Шикізат «шикі» күйінде қала бере ме?

Шикізат «шикі» күйінде қала бере ме? Биыл елімізде өңделмеген теріні сыртқа шығаруға тыйым салу туралы қаулы қабылдануы мүмкін. Былтыр жыл аяғында енгізілген шектеудің арқасында былғары кәсіпорындарының қуаттылығы арта түскен.  Мамандардың пікіріне сенсек, бұл жеңіл өнеркәсіпті дамытуға септігін тигізіп, шетелдіктердің отандық аяқ киім фабрикаларының өніміне деген қызығушылығын арттырса  керек. Қазақстан әлемде шикізатқа аса бай мемлекеттердің қатарында. Бізде тері, жүн, мақта, бәрі бар. Бірақ жеңіл өнеркәсіптің үлесі еліміздегі жалпы ішкі өнімнің тек бір пайызға жетер-жетпесін ғана құрайды. Саланың жеткілікті деңгейде дамымауына тері өнімдерінің елімізден тыс жерлерге жөнелтілуі айтарлықтай зиян келтіруде. Алайда былтырдан бері ғана терінің бейберекет сыртқа тасымалдануына шектеу қойылды. Қазақстан Республикасы жеңіл өнер­кә­сіп кәсіпорындары қауымдастығының президенті Любовь Худованың айтуынша, өткен жылдың қараша айында өңделмеген теріні  сыртқа шығаруға тыйым салу туралы қаулы қабылданды. «Оны жүзеге асыру туралы бастаманы бірнеше жыл көтеріп келген едік. Ресей, Белоруссияда мұндай тәжірибе бұрыннан бар. Былтыр 6 ай мерзімге қабылдаған қаулы оң нәтиже берді. Былғары кәсіпорындары қуаттылығын орташа есеппен 10 пайызға арттырса, қазір бұл көрсеткіш 40 пайызға жетті», – дейді ол. Бүгінде елімізде былғары және жүн өңдеумен айналысатын 100-ден аса кәсіп­орын жұмыс істейді. Оның басым бөлігі Алматы қаласы және Алматы облысында шоғырланған. Десек те, аяқ киім өндірісі тек 1 пайызды ғана қамтыса, қалған бөлігін импорт құрап отыр. Оны кем дегенде 30 пайызға жеткізу көзделгелі бері бұл салада өсім байқалады. Бірақ өте аз. Сол себептен де дүкен сөрелеріндегі аяқ киімнің 70 пайызы Қытайдың үлесінде. «Аяқ киім өндірісін дамыту үшін алғаш рет ауқымды жиын өткіздік. Басқосуға өндірушілер де, импорттаушы компаниялардың өкілдері және осы салаға қатысы бар барлық азаматтар жиналды. Саладағы кемшін тұстарды анықтап, оны жою жолдары қаралды», – деген  Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары қауымдастығының президенті Любовь Худованың сөзіне сенгіміз-ақ келеді. Десе де, там-тұмдап іске кіріскен зауыт, фабрикалар арқылы өндіріс нарығына шығудың өзі қиын болып тұр. Еліміздегі ең ірі киім және аяқ киім өндіруші фабриканың бірі «Казлегпром-Алматы» тауарының сапасы да көңіл көншітерлік. Бүгінде кәсіпорын ұсынылатын тауар түрлерін де арттырып, өткен жылдан бері италиялық технологиямен аяқ киім тігуді қолға алды. Нәтижесінде өнім көлемі 150 мыңға артқан. Ал фабрика аяқ киімнен бөлек ерлер, арнайы маман киімдері мен мектеп формасын да тігеді. Тіпті, италиялық технологиямен ерлерге арналған аяқ киім өндірген еңбек ұжымы биылдан бастап оқушыларға арнап туфли шығара бастады. Алдағы уақытта дүкен сөрелерінен әйелдерге арналған аяқ киімді көріп қалуыңыз ғажап емес. Қазір базалық дайындық жүруде. Қосымша 60 жұмыс орны ашылмақ. «Тігілетін аяқ киім түрі сан алуан. Әскерилерге арнайы аяқ киімдер де тігіледі. Бағаны қойғанда қолданылған былғары, табаны мен фурнитураға кеткен шығынды есептеп белгілейміз. Шикізатты көбіне Италиядан тасымалдаймыз», – дейді аяқ киім өндірісінің басшысы  Гүлсім Зәкірова. Маманның айтуынша, бүгінде өндіріс көлемі жылына 500 мың аяқ киім шығаруға қауқарлы. Болашақта кәсіпорын сапалы мата тоқып, былғары өндіруді де жоспарлауда.

