДАРЛАМА ЖЕТЕКШIСI:
ҚАЗАҚТIЛДI ЖУРНАЛИСТIҢ ҚАЗАҚ ТIЛIНДЕ СҰРАҚ ҚОЙҒАНЫНА ҚУАНАМЫН
– Ариэль мырза, «Қазақстанның энергетикалық саясаты» атты кiтабыңыздың тұсаукесерi құтты болсын! Осы кiтабыңыз турасында Созақ ауданынан келген қазақтiлдi журналист сұрақ қойғысы келдi. Бiрақ сiз қазақтiлдi журналистiң сұрақ қойғанына таңқалдыңыз. Неге?
– Мен қай жерге барсам да, журналистерi өз тiлiнде сұрақ қояды. Алайда, қазақтiлдi журналистер жөнiнде ештеңе бiлмеймiн, айтқым келмейдi.
– Және сiз қазақтiлдi журналистiң қысылмай сұрақ қойғанына қуанып отырмын дедiңiз. Сiздiңше, қысылуы керек пе едi?!
– Жоқ, мен ол мағынада айтқан жоқпын. Жалпы, қай тiлдi журналист болсын, олардың жұмысына есеп бере алмаймын.
– Ал, кезектi медиа-форумның көтерiлiп отырған тақырып аясы көңiлiңiзден шықты ма?
– Әрине. Бұл басқосудың көтеретiн мәселелерi өте ауқымды. Биыл мiне, төртiншi рет қатысып отырмын. Өзiм сараптамашы ретiнде келгендiктен, мен ешқандай да бiр зерттеусiз комментарий бере алмаймын. Кез келген газет немесе тележурналисi өзiнiң репортажында бәрiн ашып айтуы мүмкiн емес. Бiрақ ол қалай да оқырманды қызықтыруы қажет. Сондықтан да, бұл форум Орта Азияның Ресей, Батыс елдерiмен ашық түрде пiкiрталас жүргiзуiне пайдасы мол.
– Мына кiтабыңызды Қазақстан энергетикасына арнауыңызға не түрткi болды?
– Бұл менiң төртiншi кiтабым. Келешекте де осы энергетика тақырыбын одан ары зерттей түсемiн. Бұл тақырып ХХI ғасырда өте керектi, жүректi ауыртатын ауқымды мәселе. Бұған экономика, геополитика, экология да кiредi. Сондықтан да бұл кез келген ортадағы оқырманға, саясаттанушыларға аса қажет. Бәрi де түсiнiктi ғой. Кез келген адам көлiкпен жүредi, әуе жолымен ұшады немесе баспанасын қуат күшiмен жылытады дегендей. Сол себептен де, энергия – мен үшiн өте қызықты тақырып.
– Сiздi Қазақстанның энергетикалық саясаты қанағаттандыра ма?
– Иә. Қазақстан Еуразияның кiндiгiнде орналасқан мемлекет. Қазақстанда тек мұнай емес, газ, атом энергетикасы өте қарқынды түрде өндiрiледi. Демек, Қазақстан Орта Азия аумағында энергетикалық қозғалыс күшi ретiнде көзге iлiгедi. Былай қарағанда, Қазақстан өз энергия өнiмiн басқа елдер арқылы өткiзiп, өзiне пайда әкеледi. Егер Қазақстан арқылы ТүркiменГаз өтсе, Әзiрбайжан да, Түркiменстан да тәуелдi болады. Бұл деген сөз энергияның аймақтандыру процесi жүрiп жатқандығын бiлдiредi. Бұдан Қазақстанның экономикалық саясатта орны жоғарыламаса, бәсеңдемейдi.
– Сiз кезiнде «Свобода» радиосына берген сұхбатыңызда Украина билiгiн сынаған едiңiз. Қазiр пiкiрiңiздi өзгерткен жоқсыз ба?
