«ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ» НАРАЗЫЛЫҚТЫҢ ТӨРКIНI НЕДЕ?
«ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ» НАРАЗЫЛЫҚТЫҢ ТӨРКIНI НЕДЕ?
Жуырда Алматыда журналистердiң Еуразиялық медиа-форумы өттi. Әлемдiк журналистер мен саясаттың өңкей төрелерi жиналатын бұл форумның кезiнде қазақ журналистерi үшiн тағы бiр айтулы оқиға болды. Кездейсоқтық па, әлде сәйкестiк пе, кiм бiлсiн, әйтеуiр бүкiл БАҚ-ты шулатқан нәрсе, күтпеген жерден «Қазақстан» РТРК» АҚ Басқарма төрағасы Ғалым Доскеннiң жұмыстан босатылуы едi.
«Қазақстан» РТРК» АҚ Басқарма төрағасы Ғалым Доскен қызметiнен босаған күнi кешкiлiк сағат жетiде шығатын «Жаңалықтардың» кезiнде-ақ, арна қызметкерлерi өздерiнiң наразылықтарын бiлдiрген болатын. Сөйтсек, бiр күннiң iшiнде «Қазақстан» телерадиокорпорациясының басқарма төрағасы Ғалым Доскендi орнынан босатып, оның орнына белгiлi журналист Нұртiлеу Иманғалиұлын алып келедi. Бiр кештiң арасында төрағаның орнынан босауы телерадиокорпорация қызметкерлерiн таң-тамаша етедi. Ғалым Доскен төрағалыққа келген төрт жыл iшiнде «Қазақстан» арнасы мен «Қазақ радиосы» түрленiп сала бергенiн ешкiм жоққа шығармайды. Бүкiл республика көлемiнде таралатын жалғыз мемлекеттiк арнаның атына заты сай болғандығын жұртшылық та мойындайды. «Ән мен әншi», «Ақжүнiс», «Оян, қазақ!» сияқты қазақ көрерменiнiң жүрегiне жол тапқан өте сәттi жобалармен бiрге, «Күлтөбе», «Мезгiл», «Шынның жүзi» сияқты интеллектуалдық бағдарламалардың дүниеге келуiне басшылықтың тiкелей қатысы болғандығын да көзiқарақты көрермен жақсы бiледi.
Сонымен не керек, бүкiл телерадиокорпорация қызметкерлерi бүгiнде наразылық шеруiн жасап, телеарнаның алдында жүр. Алғашқы өткiзiлген баспасөз-мәслихатында журналистер министр Ертiсбаев мырзадан екi күннiң iшiнде келiп, ұжымға басқарма төрағасы Ғалым Доскеннiң не себептен қызметтен кеткендiгiн түсiндiруiн талап еткен. Егер министрлiктен лайықты жауап болмайынша, екi күн бойы қызметтерiн тоқтататындығын мәлiмдеген. Екi күн емес, араға екi сағат салып, министр Ертiсбаев мырзаның өзi «Қазақстан» ұлттық арнасына келiп, өзiнiң жауабын бердi. Министрдiң айтуынша, «Қазақстан» акцияларының жүз пайызы мемлекетке тиесiлi екен. Демек, акцияға тиесiлi мемлекет басшылықты қалай өзгерткiсi келсе де, өз еркiнде. Жарайды, басшылық өзгерсiн делiк. Басқарма төрағалығына келген Нұртiлеу Иманғалиұлы да қазақ телевидениесiнiң қыр-сырын жақсы меңгерген-ақ маман. Соған қарамастан, ұлттық арна қызметкерлерi өз наразылықтарын тоқтатқысы келмейдi. Неге? Олар ендi бүкiл ұжым, яғни 120-дан аса қызметкер жұмыс iстеуден бас тартып, «жұмыстан кететiндiгiн» мәлiмдедi.
