Мәжiлiс депутаты Амангелдi ТАСПИХОВ: “ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ БИЛIККЕ ДЕГЕН ТАЛАБЫ ЖОҒАРЫ ЕМЕС”

Мәжiлiс депутаты Амангелдi ТАСПИХОВ: “ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ БИЛIККЕ ДЕГЕН ТАЛАБЫ ЖОҒАРЫ ЕМЕС”

Мәжiлiс депутаты Амангелдi Таспихов Парламент қабырғасында оншақты жылдан берi жүр. Сенатор болды. Кейiннен Мәжiлiске сайланды. Өзi «Отан» партиясының мүшесi. Партияның Парламенттегi фракциясын да басқарып көрдi. Өзiнiң сөзiне қарағанда, фракция басшылығынан кетуiне партиядағы командалардың «ауыс-түйiсi» әсер еткен. «Отан» партиясының мүшесi болғанымен, Таспиховтың көзқарастары мен пiкiрлерi ашық. Айтпағымыз, атқарушы билiктiң дегенiне бас шұлғып отыра беретiн партияластарынан бiраз ерекшеленедi. Сондықтан, бiз бұл кiсiнi ашық әңгiмеге шақырған едiк.

«МЕМЛЕКЕТТIҢ МҮДДЕСI БIР ЖАҚТА ҚАЛДЫ»

– Парламент Халықтар Ассамблеясының рөлiн арттыруға ден қойып жатыр ғой. Жалпы, соның аса қажетi бар ма? Заң шығарушы билiк өкiлi ретiнде осы Ассамблеяның рөлiн арттыратын бастаманы қолдайсыз ба?

– Әрiптестерiмнiң Халықтар Ассамблеясы жайлы заң қабылдау керек дегенiн естiдiм. Менiңше, оның қажетi жоқ. Арнайы заң қабылдап, әрқайсысын бөлектеген дұрыс емес. Мейлi, әрбiр ұлт өз мәдениетiн сақтасын. Бiрақ, жалпы мектептерге қаржы толық бөлiнбей жатқан кезде, кәрiс немесе өзге бiр тiлде оқытатын мектептерге ақша жұмсау дұрыс емес. Әрi, бұл бастаманың қайта-қайта жоғарғы жақтан көтерiлгенiн қолдамаймын. Ең қызығы, Ассамблеяның рөлiн күшейтудi өзге емес, өзiмiз сұрап отырмыз.

– Бiзде мегахолдингтердiң кәсiбiнен тыс функцияларын орта және шағын бизнеске алып беру жайлы Президент сөзi жерде қалып бара жатқандай. Бұдан бiр жыл бұрын көтерiлген мәселе әлi орнынан жылжыған жоқ. Үкiметтiң қимылы бәсең. Сiз кезiнде атқарушы билiкте де iстедiңiз ғой, себебiн неден көруге болады?

– Профильдi емес құрылымдарға ие мегахолдингтер жеке корпорациялар түгiлi, мемлекеттiк органдардың өзiнде бар. Оны құрылымдас компанияларынан айыру әкiмшiлiк реформаларға байланысты. Бiрақ, мегахолдингтердiң Үкiметпен аралас-құралас болып кеткендiгi себептi, сол реформаларды жүзеге асыруға келгенде, салыстырмалы түрде айтсақ, атқарушы билiк өз қолын өзi кесуi керек. Сондықтан, iрi корпорацияларды құрылымдас компаниялардан айыруға Үкiметтiң өзi мүдделi емес.

– Сiздiң әрiптестерiңiз, Қазақстандағы iрi корпорациялар жайлы, олардың Қазақстан бюджетiне төлейтiн салық мөлшерi жайлы ақпарат алудың қиынға түсетiнiн айтады. Сiзде сондай мысалдар кездесе ме? Сұрауыңыздың аяқсыз қалған кезiн еске түсiре аласыз ба?