– Қазiр Украинаның басына бұлт үйiрiлiп тұр деуге болады. Өйткенi, мемлекет саяси ауыр дағдарысқа тап болды. Бұл әдетте атқарушы билiк пен Премьердiң арасында болған дау-дамай, сол сияқты атқарушы билiктiң Радамен өзара келiспеушiлiгiнiң кесiрiнен кертартпаға әкелдi. Егер мемлекеттiң билiгi әлжуаз болып, әр түрлi фракциялар қақтығысқа ұшыраса, бұл сол мемлекеттi құлдыратып жiбередi. Мiне, Украина бүгiн осындай әлсiреген жағдайда тұр. Әрине, мұның өзi үлкен мәселе. Ең алдымен, инвестиция тартудың бәсеңдеуi, экономикалық өсiмнiң күрт азаюына әкеп соғады. Дегенмен, өткен жылы Украина өте жоғары нәтиже көрсеттi. Бiрақ бұдан да ары өсе алатынына мүмкiндiк бар едi. Сондай-ақ, саяси дағдарыстың мемлекет iшкi саясатын iлгерi жүргiзуiне, мәселен, ЕуроОдаққа немесе НАТО-ға кiруiне де едәуiр кедергiсi бар.
– Коэн мырза, сайқымазақ Саша Коэн түсiрген «Борат» фильмiн көрдiңiз бе?
– Менiң атым Ариэль. Ол қай-қайдағы басқа бiр Коэн. Алайда тегiмiз ұқсас болғанмен, ол туралы хабарым жоқ. Сондықтан, бұл фильм туралы ештеңе айта алмаймын.
Ғадiлбек ШАЛАХМЕТОВ, ҚР ДЕПУТАТЫ:
НЕГЕ ҚАЗАҚ ЖУРНАЛИСТЕРI СОЛ АДАМНЫҢ ТIЛIНДЕ СӨЙЛЕЙ АЛМАЙДЫ?
– Атақты журналист, экономика саласын зерттеушi Коэннiң Қазақстан туралы жаңа кiтабы шықты. Қатты қуанып қалдым. Неге десеңiз, қазақ журналистi оған тiкелей қазақ тiлiнде сұрақ қойды. «Қазақстанның атағын шығарып отырған уран байлығы жөнiнде неге аз жаздыңыз?» дедi. Анау Америкада жүрген Коэн бiздiң елiмiздi танытып жүргенiне неге қуанбайсың?! Елбасымыздың «Қазақстан – 2030» бағдарламасында да осы экономикалық байлықтарымызды игеруге байланысты көп нәрсе айтылды. Қазақтiлдi ақпарат құралдары әсiресе, осы терең мәселенi қайта-қайта айтып, халыққа болашағын түсiндiру керек. Сол кезде бiздiң күшiмiз де, атағымыз да он есе артады.
– Жарайды, аға, бұл кiтаптың Қазақстан үшiн пайдасы бар болса бар шығар…
– Өте көп.
– Менiң сұрайын дегенiм мынау. Медиа-форум басталғалы берi қазақтiлдi журналистер қазақ тiлiндегi хабарламаға зәру болды. Тiптi, қазақ тiлiнде сұрақ қойған журналистiң сауалын аударатын тiлмаш жоқ…
– Мына Сыртқы iстер министрлiгi қазақ тiлiнде шығарамыз деп жатыр. Ол жiгiттер айтқанын iстейдi. Бiрақ оны қазiр журналистердiң өздерi айту керек.
– Бiздi қиналдыратыны, медиа-форумда қазақ тiлiнiң шектен тыс қалуы ғой…
– Бәрiбiр журналистер мына жерде не болып жатқанын халыққа қалай болғанда да, жеткiзу керек. Жеке ойын айту керек. Медиа-форум мiне, алтыншы рет өтуде. Бiрақ пайдасы бар. Қараңызшы, 40 мемлекеттiң БАҚ өкiлдерi мен атақты адамдары жүр. Соны бiз пайдалануымыз керек, айналайын.
– Коэн мырзаның қазақтiлдi журналистердiң «қысылмай сұрақ қойғанына таңқалғанына» куә болдыңыз. Қазақтiлдi журналист өз елiнде өз ана тiлiнде сұрақ қоюға неге қысылуы керек?!
– Бәрi де түсiнiктi ғой. Өзiмiздiң елiмiзде неге ана тiлiнде сөйлемеймiз? Тiптi, Коэннiң өзi де шетелдiк болса да, тырысып, қазақ тiлiн үйренiп жатыр.
– Ғадiлбек аға, Сiз Парламент үйiнде операторлардың жан-жақтан қаумалап түсiргенде жұмыс iстеуге мұрша бермейтiндiгiн айттыңыз. Өзiңiз де талай жыл телеарналарда қызмет атқардыңыз. Мұныңызды қалай түсiнуге болады?
