Екпе аурудан айықтыра ала ма?
Бір кездері сөздік қорымызда мүлде болмаған «педофил» сөзі бүгінде жастың да, жасамыстың да аузында. Кішкентай балаларды қорлаған азғындарға қоғамның өшпенділігі өршіп тұр. Қазақстандықтар арасында жүргізілген сауалнамаға қатысушылардың 52,61 пайызы педофилдерге өлім жазасын кесу керек деп есептесе, 26,87 пайызы химиялық екпе әдісімен жазалауды қолдайтынын айтқан. Мемлекет екіншісін таңдады. Бұл мақсатта биылғы бюджеттен 9 млн 629 мың теңге бөлінді. Қаржының қомақты бөлігі, 1 млн 936 мың теңгесі Қарағанды облысына бағытталды. Ал ең аз бөлігі, 121 мың теңге Атырау облысына тиесілі. Химиялық кастрация шарасын қолдану үшін әуелі міндетті түрде айыпталушының педофил екенін дәлелдейтін сот-психиатриялық сараптама өткізіледі. Соның нәтижесінде химиялық кастрация тағайындау мәселесін сот шешеді. Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығының бас директоры Николай Негайдың айтуынша, соттың шешімі педофил жазасын өтеп жатқан орынға жіберіледі. Үш күн аралығында қылмыстық-атқару жүйесінің әкімшілігі соттың шешімін амбулаторлық ұйымға жеткізуі тиіс. Сотталушының тіркелген жеріндегі емханаға да соттың шешімі бірден жеткізіледі. Егілген екпенің күші 14 күнге жетеді, педофилге әр екі апта сайын түрмеде немесе бостандықта жүрсе, тіркелген емханасында химиялық кастрация жүргізіледі. Алайда мамандар екпенің әсері әлсіреген соң, жазаланушы әуелгі әдетіне қайта басуы мүмкін екенін жоққа шығармайды. «Химиялық екпе ер адамның либидосын, жыныстық қатынасқа деген ынтасын азайтады, басып тастайды. Ағзасының өзге мүшелеріне, психикасына да зақымын тигізеді. Нәтижелілігі болады деп есептеймін. Бірақ педофилдерді дертінен түбегейлі айықтыратынына кепілдік жоқ. Қазіргі фармацевтиканың дамыған заманында, жеке медицинаның дамыған уақытында бұл адамдарға мұқият бақылау қажет деп есептеймін», – дейді генетик-ғалым Алмаз Ибрагимов. Педофилдерді жазалаудың елімізде қолданылғалы отырған жаңа түрі оң нәтиже беретініне заңгер Ольга Рыль де күмәнмен қарайды. «Химиялық кастрация жүргізу үшін алдымен жүйені қалыптастырып алу қажет. Бұл тек екпені егетін дәрігерлердің ғана емес, психологтардың да жұмысы. Өкінішке қарай, бізде білікті мамандар аз. Түрмеде отырған адам ашуын ішке жия береді, шыққан соң олармен жұмысты кім жүргізуі тиіс? Түрмеден босап шыққан қылмыскерлердің 97 пайызы осы әрекеттерін бостандыққа шыққан соң қайталайтынын қаперге алған жөн», – дейді заңгер. Ал құқыққорғау саласының тағы бір маманы Кәрібай Тасшабаев химиялық кастрация педофилді жөнге салудың бірден-бір жолы деп есептейді. «Менің ойымша, педофилді барынша қатаң жазалау керек. Дәл бүгінгі күні бұл уақыт талабы болып отыр. Бүлдіршіннің өміріне балта шапқан жанның өзінің де өміріне балта шабылуы керек. Балалар да ересектер сияқты қоғам негізін қалаушы. Олар да сыйлау, қол тигізбеу және адамдық абыройын сақтау құқықтарына ие. Педофилдердің 88 пайызының жәбірленушінің танысы, туған-туысы болып шығуы жүрек ауыртпай қоймайды. Яғни, бала үшін ата-анасының үйі ең қауіпсіз жер бола алмай отыр. Жалпы, өз басым педофил үшін ең ауыр жаза – химиялық кастрация деп санаймын. Бірақ, бұл жазаның өз деңгейінде орындалуын, қоғамда ашық талқылануын қалаймын. Неғұрлым жаза қоғамда кең талқыланса, бұл басқалардың да содан құлағдар болып, аяғын аңдап басуына әкеледі. Бұл жазаны талай ел қолданып жатыр ғой. Біздің елімізде де сәтті жүзеге асырылатынына сенейік. Кейбіреулер педофилдерді емдейік деп жатыр. Оларды емдеудің қажеті жоқ. Өйткені олар ауру емес», – дейді Кәрібай Тасшабаев. Бұған психологтар не дейді? Белгілі психолог, Орта Азия психоанализ институтының