– Бiзде жекеменшiк компаниялар туралы ақпарат сұраса, коммерциялық құпия деп мәлiмет бермей қояды. Экономикалық көрсеткiштерiн, бәсекелестерiнен жасыруға олардың қақысы бар. Бiрақ, ел бюджетiне түсiп жатқан салықтың мөлшерi коммерциялық құпия болмауы тиiс.

Сонымен қатар, шенеунiктер кез-келген жанға мемлекеттiк құпия емес ақпаратты беруге мiндеттi. Алайда, бiзде кереғар жайттар жиi кездеседi ғой. Мәселен, бюджет қаржысына бiзде Инвестициялық қор, инновациялық қор, орта және шағын кәсiпкерлiктi қолдау қоры, Қазақстан Даму банкi секiлдi бес институт ашылды ғой. Мен солардың әкiмшiлiк шығынының көлемiн, топ-менеджментiнiң өздерiне қанша жалақы қойғанын сұрап, екi рет сауал жолдағам. Коммерциялық құпия деп, екеуiнде де ақпарат бермей қояды. Мен олардың басшыларының алатын ақшасын қызғанып отырғаным жоқ. Қаржы бюджеттен бөлiнетiн болғандықтан, ол халықтың ақшасы. Оны бiз қадағалауымыз керек. Бiрақ, сұрау аяқсыз қалды. Ол компаниялар мемлекет бөлген қаржыға жұмыс iстеп отырса, ол қаржыны бөлген депутаттар болса, оның неменеге бiзден құпия ететiнiн түсiнбедiм. Коммерциялық құпия жекеменшiк компанияларға тән. Өйткенi, олардың бәсекелестерi бар. Ал, мемлекеттiң қаржысы ешкiмнен құпия болмауы керек. Оның үстiне, Даму банкi ешкiмнiң бәсекелесi емес. Мемлекеттiң бизнеске бейiмделген адамдарға көмектесуi үшiн құрған институты.

– Сiз «Самұрық» құрылған кезде, «көңiлде күмән қалды» деп айтып едiңiз. Сол күмәнiңiз сейiлдi ме?

– Менiң оған әлi де күмәнiм бар. Мемлекеттiң мүддесi бiр жақта, жекелеген адамдардың мүддесi бiр жақта қалды. Бұл жақсылыққа апаратын нәрсе емес. Жақсы идея орындалар кезде, осылай болып кететiнi өкiнiштi-ақ.

– Осы «Самұрықтың» өзiнiң құрылуының түпкi негiзiн немен байланыстыруға болады?

– Ұлттық компаниялар ұлттың, мемлекеттiң мүддесiне жұмыс iстеуi керек ғой. Сол бағытта құрылды деп сенемiн. Бiрақ, оның iс жүзiнде қалай iске асатыны әлi де айқын емес. Нормативтi-құқықтық құжаттар әлi күнге дейiн дұрыс қабылданған жоқ. Соған қарағанда, «Самұрық» пен Үкiмет басшыларының арасында бiр қара мысық өтiп кеткен секiлдi. Бiр салқын желдiң бары рас. Сол салқын желдiң кесiрi, мемлекет мүддесiнен гөрi, жеке адамдардың амбициясына қызмет етiп жүр.

Ал егер айтқанымды қате десе, менi не Үкiметтен, не «Самұрықтан» сотқа берсiн.

«…БИЛIКТIҢ ЖЕЛКЕСIНЕН ҚАДАҒАЛАЙТЫН БIР КӨЗ КЕРЕК»

– Жақында Парламент депутаттарына ақыл-кеңес берiп отыратын қоғамдық палатаның құрылатыны мәлiм болғанда, әрiптестерiңiздiң қарсы дауыстары естiлiп қалды. Сiз болсаңыз қолдадыңыз. Не үшiн? Пiкiрiңiзде өзгерiс жоқ па?