– Менiң ойым былай. Құдай адамды жаратқанда екi көз бердi. Керек болса, бiр көзбен де өмiрдi көруге болады. Бiз қазiр орыс тiлi мен қазақ тiлiнде бiрдей сөйлеп келемiз. Ол – бiздiң бақытымыз. Екi тiлдi жақсы бiлу деген — екi кұлақ пен екi көздiң сау болуы. Сонда бiр тiлмен ғана емес, екi тiлде сөйлесек, бәрi жақсы болады.
– Сiздiңше, орыс тiлiн шеттетпеу керек қой…
– Шектен қалдырмау керек.
– Сонда қазақ тiлi қайда қалмақ?
– Тек бiр тiлмен ғана шектелу дұрыс емес. Бiз қазақ тiлiн бiлсек болды, қалғанын аударамыз ғой деп ойлаймыз. Олай болмайды. Шынын айту керек, Кеңес кезiндегi тоқырау заманда ана тiлiмiздi бiлмей қалдық. Дегенмен, бара-бара қазақ тiлi күшейiп барады. Болашағымыз жақсы болады. Бiрақ тек ана тiлiнде ғана емес, орыс, ағылшын тiлiн де бiлу керек.
– Еуразиялық медиа-форумның дәстүрлi өтетiн жерi ретiнде неге Қазақстан таңдалды деп ойлайсыз…
– Әлемнiң атжалман саясаткерлерi мен БАҚ, медиа өкiлдерi Алматыға келiп, сол жақта ақылдасайық, пiкiрлесейiк десе, бiз неге қашамыз? Мiне, осындай дәрежеге көтерiп жатқанына, Құдайға шүкiр деймiз де.
– Бiз қашанға дейiн Батыс, Еуропа мәселесiн үлкен мiнберлерде айта беремiз. Өзiмiздiң жыртығымызды бүтiндеуге болмай ма?
– Өзiмiз ғой. Қазiр Иранды, Ирак мәселесiн айтып жатырмыз. Керек болса, бұл соғыс бiзге бiр күнде жетедi. Сондықтан олардың не iстеп жатқандығы туралы бiзге неге бiлмеске?! Кiм бiледi, ертең айқай-шу шыға қалса, бiз не iстерiмiздi бiлмей ойбайлап қалуымыз мүмкiн. Демек, мына жерде өтiп жатқан талқылау бiз үшiн маңызды.
– Сессия барысында сөз бостандығы жөнiнде де әңгiме қозғалды. Қазақстанда сөз бостандығы бар ма?
– Бар. Тiптi, кез-келген журналистiң мақаласы мен репортажында сөз бостандығының белгiлерi байқалып тұрады.
Бектас МҰХАМЕДЖАНОВ, ЖАҢА САЯСАТ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ИНСТИТУТЫНЫҢ БАС ДИРЕКТОРЫ:
ӘУЕЛI БIЗ ӨЗ МӘСЕЛЕМIЗДI ӨЗIМIЗ ШЕШIП АЛУЫМЫЗ ҚАЖЕТ
– Әуелгi кезде шетелдiктер Қазақстан деген мемлекет, қазақ деген халық барын бiле бермейтiн едi. Қазiр «Қазақстан» десең, «бiлемiз, бiлемiз!» дейтiн болды. Бұл медиа-форум үлкен тәжiрибе бередi. Демек, форум бәрiн үйренуге мүмкiндiк бередi.
– Медиа-форум алтыншы мәрте өтiп жатыр. Мұнда қазақтың өзiнiң мәселесiн көтеруге болмай ма?
– Оған бiрден емес, бiрте-бiрте келуiмiз керек қой.
– Сiздiңше, қазақ мәселесiн көтеруге әлi ерте ме?
– Жоқ, ерте емес. Қазiр ең үлкен мәселе – Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуi болып тұр. Оған мүше болу үшiн алдымен Батыс саясаттанушыларының көзқарасын айқындап алуымыз қажет.
– Бiрақ, Қазақстанға ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету әлi ерте деген сыңай танытқан жоқ па?
