Стратегиялық құжаттың терең сыры

Стратегиялық құжаттың терең сыры

Бүгінде Қазақстан шетел үшін инвестиция құю тұрғысынан тартымды мемлекеттің қатарында. Соның нәтижесінде еліміздің өңірлерінде де күн сайын әріптестік меморандумдарға қол қойылып, кәсіпкерліктің тамырына қан жүгіруде. Инвестиция – экономиканың күретамыры. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан тек Орталық Азияда ғана емес, бүкіл посткеңестік кеңістікте шетелдік инвестициялар тарту бойынша көшбасшыға айналды. Мәселен, экономикасы біздікінен он есе үлкен Ресей 2016 жылы небәрі 19 миллиард доллар ғана тікелей шетелдік инвестиция тарта алса, қазақ елінің бұл көрсеткіші 20 миллиард доллардан асты. Ал жиырма бес жылда ел экономикасына сырттан тартылған тікелей инвестиция көлемі  1 млрд АҚШ долларынан 260 млрд АҚШ долларына дейін өскен. Мемлекет басшысы  Н.Назарбаев «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: Жаһандық бәсекеге қабілеттілік» жолдауында: «Қазақстан шетел инвестицияларын тарту ісіндегі көшбасшылығын сақтап қалуы қажет. «Астана» халықаралық қаржы орталығы ел экономикасына қаржы ресурстарын тартуда маңызды рөл атқаруға тиіс» деп, бұл ең алдымен, әлем мемлекеттерінің Қазақстанға деген құрметі мен сенімін білдіретінін атап өтті. 2016 жылы Дүниежүзілік банк жариялаған «Экономикалық тәуелсіздік» рейтингінде Қазақстан 200-ден астам мемлекеттің ішінде 42-орынға тұрақтап, ТМД шеңберінде көшбасшы атанды. Мәселен, Еуразиялық экономикалық одаққа кіретін Беларусь мемлекеті мен Ресей 104 және 114-ші орындарды иеленген. Аталған бағалау индекстерінде еліміз сот жүйесінің дамуы, кәсіпкерлік жүргізудегі еркіндік, қаржылық тәуелсіздік, салықтық жеңілдіктер аталымдары бойынша үздік нәтиже көрсетіп, Польша, Түркия, Бельгия мен Румынияны артта қалдырған. Forbes журналының «Кәсіпкерлік жүргізу үшін ең үздік ел» рейтингінде Қазақ-стан 58-орында болғанымен, «Инвесторларды қорғау» көрсеткіші бойынша тізімді бастап тұрған 3 елдің қатарына кіріп, аталған рейтингте үздік деп танылған Швециядан (19-орын) оқ бойы озды. Елбасының Жолдауында айтылған осы көшбасшылықты сақтау туралы тапсырманы орындау мақсатында ел Үкіметі екі бағыттағы жұмыстарды қолға алды. Біріншіден, Дүниежүзілік банк ұсынысының негізінде «Инвестициялар тарту және ұстап қалу бойынша ұлттық стратегия» жобасын әзірледі, екіншіден Kazakh Invest ұлттық компаниясын құрды. Инвестициялар және даму министрі Жеңіс Қасымбек соңғы жылдары елімізде инвесторларға қолайлы жағдай жасау бағытында кешенді жұмыс жүргізілгенін тілге тиек етті. ЭЫДҰ-мен бірге Қазақстанның инвестициялық саясатына екі шолу жүргізілді, олардың қорытындысы бойынша Үкімет елдің инвестициялық ахуалын жақсарту бойынша толық жоспар қабылдады. «Соңғы 5 жылда біз заңнамамызды ЭЫДҰ стандарттарына сәйкес өзгерттік: көші-қон және визалық режимді, рұқсат жүйесін, салық салуды, кедендік бақылауды жеңілдеттік. Реформалар нәтижесінде бизнес ортаның бәсекеге қабілеттілігі артты. Қазақстан Дүниежүзілік банктің Doing Business рейтингінде 41-ден 35-орынға дейін көтерілді», – деді Ж.Қасымбек.