– Кез-келген билiктiң ту сыртынан қарап тұратын бiр қоғамдық ұйым керек. Бiздiң де желкемiзден қарап, қадағалайтын бiр көз қажет. Қоғамдық палатаның атқарар функциясын солай деп түсiнемiн. Бiрақ, оны құрылымы бiздiң көңiлiмiзден шыққан жоқ. Бiрiншiден, бюро құрылды. Бұлайша, бюро құру заңға сай емес. Заң шығарушы органның заңсыз жұмыс iстегенi ұят қой. Бұған қоса, оған қоғамдық ұйымдар делегаттарын жiберуi керек. Ол делегаттар сол ұйымдардың басшылары болуы мiндеттi емес. Бiзге заңға талдау жасайтын мамандар керек. Тағы бiр шикiлiгi, ол бюро мүшелерiнiң өздерi қоғамдық ұйымдар тарапынан келген емес, қайта бiздiң жiгiттер оларды топтастырып, алып келген. Делегат етiп, өз ұйымдары жiберсе бiрсәрi.

– Сiздiң әрiптестерiңiз, соңында қоғамдық палатаға депутаттар тәуелдi болып қалады деп айтып жатты. Сiз тәуелсiздiгiңiзден айырылып қалудан қорықпайсыз ба?

– Қандай билiк болсын, қоғамға тәуелдi болуға мiндеттi. Заң шығарушы билiк өкiлi ретiнде қоғамға тәуелдi болудан қашпаймын.

– Кеше Мәжiлiстiң отырысында заң жобалары тез, аяқ асты қабылданып жатады деген едiңiз. Жалпы, бiздiң Парламентте осындай жайттар жиi кездесетiн секiлдi. Бiздiң депутаттардың тереңiне қарай бойламай, заң жобаларын тез қабылдауы олардың жауапкершiлiгiнiң төмендiгiне байланысты ма, жоқ әлде, солай жасауға итермелей ме?

– Мен оны Парламентке сот пен прокуратура өкiлдерiнiң жиi келiп кеткенiне қатысты айтқан едiм. Конституция бойынша, бiздегi үш тармақты билiк бiр-бiрiнiң iсiне араласпауы керек. Бiрақ, өкiнiштiсi сол, заңды қорғауы тиiс мемлекеттiк органдар сол заңды белiнен басып, оны өздерiне бағыттап алуға, депутаттарға қысым жасауға ниеттенiп тұрады. Мәселен, олар бiреудi соттап жатқанда, неге оны соттайсыңдар деп, бiз iстерiне араласпаймыз ғой. Сол сияқты, заңды неге бұлайша қабылдайсыңдар деуге олардың да қақысы жоқ. Ал бiзде соңғы бiр жыл iшiнде Жоғарғы Сот пен Бас Прокуратура өкiлдерiнiң мiндеттi түрде жұмыс тобының, комитеттердiң отырыстарына келiп, араласатынына куә болып жүрмiз. Тiптi, «бiз мына органнан келдiк, мына жайтпен келiспеймiз» деп, депутаттармен пiкiр таластырады. Бұлайша жалғаса берсе, жаңадан қалыптасып келе жатқан кәсiби Парламент жүйесiне керi әсер етуi мүмкiн. Әрине, Парламентке қоғамдық ықпал болуы керек, қоғамдық ұйым өкiлдерi мен әртүрлi сарапшылар келiп, өздерiнiң пiкiрiн бiлдiрiп жатса, ол басқа әңгiме. Өйтсе, бiз құлақ асуға мiндеттiмiз. Ал билiк жүйелерiнiң ықпал жасағаны қате. Ол заңға қарама-қайшы. Атүстi тез қабылданатын заңдар да кездеседi. Мәселен, мемлекетте шұғыл жайттар шығып қалса, оған тез арада реакция танытқан дұрыс. Ағымдағы жағдайда болса, заң қабылдауды асықтырмау керек.

– Бiзде, асықпай, қабылдануы өте ұзаққа созылатын заңдар да кездесiп қалады. Мәселен, «Мәдениет туралы» Заң отырыстан отырысқа өтiп, ұзап бара жатыр. Заң тағдырын бұлайша ұзартқан дұрыс па?