– Бүгiнде ЕҚЫҰ-ға 65 мемлекет мүшелiк етедi. Соның екеуi ғана Қазақстанның төрағалық етуiне қарсы болып тұрса, қалғаны құптап отыр. Әлi де алдымызда бiраз уақыт бар. Бiрiншiден, БАҚ туралы және Сайлау туралы заңды дұрыстасақ, олардың бiзге тағар кiнәраты болмайды. Екiншiден, бұлар дамыған елдер. Тәжiрибесi бiзге ауадай қажет. Сондықтан қандай сұрақты қалай талқылау және пiкiрталасты қалай өрбiту керектiгi жөнiнде бiраз жәйттi үйренуге болады. Холбруктiң өзi, егер медиа-форум болмаса, экс-президент Хатамидi көрiп, сөйлесiп, шүйiркелесiп әңгiмелесе алмас едiм» дедi. Бұл Қазақстанның имиджiн көтередi. Бiз құр жүрмей өзiмiздiң саясатымызды ақырындап түсiндiрiп жатырмыз. Әуелi бiз мәселемiздi өз iшiмiзде шешiп алуымыз тиiс. Қазiр ұлттық идеяның не екенiн, қазақ тiлiнiң мәртебесiн көтерудiң жолдарын таба алмаудамыз. Мұндай сұрақ көп. Осы мәселелердi шешiп алғаннан кейiн ғана, мұны ортақ тақырыпқа айналдырып, пiкiрталасқа салуға болады.
– Сiз осымен үшiншi рет қатысып отырмын дедiңiз. Бүгiнгi медиа-форумның тақырып таңдауы қанағаттандырды ма?
– Әр жылы әр түрлi мәселе арқау болады. Бiздiң институттың өзi «Қазақстан мен НАТО-ның қарым-қатынасы» деген тақырыпта дөңгелек үстел өткiздi. Жақында жаңа әскери докторина қабылданып, онда НАТО-ның өткiзiп жатқан операциясына қатысамыз делiндi. Сондай-ақ басқа мемлекет секiлдi Қазақстан да ОДКБ ұйымына мүше. Бұл мәселе биыл екiншi рет көтерiлiп отыр. Сондықтан бiз НАТО-мен жұмыс iстеймiз бе, әлде ОДКБ-мен бе? Егер НАТО-мен жұмыс iстесек, бiздiң мүмкiндiгiмiз жете ме, жетпей ме? Менiңше, екеуiмен де мүмкiндiгiнше қарым-қатынасты үзбеу керек. Ал Ресей мен НАТО тiл табысса, Қазақстанда ешқандай мәселе туындамайды. Бiзде әлi күнге қару-жарақ жеткiлiксiз, Ресейден келедi. Демек, Қазақстанның тек НАТО-ның стандартымен ғана жұмыс iстеуiне экономикасы да, күшi де жетпейдi. Мiне, осы тақырыпты талқылағанда «Қазақстан бәрiмен де қарым-қатынасының дұрыс болуын қалайды» деп, Ресей мен НАТО-ның адамдарына жәймен пiкiрiмiздi бiлдiрiп жатырмыз. Егер НАТО бiздiң қауiпсiздiгiмiздi қамтамасыз етуге толық кепiлдiк берсе, онда бiз соларға кiрер едiк. Бiрақ олардың дәл осындай түбегейлi кепiлдiк беретiн мүмкiндiгi жоқ.
Мехмет ОГУТЧУ, «БИ ДЖИ ГРУПП» КОМПАНИЯСЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҮКIМЕТТIК ЖӘНЕ КОРПОРАТИВТIК МӘСЕЛЕ ЖӨНIНДЕГI ДИРЕКТОРЫ:
– Еуразиялық медиа-форумның бiр тақырыбы – энергетикалық саясатқа арналды. Әрине, мұның Қазақстан үшiн маңызы зор. Қазақстанда табиғи байлық көп. Егер мұнай мен газды Ресей арқылы сатсақ, онда бағасы да жоғары болмайды. Ол үшiн мұнай құбырларын одан ары көбейтiп, Еуропа арқылы, Қытай арқылы өткiзген дұрыс деп ойлаймын. Қазақстанда байлықтың түр-түрi өндiрiлiп жатса да, әлi де шешiлмей жатқан мәселе көп. Болжауға қарағанда, 2015 жылы мұнай ресурстары екi есеге көбейедi. Ол үшiн мұнай құбырларын көптеп тартып, оны iске қосу қажет. Сонда басқа шетел компаниялары бүгiнгiден де көп инвестиция құятын болады. «Би Джи групп» – Қазақстан экономикасында мұнай, газға инвестиция салып келе жатқан алып компания. 1997 жылы осы компания Қазақстанмен келiсiм-шартқа отырып, Қарашығанақ мұнай кенiшiн өндiруге атсалысып келедi. Қазiр басқа да жоспарлар көзделiп отыр.
Динара МЫҢЖАСАРҚЫЗЫ