Инвесторлардың уәжі ескерусіз қалмайды

ҚР Премьер-министрі Бақытжан Сағынтаевтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында «Ұлттық инвестициялық стратегия» және «Ұлттық экспорттық стратегия» сынды маңызды құжаттардың жобалары жан-жақты талқыға салынып, қабылданды. Инвестициялар және даму министрі Жеңіс Қасымбектің айтуынша, 2018-2022 жылдарға арналған инвестицияларды тартудың осы бағдарламасының негізгі мақсаты – «қолайлы инвестициялық климат құру және тиімділікті арттыруға бағытталған инвестиция тарту». Онда экспортқа бағдарланған шикізаттық емес секторларға тікелей шетелдік инвестицияларды тартуға баса көңіл бөлінген. «Стратегия табысты іске асар болса, бес жылдың ішінде экономикаға құйылар тікелей шетелдік инвестицияның жалпы ағыны 2016 жылмен салыстырғанда, кезең-кезеңімен 26 пайызға дейін артуға тиіс. Тиімділікті арттыруға бағытталған, яғни, экспортқа бағдарланған инвестициялар үлесі 50 пайызға дейін өседі. Сонымен қатар отандық ішкі инвестициялардың көлемі де артпақшы. Шикізаттық емес сектордың негізгі капиталына салынатын инвестициялар көлемі 46 пайызға дейін ұлғаяды деп болжануда», – деді Жеңіс Қасымбек. Инвестициялар және даму министрлігі Дүниежүзілік банкпен бірлесіп, жаңа инвестиция тарту неғұрлым ұтымды болатын басымдықты салаларды анықтады. Бұл салалар екі топқа бөлінеді. «Бірінші топ – «әлеуеті жүзеге асырылып жатқан салалар». Бұған тамақ өнеркәсібі, мұнайды, газды және пайдалы қазбаларды терең өңдеу, яғни металлургия, химия және мұнай-химия, сондай-ақ машина жасау салалары жатады. Бұл топ қысқа мерзімді немесе орта мерзімді келешекте тиімділікті арттыруға бағытталған тікелей шетелдік инвестицияларды ілгерілету мүмкіндігі жоғары салалардан тұрады. Екінші топ – «перспективті салалар», яғни, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, туризм және қаржы салалары. Бұл топқа ұзақ мерзімді, келешекте инвесторларды қызықтыруы мүмкін салалар кіреді», – деді Инвестициялар және даму министрі. Стратегияға сәйкес, мемлекет 2022 жылға қарай келесідей мақсатты көрсеткіш-индикаторларға қол жеткізуі тиіс: тікелей шетелдік инвестициялардың (ТШИ) жалпы ағыны 126 пайызға артады. Еліміздің жалпы ішкі өніміне шаққандағы ТШИ-дің жалпы көлемінің арақатынасы 2022 жылы 19 пайызға дейін жетеді. Тиімділікті арттыруға бағытталған ТШИ, яғни өңдеу өнеркәсібіне келетін шетелдік инвестициялардың жалпы ағыны 1,5 есеге өседі. Экономиканың шикізаттық емес секторының негізгі капиталына құйылатын инвестиция көлемі (мемлекеттік бюджеттен бағытталатынын қоспағанда) 1,46 есеге ұлғаяды. Осы сектордың негізгі капиталына салынатын сыртқы инвестициялар көлемі де 1,5 есеге артады. Бұл межелерге қол жеткізу үшін ел Үкіметі Қазақстанға тікелей шетелдік инвестицияларды арттыру бойынша шаралар пакетін әзірледі. Стратегия аясында жұмыс екі бағытта жүргізіледі: біріншісі Қазақстанның инвестициялық ахуал-климатын жақсартуды қарастырады. Атап айтқанда, ол инвестициялық саясаттың ашықтығы мен болжамдылығын арттыруды, визалық және көші-қон режимдерін жетілдіру шараларын, инвесторлардың құқықтарын қорғау