«Ұлттық арна жоғалып кетпесiн десеңiздер, неге ұлттық сипаттағы бағдарламаларды сақтап қалу үшiн күреспейсiздер?» деген сауалымызға, «Ән мен әншi» бағдарламасының бұрынғы жүргiзушiсi Сержан Молдасан: «Ұлттық арнаға жаңа келген басшылық 50-50 жасаймыз деп отыр. Сонда мен жүргiзетiн жарты сағаттық бағдарлама он бес минутқа қысқармай ма? Сонда мен он бес минут үшiн жұмыс iстеймiн бе?» деп жауап бердi. Ал жаңа басшылық болса, күзге дейiн ешқандай бағдарламалардың ауыспайтындығын айтып, алға тартады. Жаңа басшылық ұсынар жаңа жобалардың көбi қыркүйек айынан бастап ғана, жүзеге асады екен. «Егер аталмыш бағдарлама жүргiзушiлерi жұмыс iстеуден бас тартып жатса, орнына жаңа жүргiзушiлердi шығарамыз» дейдi Басқарма төрағасының кеңесшiсi қызметiне келген Дәурен Қайып мырза.
Осы мәселеге орай мәжiлiс депутаты Нұрбақ Рүстемовтiң тiкелей мұрындық болуымен қоғамдық комиссия да құрылды.
Бiз осы ретте бүкiл БАҚ бiткендi шулатып, елiмiздi дүр сiлкiндiрген «қазақстандықтардың» наразылығына орай халық қалаулыларының да пiкiрiн бiлгiмiз келген.
Нұрбақ РҮСТЕМОВ, Мәжiлiс депутаты:
– Жалпы, дәл осы кезде оларға басқа жол қалмағандықтан, осындай әрекетке барып жатыр деп түсiнемiн. Жүз пайыз акциясы мемлекеттiк болса да, адамдармен адамша сөйлесу керек. Ұлттық арнада да жай адамдар жұмыс iстеп жатқан жоқ. Халыққа белгiлi тұлғалар қызмет атқарып жатыр. Солардың алдына келiп, «Мынадай кемшiлiктерiң бар, сендер мынадай жұмыс жасап жатырсыңдар. Бүгiнгi күнге сiздердiң жасап жатқан жұмыстарыңыз сәйкес келмейдi. Бiздiң ойымызша, былай жасауларыңыз керек едi. Бiз соны жасайтын, яғни соған лайықты азаматты алып келдiк» деп өздерiнiң жоспарларын алға тартып, айтуларына болатын едi. «Жылы-жылы сөйлесе, жылан iнiнен шығады» дегендей, жылы сөйлеп, рахметiн айтып, шығарып салу керек едi.
– Жалпы, «Қазақстан» басшылығына бұған дейiн де талай басшы келiп, талай басшы кеттi. Дәл бүгiнгiдей наразылық ешқашан туындаған жоқ қой.
– Өйткенi, дәл бүгiнгiдей деңгейге телерадиокорпорация ешқашан да жетпеген едi. Ұлттық сана-сезiмдi көтере бiлген, «бiз ұлтпыз, бiздiң өзiмiздiң тарихымыз бар» деп айтып келген бұдан басқа телеарна жоқ.
Смағұл ЕЛУБАЙ, жазушы:
– Ұлттық арнаға келiп жатқан жаңа басшылыққа, яғни Нұртiлеу Иманғалиұлына ешқандай қарсылығым жоқ. Ол адамдардың кәсiбiне ешқандай күмән келтiрмеймiз. Бiздi мазалап отырған осы телеарнаны қадағалайтын он бес миллион халық бар ғой. Бұлардың бәрi баспасөз-мәслихатына қатыса алмайды. Солардың тiлегiн айтқым келген едi. Қанша айтқанменен, «Қазақстан» деген телеарна өзiнiң ұлттық бет-бейнесi қалыптасқан, жұрт сүйiп тыңдайтын ұлттық арна болатын. Ұлтымен бiрге өсiп келе жатқан, ұлттық арна деген атына заты сай арна едi. Бiз осы дәстүр бұзыла ма деп қорқамыз. Өйткенi, бiздiң құлағымызға емiс-емiс жеткен қауесеттерге қарағанда, бұл телеарнаны көп ұзамай Еуразиялық топ дейтiн қалталы алпауыттар сатып алады-мыс, оған қаржы құяды-мыс. Ал егер қаржы құятын болса, соның биiн билей ме деген жаман ой. Толығымен ұлттық бағыттағы жалғыз арнаның сыйқын қашыра ма деп, оны құрта деген оймен, баспасөз-мәслихатына қатыстым.