– «Мәдениет туралы» Заңды ұзаққа созып жiбергендiгiн, сол комитет мүшелерi, министрлiкке жаңа министрдiң келуiмен байланыстырды. Шындығында, заңды тек министрлiктердiң өзгеруiне қаратып, тоқтатып тастаған дұрыс емес. Мемлекеттiк мәселенi жаңа министрдiң келуi мен ескi министрдiң қалуына тiремеу керек. Сол министр бәрiбiр стратегиялық жаңа бағыт алып келген жоқ. Оның мiндетi жүйенi әрi қарай жылжытып, дамыту. Әрбiр күнге кешiккен заң қоғамның әрi қарай дамуына керi әсер етедi. Жылдамдығын бәсеңдетедi. Мәселе мемлекеттiк мүддеден шығу қажет. Ал бiзде, жеке бастың амбициясына немесе тағы да бiр жайттарға байланысты мәселелердiң созылып кететiнi бар. Оны мойындау керек.

– Бұл бәлкiм, заң шығарушы билiктiң атқарушы билiкке деген тәуелдiлiгiнiң бiр көрiнiсi ғана шығар…

– Жоқ, заң шығарушы билiктiң атқарушы билiкке тәуелдiлiгiнiң емес, көңiлшектiгiнiң кесiрi деп ойлаймын. Бұл арада Парламент бiр министрге тәуелдi деп айтқанға ешкiм сенбейтiн шығар. Тек оларға көңiлшектiгiмiз қалыптасып қалған.

– Атқарушы билiктiң алдындағы заң шығарушы билiктiң дәрменсiз екенiн мойындағыңыз келмейдi ғой!

– Жоқ, атқарушы билiкке деген тәуелдiлiктi жоққа шығармаймын, бiрақ, дәл жаңағы заңға қатысты айтатын болсам, ол арада бар мәселе бiздiң көңiлшектiгiмiзде жатыр.

«МЕМЛЕКЕТТIК ҚЫЗМЕТ АТА-БАБАДАН ҚАЛҒАН МҰРА ЕМЕС»

– Бiзде «Мүлiктi заңдастыру» жайлы заңды қабылдаудың аса бiр қажетi бар ма? Үкiмет неге тықпалай бередi?

— Соны Үкiметтiң өзi де дұрыстап түсiндiре алмағандығы себептi, заңды керi қайтарғанбыз. Ендi екiншi рет тағы да алып келе жатыр. Заңдастырылмаған мүлiктiң кейбiр ауыл адамдары мен қаланың қарапайым халқында бар екенiн бiлемiн. Мәселен, үй салып алған дегендей. Бiз алдында дүниенi тек ұрлап алған қалталылар ғана емес, күнiн әрең көрiп жүргендер қарапайым адамдар да сол шағын үйлерiн заңдастырсын, сол үшiн бюджеттен қаржы бөлiнсiн деп керi қайтарғанбыз.

Кейбiр заңдарда, ведомствоның мүддесiне бейiмделгендiктен, халықтың мүддесi кейiнге қалдырылып жатады. Осы бiр көрiнiс тiптi, дәстүрге айналып барады.

Ал мүлiктi заңдастыру негiзiнен, жоғарғы топтарға байланысты ғой. Қарапайым халыққа ештеме тиген жоқ. Бiр зауыттарды, кешендердi тығып қалу билiктiң айналасындағы немесе қалталы адамдарға ғана қатысты жайт.

– Ендi заң шығарушы билiктен атқарушы билiкке келсек, бiзде кадрлар жөңкiлiп жүредi. Мәселен, кейбiр кадрлар жұмыстан алынар кезде, бүкiл кемшiлiктерiн естидi де, артынша, жақсы қызметтерге тағайындалады. Бұрынғы мысалдарды былай қойып, жақындағы мысалдарды айтсақ, мәселен, сол Сауат Мыңбаевтың министрлiгi «министрсiз қалғандай болды» деген сын естiдiк те, ол артынша Самұрықтың басшысы атанды. Ал Қаржы министрлiгiн отырғызып кеткен Арман Дунаев болса, Қаржы ұйымдарын қадағалау агенттiгiне барды. Қызметiн дұрыс атқармаған шенеунiктердiң осылайша карьераларын жалғастыруы моралдық тұрғыдан дұрыс па?

