Сарбаздар түйе етінен дәм татады
Жаңа өнімге сұраныс та жоқ емес. Қазақстан қарулы күштері түйе консервілеріне қызығушылық танытып отыр. Өндірушілер әскерилер үшін қаптаманы арнайы жасыл түске бояпты. Қорғаныс министрлігінің ресми мәліметіне жүгінсек, күніне бір сарбазға 200 грамм сиыр еті мен 30 грамм тауық еті тиесілі. Еттің басқа түрі мәзірге енгізілмеген. Мәзірді тендерді жеңіп алған компания белгілейтінін ескерсек, мұндағы ет түрінің қайдан келетіні белгісіз. Кейбір отандық басылымдардың жазуынша, мұхиттың арғы бетінен әкелінген ет пайдаланылатын көрінеді. Кез келген елдің қарулы күштері қауіпсіздік үшін өз елінде жасалған, жергілікті мәзірдің асын тұтынуы тиіс. Ал әскери иттердің біркүндік мәзірінде 600 грамм жылқы еті немесе басқа да ет өнімдері бар. Ендеше сарбаздардың ас мәзіріне жылқы мен түйе етін неге енгізбеске? Негізі, түйе еті сиыр етінен екі есе арзан. Құндылығы еш кем емес. Түйе етінің кең қолданысқа енбеуінің бірнеше себебі бар: терісінің қаттылығы, жасына қарай еттің қаттылығы, ғылыми негізді зерттеулердің жоқтығы мен өңдеу режимінің жолға қойылмауы. Сонымен қатар, мал басының аздығы да аталған ет түрінің елеусіз қалуына ықпал етуде. Өткен ғасырдың отызыншы жылдары түйе саны 1 миллион 125 мың басты құрап, қазіргі деңгейден 7 есе артық болған. Сол кездері Қазақстан бүкіл әлем бойынша алдыңғы қатарда еді. Тіпті 1986 жылы Қазақстанда бүкіл КСРО-ның 50 пайыздан астам түйесі шоғырланған екен. Жыл сайын 65 пайыздай түйе еті, дәл сондай түйе жүні мен шұбат өндірілген. Түйе шаруашылығының қазіргі жағдайына қарамастан еліміз бүгінде дүниежүзінде түйе өсіруден озық саналады.Түйе – түлік төресі
Түйе еті Солтүстік Африка, Таяу Шығыс пен Орта Азия елдерінде күнделікті асқа пайдаланылады. Израильде түйе сүтінен қант қосылмаған йогурт пен балмұздақ жасалады. Астраханьда түйенің туралған еті – жеңсік ас. Ресейлік жәрмеңкелерде Астраханның ұлттық тағамы ретінде танылған. Ақпарат құралдарының жазуынша, Ресейдегі өркешті жануардың 70 пайызы осы өңірде. Жергілікті дәстүрлі дәмге айналған өнімнен тұшпара, фрикаделька мен жартылай піскен өнімдер жасалып, өзге облыстарға жіберіледі екен. Түйе етінің өзге еттен өзгешелігі химиялық құрамында. Ойсылқара етінде ақуыз мөлшері көп, холестерин аз, ал май тіпті жоқ. Артық салмақтан арылғысы келетіндер дәл осы етті жеуі тиіс, өйткені оның құндылығы шошқа, жылқы, қой еттерінен анағұрлым төмен. Диетолог мамандардың айтуынша, диеталық маңызы жоғары. Қан құрамындағы қант пен холестеринді азайтып, жүрек қағысы мен қан қысымын реттейді. Жер бетінде тұрғындардың 60 пайызына ақуыз бен амин қышқылдары жетіспейді. Ал ақуыздың жетіспеушілігі физикалық және ақыл ес дамуына кедергі келтіреді, көптеген ауруға әкеп соқтырады. Химиялық құрамы мүйізді ірі қара мал етіне ұқсас және қуатты келеді. Түйе етінің қасиеті толық зерттеліп бола қойған жоқ. Дегенмен түйе етінің диеталық тағам, дертке дауа екені анық. Түйе етін өндіруге әдетте, 18-20 айлық тайлақ (енесінен айырылған бота), құнан атан пайдаланылады. Бұлардың етінен қазы айналдырылып, сапалы шұжықтар жасалынады. Таяуда «Оңтүстік Қазақстан» газеті аса өзекті мәселенің бірін көтерді. «Түйеқұс жеп жүрген қазақ түйенің етінен неге жерінеді?» атты мақалада автор қазақтардың түйе етінен жерініп бара жатқанын сынға алыпты. Газет тілшісі «Ем болады деп жылан жейді, иттің етін жейді, бірақ түйенің етіне жоламайды. Неге?» деп күйінеді. Республика аймақтарындағы түйенің біраз бөлігі оңтүстікте. Алайда оңтүстік халқы да түйе етін жеуден тартынады екен, ең сорақысы, мал шаруашылығын кәсіп еткендер сұраныстың жоқтығынан сиыр бағуға көшкен. «Келісі 1000 теңгеден аспайтын түйенің етін көбіне созақтықтар ғана жейді. Екіншіден, түйенің жүні де арзан. Үлек түйе 3-4 келі жүн берсе, ұрғашы қоспақ 7-8 келі, буралары 15 келіге дейін жүн береді. Бұдан үш-төрт жыл бұрын әжептәуір табыс әкелетін түйе жүні қазір күзеуге кеткен шығынды да өтемейді. Үшіншіден, түйе баяу көбейеді, екі жылда бір рет боталайды. Осындай ерекшеліктерінен болар, түйе шаруашылығында ілгерілеу жоқ», – деп жазады автор. Алматы қаласындағы «Арыстан» базарының ет павильонынан түйе етін сұрап көрдік. Ет сөрелерінен табылмады, есесіне алдын ала тапсырыс беру арқылы алдыруға болады. Халқымыз «Атаң жемеген асты, аузыңа алма» деген нақылды жиі айтады. Сөйте тұра жиі жарнамаланатын жеңсік асқа ұмтылғыш-ақ: саңырауқұлақ, түйеқұс еті мен жұмыртқасы, теңіз жәндіктерінің еті. Сол сияқты дәрігерлер жеуге кеңес беретін тропикалық елдерден жеткізілетін цитрус жемістерінің жергілікті халықтың денсаулығына пайдасы шамалы. Түптеп келгенде, академик Төрегелді Шарманов айтпақшы, әр адамға тұрғылықты жерінің асы ғана шипа болмақ.