– Сiз сол қауесеттiң растығына сенесiз бе?
– Сенiмдi емеспiн. Өйткенi, оны өз құлағыммен естiп көрген жоқпын. Ондай қауесеттiң шығып жатқаны рас. Оны министрдiң өзi айтқан дейдi. Бiрақ, оны мен нақтылай алмаймын. Сондықтан, олай болмас деген тiлек бiлдiргiм келедi. Бiрақ, солай болып та кету қаупi туып тұр. Олай болатын болса, бiз наразылығымызды қайта бастаймыз. Көрермендердiң пiкiрiнше, бұл телеарна тек ғана мемлекеттiк болу керек және қазақ мемлекетiнiң, Қазақстанның мүддесiн ғана айтып отыру керек. Осындай телеарналарды көбейте алмай жүргенде, оны сатып жiберетiн болсақ, бұл үлкен масқара болады. Бұл құбылысқа бәрiмiз бiрiгiп күресуiмiз керек.
Қазақ жұртшылығын алаңдатып отырған бұл оқиғаға жаңа басшылық қалай қарайды екен деген оймен «Қазақстан» РТРК Басқарма төрағасының кеңесшiсi Дәурен Қайыптың да пiкiрiн бiлгiмiз келген.
– Бұрынғы «қазақстандықтардың» бүгiнгi наразылығы елдi алаңдатып отыр. Бұл әрекеттердi сiздер қалай бағамдап жатырсыздар?
– «Қазақстан» телеарадиокорпорациясында елдi дүрлiктiретiндей жағдай қалыптасты ма деген сұрақ туындайтыны рас. Бiрақ, мұны қолдан жасалған дүрбелең деп қабылдау керек. Өйткенi, дәл осындай жағдай туындайтындай, ештеңе болған жоқ. «Қазақстан» РТРК Басқарма төрағалығына басқа адам емес, отыз үш жыл телевидениенiң отымен кiрiп, күлiмен шыққан Нұртiлеу Иманғалиұлы келдi. Ол кiсi келiп, «қызметкерлердiң бәрiн босатып жатыр екен, оларды қудалап жатыр екен» деген сөздердiң барлығы да негiзсiз. Олардың көбi арыздарын өз ерiктерiмен жазды. Қайта бiз оларға «Сендер дұрыс жасап жатқан жоқсыңдар. Шын мәнiнде қазақ тiлiне жандарың ашыса, осында қалыңдар» деп те айтып көрдiк. Күнi кеше ғана қоғамдық комиссия құрылып, осында тексеру жүргiздi. Бiр қызығы, бұл комиссияның өзi бiр жақты құрылған. Қай депутат кiмнiң туысқаны екенiн айтып жатудың қажетi жоқ. Көзiқарақты журналистердiң өзi-ақ пайымдай жатар. Сондықтан, комиссияның бiржақты шешiмiмен бiз де келiспеймiз.
– «Қазақстан» РТРК Еуразиялық топтың қолына өтейiн деп жатыр деген әңгiмелердiң де шетiн естiп қалдық…
– Еуразиялық топтың қолына өтедi деген сөз негiзсiз. «Машкеевич сатып алады немесе олардың аудиттерi жұмыс iстеп жатыр екен» деген сенiмдi қағаздары болса, бiзге әкелiп көрсетсiн. Бұл ақпарат шын мәнiнде дәлелденiп жатса, қолдарында құжаттары болса, Нұртiлеу Иманғали бастап, Иманбай Жұбаев, Жүрсiн Ерман қоштап, бiз де солардың қатарында жүрер едiк. Бiз ұлтымыздың, не болмаса ана тiлiмiздiң сатқыны емеспiз. Бiз мұнда телеарнаны көркейтсек деп келдiк.