– Өзi қызметке қойған адамдарының кемшiлiгiн айту – Президенттiң құзыретi. Бiрақ, қызметтерiнен босатқан шендiлердi онан жоғары қызметке тағайындаған жоқ қой. Қайта, төмендеттi. Бiздiң билiктiң жоғарғы эшелонында билiкке жаңадан келген адам жоқтың қасы. Бiрiнiң қызметiн бiрi iлiп алып кетiп жатады. Бұл атқару билiгiндегi кемшiлiк. Бiздiң президент те пенде. Ол жанында iстеп қалған адамдарды қимайды. Тағы бiр кемшiлiк: бiзде билiкке қызмет етуге шақырылғанда, шенеунiк мемлекетке қызмет етуге, мемлекет атынан халыққа қызмет етуi үшiн деп шақырылуы тиiс. Ол қызметiнiң мерзiмi ұзақ па, жоқ әлде қысқа ма, ол шенеунiктi толғандырмауы керек. Ал бiзде қалыптасып қалған: қызметтен кетсе, далада қалатындай сезiнедi. Мемлекеттiк шаруаны ата-бабасынан қалған шаруа секiлдi өмiр бойы атқара беруге бар. Бұл үлкен проблема.

– Билiк саяси реформаларды жүргiземiз деп отыр. Бiрақ, онда оппозиция өкiлдерi жоқ. Саяси реформаларды оппозициясыз жүргiзген дұрыс па?

– Сол ұлттық комиссияны мемлекеттiк комиссия деп атағанының өзi бiртүрлi. Мемлекеттiк дегеннен гөрi, ұлттық деген аты сәйкес келетiн едi. НКВД деген аббревиатурасынан шошып кеттi-ау деймiн. Мемлекеттiк деген атының өзi атқарушы билiктiң атымен байланыстырылады. Саяси реформа жүргiзу тек билiктiң ғана емес, сонымен қатар, қоғамның мүддесiне сай. Мұнда бәрiнiң пiкiрi ескерiлуi керек. Сондықтан, комиссияға оппозицияның кiргенi дұрыс болар едi.

– Сiз «Отан» партиясының өкiлiсiз. Бiрақ, сiздi бiлетiндер «Таспихов Отанның шекпенiне сай келмейдi» дейдi…

– Бiзде ойыңды ашық айтсаң, Президентке қарсы, оның айтқанын қолдамайды деп бiрден жау қылып көрсеткiсi келетiн күштер бар. Бұл жөнiнде ашық та, сыбырлап та жеткiзiп жүргендердi бiлемiн. «Отан» партиясы мүшелерi арасында «Отаннан» болсаң, Үкiмет не алып келсе, соған бас шұлғып отыра беру керек деп ойлайтындар да кездеседi. Олай емес. Олай болмауы керек.

«Отанның» мүшесiмiн. Парламенттегi фракция басшыларының бiрiмiн. «Отанның» беделiн көтерейiк деп жиi мәселе көтеремiн.

– «Отан» партиясының фракциясын басқарушы едiңiз. Орныңыздан неге кеттiңiз?

– Партияның басшылары Ермегияев, Павлов бәрi кеттi ғой. Содан, Парламенттегi фракциясының басшысын да өзгерттi.

– Партияларда да кадрлардың командамен келiп, сонымен бiрге кететiнi қызық екен…

–Атқару билiгiн қолдап отыруы себептi, бiздiң атқару жүйесiндегi бүкiл ерекшелiктер «Отанға» да тән.

– Сiз бизнестен келген адамсыз ғой. Парламентте отырып, бiреулердiң мүддесiн қорғаған кезiңiздi еске түсiре аласыз ба?

– Әрқашан. Кез-келген заң жобасында өзiңнiң пiкiрiңдi дәлелдеп, Парламент арқылы өткiзу мәдениеттiлiктiң бiр түрi.

– Ал бизнеске ше?