директоры Анна Құдиярованың пікіріне сүйенсек, педофилия – психикалық дерт. «Алдымен, педофилдің кім екенін түсініп алуымыз керек. Тар мағынада алатын болсақ, педофилия деген – психикалық ауытқушылық, ауру. Ал әрбір аурудың емі бар. Бұны маньяк деуге болмайды. Жыныстық маньяк деген мүлдем басқа ауру. Маньяк ұл ма, қыз ба, кәрі ме, жас па, талғамайды. Ал педофилдің айырмашылығы – олар жас балаға құмар. Түбін қазбалап іздейтін болсақ, ол эмоциялық тәуелділік. Эмоциялық тәуелділікті психологтар сөзбен емдейді. Сондықтан бас салып жазалауды емес, емдеуді де ойлаған жөн. Бірақ, елімізде психологтардың саны жетпейді, сапасы тағы бір мәселе. Соңғы жылдары елімізде балаларға қарсы жыныстық зорлық-зомбылық жасау әрекеттері тіптен көбейіп кеткен. Сондықтан педофилдерге қатаң жаза қолдануды өмірдің өзі талап етуде. Бірақ мәселенің салдарымен де күресіп көруіміз керек. Негізі мәселе біз ойлағаннан да күрделі. Арсыздықтың құрбаны болған кішкентай жандардың өз-өздерін құрбан қылмасына кім кепіл? Арсыздан кек аламын деп бүлдіршіннің ата-анасы қылмысқа баруы да мүмкін. Тіпті, бұл психологиялық тұрғыдан бала санасына жазылмас дақ түсіреді. Қараниеттілерді бүгін құрықтап түрмеге таңғанмен, ертең алшаң басып қайта шығады. «Ауру қалса да, әдет қалмайды» деген тағы бар. Сондықтан педофилизмді жоюмен кешенді түрде айналысуымыз керек», – дейді маман.Әлемдік тәжірибеге көз жіберсек...
Педофилдермен күрес тек бiздiң ғана емес, өзге мемлекеттердiң де бас ауруына айналған. АҚШ-та кәмелетке толмаған балаларды зорлағандарды химиялық кастрация әдісімен жазалау өткен ғасырдың 60-шы жылдарынан бастап қолданылып келеді. Бұл елде педофилдердің аты-жөні, тұрғылықты жері жалпақ жұртқа мәлім. Кейбір штаттарда мұндай қылмыскерлерге мектеп пен балабақша жанында тұруға тыйым салынады. Польша мен Чехияда педофилдер түрмеде жазасын өтегеннен кейін міндетті түрде кастрациялық жолмен емделеді. Чехиялық мамандардың айтуынша, кастрация жасалған 100-ге жуық қылмыскер 10 жылда бiрде-бiр рет қылмысты қайталамапты. Германияда, Францияда, Арменияда қылмыскерлер медициналық жолмен бекітілген емдеу әдістерінің бірін таңдап алуға міндетті. Оңтүстік Кореяда мұндай қылмыс жасағандарды мерзімінен бұрын босатуға тыйым салынған. Ал 13 жасқа дейінгі баланы зорлап, өлтірген қылмыскерлер бұл елде өлім жазасына кесіледі. Сауд Арабиясы, Қытай, Иран, Ирак, Индонезия, Оңтүстік Корея, Латын Америкасы мен Африканың көптеген елдерінде педофилия үшін бірден өлім жазасына кеседі. Шетелдік тәжірибені зерделей отырып ұққанымыз, кастрациялық жаза қылмыс жасаушыларды жәй жазалап қана қоймай, кейiнгiге сабақ болатындай дәрежеде жүргізілуі тиіс. Сонда ғана балалардың обалына қалып жүрген озбырлар аяғын тартуы мүмкiн. Мемлекеттік бюджеттен бөлінген миллиондар құмға сіңген судай бос ысырап болмауы үшін дәрігерлер мен құқыққорғау органдарының мамандары күш жұмылдыруы қажет. Баласын бауыр етіне балаған адамзат бар жақсысын, бар асылын қашанда ұрпағының бойына сiңiрудi мұрат тұтқан. Бiрақ бүгiнгi таңда көптеген адамдар отбасын асырау үшiн нәпақа табуды басты орынға шығарғаны жасырын емес. Өйткенi заманның талабы сол. Ұл-қызын қатардан кем қылмау үшiн әке мен ана ерте кетiп, кеш оралуға мәжбүр. Сол аралықта баласы бақылаусыз қалады. Қараусыз бала – қорғансыз. Ар мен ұятты ұмытқан озбырлардың күткені – сол. Сондықтан әке-шеше қырағылық танытып, перзентінің қай жерде болғанын, кiммен араласатынын және ғаламтордан не көретiнiн үнемi қадағалап жүргені абзал. Жазаның қатайғаны – ұл-қыз тәрбиелеп отырғандардың көңіліне медеу, бiрақ балаға ата-анадай ешкім қорған бола алмайтынын естен шығармаған жөн.