– Мемлекеттiк тiлдегi бағдарламалардың 50 пайызға дейiн төмендейтiнi рас па?
– Бұл да негiзсiз. Нұртiлеу Иманғалиұлы «50-50» болады деп айтқан емес. Жаңадан келiп жатқан жiгiттердiң аяғынан шалып құлатқысы келiп жүрген бiздiң әрiптестерiмiздiң жалған ақпараты. Солай деп қабылдағандарыңыз дұрыс болар едi. Кеше депутаттармен кездесу болған кезде сол әрiптестерiмiздiң көбiн осында кiргiздiк. Сонда кейбiр жiгiттер өздерiнiң бұрынғы әрiптестерiне тағы да уағыз жүргiзiптi. «Сендер сатқынсыңдар. Осы жерден кетпесеңдер, көресiңдер» деген сияқты қысымдар жасапты. Осында жұмыс iстейтiндердiң көбi – менiң студенттерiм. Алты жылдай ҚазҰУ-де сабақ бердiм. Тiптi, «Аға не iстеймiз? Бiз кетуге мәжбүрбiз. Егер араға уақыт салып, қайта келсек, сiздер бiздi қабылдайсыздар ма?» дегендерi де бар. Өзiңiз байқасаңыз, қазiргi жас журналистердiң көбi пәтерде тұрады. Қазiр жұмыс табудың өзi оңай шаруа емес. Ендi келiп, жұмыс iстеп жатқан журналистерге: «Сендер жұмыстан шығыңдар. Бiз екi-үш айда қайтып келемiз. Сонда көрсетемiз» деген сыңай танытқандарын қалай түсiнемiз?! Қазақ тiлiндегi бағдарламалар елу пайыздан кем болмау керек деген Заң бар. Бұл Заңның бiздiң қазақ телеарнасына қатысы жоқ деп қабылдайық. Өйткенi, мұнда бағдарламалардың 70 пайызы қазақ тiлiнде шығады. Бұл ары қарай жалғаса беретiн процесс. Даурығып жүрген жiгiттер шын мәнiнде ұлттың патриоттары болса, неге өзге арналардағы бағдарламалардың аздығын айтып, көшеге шықпайды. Жоқ жерден проблема туғызып, «осындай болайын деп жатыр» дегендерi орынсыз. Бұлардың бұл байбаламдарының астарында үлкен саясат жатқан сияқты. Бұл кiсiлердi қолдап отырған беделдi адамдар да бар сияқты. Өйткенi, баспасөз-мәслихатын қарапайым журналист өткiзе алмайды. Ол үшiн баспасөз клубына қаржы төлеу керек. Оны олар қайдан алып жатыр? Кейбiр саяси немесе дiни ағымдар өздерiнiң идеологиялық рупорынан айырылып қалғаннан кейiн, не iстейдi? Соны қайтадан қайтарып алу үшiн күреспей ме? Кез келген саясатшы немесе кез келген басшы қызметке келгенде әуелi БАҚ-ты жаулап алғысы келедi. Сондықтан, телевиденияны кiм қолынан шығарғысы келедi?! Бүгiнгi даурығып жүрген жiгiттерге айтатыным, Нұртiлеу Иманғалиұлына жұмыс iстеуге жағдай беру керек. «Егер мен жұмыс iстей алмай жатсам, онда маған келiп кемшiлiгiмдi айтыңдар» деп, Нұрекеңнiң өзi де ашып айтты.
– «Депутаттардан жинақталған комиссия келiп, тексеру жүргiздi»,– деп жатырсыз. Ол кiсiлердiң шығарған шешiмi қандай болды?