– Ондай да болады. Салықты оңайлату, бизнеске қолайлы жағдай туғызу деген мәселелердi көтеремiн. Бизнеске қолайлы жағдай жасау— экономикаға қолайлы жағдай туғызу деген сөз. Орта және шағын бизнестiң жақтаушысымын.

– Жекелеген топтарға ше…

– Жекелеген топтарға да. Мәселен, өткенде фармацевтерге болыстым. Оларға дәрiханаларда дәрi-дәрмек жасауға тыйым салмақ болды. Бұл осы салада iстейтiндерге зиян. Әрi, дәрiханаларда дәрi жасауға тыйым салынса, оны импорттауға тура келедi. Ал құны қымбатқа түсетiн шетелдiк дәрiлер қарапайым халыққа да оң әсер етпейдi. Сондықтан, бизнес пен мемлекеттiң мүддесi ұштасатын жерде мүдде қорғауға болады.

– Сiздiң орныңызда бiреу болса, «лобби» жасау деген не, oндайға атымен баруға болмайды деп көлгiрситiн едi. Сiз неге ойыңызды ашық айтып отырсыз?

– Олай деп, «лобби» деген сөзден қорыққандықтан, мәнiн түсiнбегендiктен айтады. Ал жақсы мағынасында бұл халықтың мүддесiн қорғау. Атқару билiгiнiң алдында халықтың мүддесiн ескеру.

– Кейбiр елдердiң парламенттерi ел басшысының қолдаған адамдарын қабылдамай қойып жатады. Мұндай мысал бiздiң Парламентке тән емес секiлдi. Әлде олай емес пе?

–Ондай жайт менiң есiмде жоқ екен… Айтпақшы, өткен жылдары Жоғарғы Соттың Судьясын Сенат бiр-екi рет сайламай тастаған. Ол кандидатура Парламентке алдын-ала Президенттiң немесе Президент әкiмшiлiгiнiң келiсiмi арқылы келедi.

Бiрақ, бiзде Президент ұсынған кандидатураны Парламент қабылдамай тастайтындай жайттар әзiрге бола қоймайтын шығар. Бұл саяси партиялар үлкен күшке айналып, өз адамдарын Парламентке өткiзген күнде ғана болатын жайт. Ал бiзде ондай саяси партиялар әлi қалыптасқан жоқ. Ол деңгейге жуық арада, алдағы он жылда жете қоямыз деп те ойламаймын. Бiрақ, түбiнде соған келемiз. Ал қазiр елдi басқаратын президент. Президенттi қолдайтын партия Парламенттiң негiзiн қалап отыр.

– Ол үшiн ел президенттiк басқару жүйесiнен Парламенттiк басқару жүйесiне көшуi керек қой?

– Негiзi, осы жүйенiң өзiнде, Конституцияның негiзiнде, саяси күштердi бiраз деңгейге көтеретiндей жағдай жасауға болар едi. Бiрақ, бұл арада мәселе қайтадан атқарушы билiкке келiп тiреледi. Мәселен, бiз келе салып, Парламент депутаттарының мәртебесi туралы заңды дайындағанбыз, бiрақ, Үкiмет оған оң қарамады. Үкiмет депутаттар қабылдаған әрбiр заңға шектеу қоя алады. Кез-келген заң бюджеттен қосымша қаржыны қажет етедi. Конституция бойынша, қаржыны босататын Үкiмет. Ал Үкiмет болса, өздерiне жақпаған жағдайда бiзге тосқауыл қойып отырады.

– Сондай кездерде атқарушы билiкте қайтадан жұмыс iстегiңiз келiп кетпей ме?

– Дәл бүгiнгiдей, бiр-бiрiне көз алартып отырған Үкiметке барғым келмейдi. Оның үстiне мына Үкiметтiң тұсында ешбiр идеяны жүзеге асыру мүмкiн емес.

«БIЗДIҢ ЕЛГЕ КЕРЕГIМIЗ БАР МА, ОСЫ?» ДЕП СҰРАЙДЫ ОЛАР…

– Каникулдан оралдыңыз ғой. Елге бардыңыз ба? Сайлаушыларыңыздың ахуалы қалай екен?