саласында заңнаманы жетілдіруді қамтиды. Екінші бағыт бойынша «тиімді операциялық шаралар жүзеге асырылады және инвестициялар тарту үшін жаңа тәсілдемелер енгізіледі». Осы мақсатта шетелдік өкілдіктер мен өңірлік филиалдары желісі инвесторлармен «бір терезе» қағидаты бойынша жұмыс істейтін инвестициялар жөніндегі арнайы ұлттық компания – Кazakh Invest құрылды. Мұның сыртында, ақпараттандыру-мониторингтеу жүйесі бойынша «Инвестициялық жобалар картасы» ендіріледі. Стратегияда мемлекет пен жекенің әріптестігі (МЖӘ) тікелей шетелдік инвестицияларды, әсіресе қаржыны көп қажет ететін инфрақұрылымдық және әлеуметтік жобаларға тарту үшін қажетті негізгі құралдардың бірі ретінде айқындалған. Құжатта, сонымен бірге, Қазақстанда қазірден жұмыс істеп жатқан инвесторларды сақтап қалуға және олардың қайта инвестициялауын ынталандыруға ерекше көңіл бөлінеді. Ең бастысы, Қазақстан өзі басымдық беретін «инвестор елдерді» нақты белгілеп отыр. «Экономикалық мүмкіндіктері ескеріле отырып, инвестиция тарту үшін әлемнің 36 әлеуетті елі анықталды. Оның ішіндегі 11-і біз үшін басымдықты болып табылады. Бұлар – АҚШ, Ресей, Ұлыбритания, Германия, Франция, Италия, Қытай, Жапония, Оңтүстік Корея, Түркия және Біріккен Араб Әмірліктері. Осы басымдық берілетін елдердің әрқайсысымен жұмыс істеу үшін еліміздің Сыртқы істер министрлігімен бірлесіп, әрбір елге қатысты дербес тәсілдеме және нақты іс-қимыл жоспары әзірленетін болады», – деп хабарлады Жеңіс Қасымбек. Бүгінде осы мақсатта визалық және көші-қон режимін, шетелдік жұмыс күшін тарту шарттарын, сондай-ақ, салық және кеден заңнамасын жетілдіру бойынша іс-шаралар кешені қарастырылу үстінде. Яғни, Инвестициялар және даму министрлігі инвесторлардың құқығын қорғау саласындағы заңнаманы жетілдірмек. «Инвесторлар қауымдастығымен бірлесіп, инвестициялық омбудсмен институтын реформалау, инвесторлардың құқығын сот арқылы қорғауды жетілдіру жөнінде ұсыныстар түзілетін болады. Сондай-ақ, шетелдік инвесторлар үшін «Астана» халықаралық қаржы орталығының сот жүйесіне қолжетімділігін қамтамасыз ету мүмкіндігі қарастырылуда. Бас прокуратурамен бірге, мемлекеттік органдардың инвесторлар қызметін тексерулерін қысқарту бойынша кешенді жоспар әзірленеді», – деп мәлімдеді Ж.Қасымбек. Айтпақшы, министр мырза бірде бір инвестордың шағымын аяқсыз, елеусіз қалдырмайтынын да айтты. Ол үшін инвесторлардың шағымдарын және мәселелерін қадағалап, жүйелі түрде анықтайтын жаңа құрал іске қосылатын болады. Егер инвесторларда қандай да бір түйткіл туындаса, осы ақпараттық жүйе тиісті мемлекеттік органдар мен Инвестициялар және даму министрлігіне дер кезінде хабар беретін болады. Ресми мәлімет бойынша тікелей шетелдік инвестициялар көлемі 2015 жылы 37,5 пайызға едәуір төмендеген, бірақ 2016 жылдан қайта қалпына келе бастады. Ағымдағы жылы өсім деңгейі сақталып отыр. 2016 жылдың қорытындысы бойынша жалпы ТШИ көлемі 20,6 млрд долларды құрап, 2015 жылға қарағанда 40 пайызға өсті. 2017 жылдың 1 тоқсанында 5,4 млрд долларды құрап, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 18,9 пайызға өсті.