– Депутаттар бiржақты шешiм шығарды. Бiр қызығы, депутаттардан жинақталған қоғамдық комиссия алдын-ала шешiм шығарып келген. Олардың тағы бiр кемшiлiгi, жаңадан келiп жатқан қызметкерлерге де, Ғалым Доскеннiң командасы келгенде жұмыстан шығып кеткен адамдарға да сөз бермедi. Даурығып жүрген топтардың өкiлдерi ғана сөз алды. Олар осылай, бiзге қарсы жұмыс жасады деп айтуға болады. Қазiр бiзге Дiни басқармадан бас мүфтидiң өкiлi телефон шалып жатыр. Олар: «Бiз сiздердi қолдаймыз. Яғни, мүфтият сiздердiң жағындамыз» дедi. Тiптi, «Сiздердi қолдаймыз» деп газет-журналдардан телефон шалып жатқан журналистер де көп. Менiң тағы бiр айтқым келетiнi, «Қазақстан» РТРК-нiң тарихы Ғалым Доскенмен басталып, Ғалым Доскенмен аяқталмайды.
Бiздiң әңгiмемiздi ары қарай Басқарма төрағасының орынбасарлығына қызметке келген белгiлi тележурналист Иманбай Жұбай жалғастырды.
– Бұл жiгiттер «Машкеевич келедi екен, орыстiлдi бiр жiгiт басқарады екен дегенге қарсы шыққанбыз» деп айтып жатыр ғой. Жаңа басшылыққа орыстiлдi азамат емес, қазақтiлдi жiгiт келдi. Соған қарамастан, бұл жiгiттер өздерiнiң қарсылықтарын тоқтатар емес. Себептiң өзi мың құбылып тұр. Естiген құлақта жазық жоқ. Кешегi соңғы мәслихаттарында айтқан сөздерiне қарасаңыз: «орыстiлдi бiр жiгiт келедi деген соң, бiз қарсы шықтық» дейдi. Оларға бiз: «қазақтiлдi жiгiт басшылыққа келдi ғой. Ендi неге бiрге қызмет жасамасқа. Одан да сол өздерiңiз қауiптенiп отырған алпауыттарды бiрге күтiп алайық» деген пiкiрiмiздi де айтып көрдiк. Ұлттық мүдде, ұлттық арна деп жатырмыз ғой. Бiздiң төрағамыз: «Ұлттық арна бұрын қалай болды, сол күйiнде қалады» деп айтып отыр. Төрағаның жаңа сайланған орынбасары ретiнде ұлттық сипаттағы бағдарламалардың көбейгенiне менiң де ықыласым жоғары. Өйткенi, мен де өзiмдi ұлтшыл азаматтың бiрiмiн деп санаймын. «Қазақстан» – жалғыз ұлттық арна. Сондықтан, арнамыздың атына сай қызмет жасағымыз келедi.
Сонымен, жаңа басшылық өкiлдерi депутаттарымыздан құралған арнайы қоғамдық комиссияның бiржақты шешiм шығарып кеткендiгiн алға тартады. Қоғамдық комиссия құрамында болған мәжiлiс депутаты Амалбек Тшан мырзадан қандай қорытынды жасағанын бiлгiмiз келiп, телефон шалғанбыз.