– Ендi қарапайым халық жоғарыда болып жатқан саясатқа аса қызығушылық танытпайды. Күнiн зорға көрiп отыр. Ауылдардың жағдайы нашар. Ауыл жылдарының ешбiр септiгi болмаған. Билiк көптеген ауылдарды болашағы жоқ деп, картаның бетiнен сызып тастауға дайындалып жатыр. Бiрақ, ондай ауылдарда туылғаны үшiн, немесе ауылдардың керексiз болып қалғаны үшiн халықтың жазығы жоқ қой. Ал ол ауылдарды сызып тастағанымен, халқын қолайлы жерлерге көшiретiндей дәйектi бағдарлама Үкiметте жоқ. Ауыл халқының ахуалын зерттеп жатқан да ешкiм жоқ. Ол мақсатта жоғарғы жақтан ешкiм бармайды да. Бара қалған күнде, облыс орталықтарынан әрi аяқ баспайды. Мен сайланған округке Жалпақтал, Казталовка деген аудандар кiредi. Бұл аудандардың ауылдарындағы жағдай мүлде нашар. Күнкөрiстерi өте төмен. Ауыз су жоқ, инфрақұрылым дамымай қалған.

– Ол ауылдардың тұрғындары үшiн мемлекеттiң бары да, жоғы да бәрiбiр шығар?

– Шын мәнiнде солай. Кейде, сайлаушыларым «Бiз осы мемлекетке керекпiз бе, өзi жоқ па?» деп ашынып қатты әңгiмелер айтады. Мал асырайын десе жағдай жоқ, әрi оның етi мен сүтiн өткiзетiн жер жоқ. Облыс орталығынан 500 шақырым қашықтықта орналасқан. Бизнестi ол ауылдарда жасауға мүмкiндiк жоқ. Жiгерлерi құм болып отыр.

– Сiз жұбататын шығарсыз? Не деп айтасыз? Астанадан ол ауылдарға депутаттан өзге адам бармайтын шығар?

– Шындығында да ол ауылдарға жоғарғы жақтан депутаттан жоғары қызмет иесi бармайды. Министрлер бiрер күнге барады, онда да облыс орталығынан әрi ұзамайды. Министрлiктердiң тiзгiнiн жусанның иiсiн иiскемеген адамдардың ұстап отырғаны белгiлi. Олар ауылдарды қажет етпейдi де ғой. Арнайы дайындап қойған аудиторияға барып, мұғалiмдер мен дәрiгерлерге баяндама жасайды. Ал жанында мектеп директоры жұдырығын түйiп отырғанда, мектеп мұғалiмiнiң өз пiкiрiн ашық бiлдiруi мүмкiн емес. Бiз қайтiп жұбатамыз? Үмiттендiремiз. Көршi ауылға газ келдi, тағы бiр ауылға жол салынып жатыр деп жұбатамыз. Бiрақ, жол салынды делiк, онан әрi қайда барады? Орталықтан бәрiбiр 500 шақырым жердей қашық тұрады. Газ келдi делiк, сосын не iстейдi? Үш-төрт iрiлi-уақ малымен күн көредi. Оның өнiмiн, сүтiн, етiн өткiзетiн жер жоқ. Бiз сол ауыл халқының қолындағы мал өнiмдерiн сатып алу мақсатында Территориялық бағдарлама бойынша, «Мал өнiмдерi» деген акционерлiк қоғам құрып едiк. Ауылдың өнiмдерiн сатып алсын деп бюджеттен қаржы бөлгiзгенбiз. Ал олар өнiмдердi ауылдардан алмайды, облыс орталықтарындағы ет комбинаттарынан берi қайтады. Алған өнiмдерiн Қытайға апарып сатып, коммерциямен айналысып жүр. Бiздiң халықтың менталитетi сол: шүкiршiлiк етiп отырады. Байқағаным: қазақ халқының билiкке деген талабы жоғары емес.

Әңгімелескен Гүлнәр МҰҚАНОВА