– Бiз тек ғана ұсыныс бере аламыз ғой. Ол ұсынысты Парламентке, Үкiметке беремiз. Бiрiншiден, «Қазақстан« телерадиокорпорациясының жалпы шығармашылық жұмысына дұрыс баға беру. Себебi, олар осы бес жылдың iшiнде ең төменгi арна боп жүрген «Қазақстанды» жоғары дәрежеге жеткiздi. Көп қаражаттар жасап, техникалардың барлығын жаңартты. Осы жағынан көптеген жетiстiктерге жеттi. Екiншiден, осы айғайдың барлығына себепшi болған ең басты нәрсе, әрбiр акционерлiк қоғамның өз ережесi болады. Яғни, министр Ертiсбаев мырзаның сол ереженi бұзуында болып отыр. Олардың қатты ренжiп отырғандығы да сол. Оның үстiне, министр мырза арнаның жұмыстарынан еш хабарсыз. Онда кiмдердiң жұмыс iстейтiндiгiнен де хабарсыз. Сексен пайызға дейiн қазақ тiлiнде жүргiзiп отырған жалғыз арна осы. Осындай арнаны себепсiз кiнәлағандығы олардың наразылығын тудырып отыр. Министрлiкте арнайы БАҚ-қа қарайтын Ақпарат және мұрағат комитетi бар. Осы комитетке «Қазақстан» арнасының ұлттық концепциясын қалдыру қажеттiгiн айтып, хабарласқанбыз. Ұлттық арна болу керектiгiн айтқанбыз. Сондай-ақ, комитетке болашақта Мемлекеттiк ұйымдардың басшыларын тағайындау үшiн, комиссия құрып, оған Парламенттiң, қоғамдық ұйымдардың өкiлдерiн мүше ету қажеттiгiн айтып, ұсыныс жасадық. Аталмыш комитет ереженi бұзып тағайындау жасап отыр. Олар байқау өткiзу керек едi. Мемлекеттiк арна екен деп алып тастауға болмайды. Ең ауыр нәрсе, 34 бағдарламаның жүргiзушiлерi, белдi-белдi қызметкерлердiң жұмыстан шығып кетуiне қазiргi басшылардың да немқұрайдылық танытуы. Яғни, олардың өздерiнде де ешқандай концепция жоқ деген сөз.
– Жалпы, депутат ретiнде жаңадан келген басшылыққа өз көзқарасыңыз қалай?
– Мен оларға қарсы емеспiн. Жұмыс iстей берсiн. Қалай жұмыс iстейтiнiн уақыт көрсетедi.
P.S. Кеше «Қазақстан» телеарнасындағы түйткiлдерге байланысты Амалбек Тшан Мәдениет және ақпарат министрi Ертiсбаевқа депутаттық сауал жолдады. Депутаттарға ауызша жауап беру үшiн Парламентке келген Ертiсбаев: «Қазақстан арнасы Еуразиялық өнеркәсiптiк Қауымдастыққа берiледi деген сөз қып-қызыл жала. Өтiрiк» дейдi. «Ол мемлекеттiң арнасы. Ал ЕПА туралы айтқанымды жұрт дұрыс түсiнбептi. Мен егер ЕПА, Қазкоммерцбанк, Қазақмыс секiлдi компаниялар меценаттық мақсатта ақша бөлсе, еш қарсылығымыз жоқ дегем. Арнаның ЕПА-ға берiлуi жайлы сөз тiптi ақылға қонымсыз» дейдi министр. Ал арнаның ұстанған саясатының өзгеруiне қатысты: «Әлемдiк «Gallup» агенттiгi жүргiзген зерттеулерге сүйенсек, «Қазақстан» телеарнасының рейтингi төмендеп кеткен. Соны жақсарту мақсатында бiз Директорлар Кеңесiн қайта жасақтадық. Мен ешкiмдi де жұмысынан шығарған жоқпын. Ол адамдар эмоциялық көңiл-күйге берiлiп кетiптi. Мәселен, Ғалым Доскен өзi жұмысқа келгенiнен берi 292 адамды қызметiнен босатып жiберген. Сол кезде неге бәрi үнсiз қалды. Қазiр неменеге шу көтеруде?» деген пiкiрiн бiлдiрдi.
Сөйтiп, министр Ертiсбаев бұл мәселеге нүкте қойғандай болды. Тек, ұзақ жылдар бойы мемлекеттiң, қазақтың мүддесi үшiн аянбай еңбек етiп келе жатқан ұлттық арна өз бағытынан ауытқып кетпесе деп сенгiмiз келедi…
Гүлзина Бектасова