Тері өңдейтін кәсіпорын жетіспейді

 «KAZNEX INVEST» мәліметі бойынша, 2016 жылдың бірінші жарты жылдығында тоқыма мен тоқыма бұйымдарының экспорты 52,5 млн долларды құрады. Бұл өткен жылдың осы мерзімдегі көрсеткішімен салыстырғанда 18,3 пайызға артқан. Ал толық бір жылдың статистикасына үңілетін болсақ, жеңіл өнеркәсіптегі өндіріс көлемі 9,4 пайызға артса, соның ішінде шұлық өндірісі 5,7 пайызға, үй текстилі өндірісі 45 пайызға, трикотажды киім тігу 69 пайызға ұлғайды. 2017 жылдың алғашқы екі айында жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру тауар құнымен есептегенде өткен жылдың осы уақытындағы көрсеткіштен 9,4 пайызға көбейіп, 10,26 млрд теңгеге  артты. Соның ішінде республикалық көрсеткіштің тең жартысы үш өңірге: Оңтүстік Қазақстан облысы (3,14 млрд теңге), Алматы облысы (1,03 млрд теңге) және Ақмола облысына (1,03 млрд теңге) тиесілі. Жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің 55 пайызы текстиль өнімдері. Бұл сала бір жылда 6,3 пайызға ұлғайып, 5,64 млрд теңгеге көбейді. Одан кейінгі орында киім тігіні. Киім тігу көрсеткіші бір жылда 10,2 пайызға ұлғайып, 3,93 млрд теңгеге көбейген. Көпжылдық динамикаға көз салатын болсақ, жеңіл өнеркәсіп саласы жыл сайын тұрақты өсім көрсетеді. Мәселен, 2015 жылы сала 13,3 пайызға ұлғайса, 2016 жылы 11 пайыздық өсім көрсеткен. Тек 2014 жылы ғана 2,8 пайызға құлдыраған еді. ҚР Инвестициялар және даму министрлігінің индустриалды даму және өнеркәсіптік қауіпсіздік комитетінің мәліметіне сүйенсек, Бизнесті қолдау мен дамытуға арналған «Бизнестің жол картасы-2020» бірыңғай бағдарламасы аясындағы жеңіл өнеркәсіп саласындағы кәсіп­орындарды қаржылық қолдау жұмыстарының нәтижесінде 2016 жылы 5,09 млрд теңгеге 35 жобаның пайыздық үстемесін субсидияланған. Олардың арасында 10 жоба текстиль бұйымдарын шығаратын болса, 20 жоба киім тігумен айналысады. Тағы 5 жоба былғары өнімдерін өндіруге маманданған. 2016 жылы осы саланы дамыту үшін «KAZNEX INVEST» АҚ отандық бес ірі кәсіпорынды шетелдік үлкен көрмелерге апарып, сол шараларда 1,08 млн долларлық келісімшарт жасалды. Сонымен қатар, 2016 жылы отандық өнімді ішкі нарықта ілгерілету шығындарын өтеу бойынша «Қазақ саңыраулар қоғамы» ҚБ, «Семирамида» тігін фирмасы» ЖШС, «Ажар» тігін фабрикасы» ЖШС мен «Семспецснаб» ЖШС қаржылық қолдау алған. Саланы алға сүйреуші өндіріс түрлері 2017 жылдың қаңтар-ақпан айларында текстиль және тігін өнеркәсібінде мақта өндірісі айтарлықтай көбейіп, былтырғымен салыстырғанда 2,7 есеге артты. Ал былғары өнім өндірісі бойынша жылдық есепте құлдырау байқалады. Ірі қара және жылқы терілерінен дайындалатын былғары өнімдерінің өндірісі бірден 76,4 пайызға қысқарса, былғары аяқ киім өндірісі 48,8 пайызға азайды. Мамандардың пікірінше, жеңіл өнеркәсіпте былғары өндірісі саласының тәуекелі жоғары. Себебі бұл сектор тікелей ауыл шаруашылығы өнімдеріне, соның ішінде мал басына тәуелді болғандықтан, сектор өз бетінше дами алмайды. Елімізде бұл күнде тері өндірісі саласында  160-тан астам кәсіпорын бар көрінеді. Оның арасында өңдеумен, бояумен айналысатыны да, өнім шығаратыны да бар. Десек те, оларды шикізатпен толық қамтамасыз ете алмайтын кездеріміз көп. Сонда ауылдық жерлерде тарыдай шашылған терілердің текке тулақ болып жатқаны еріксіз есіңізге түседі. Себебі тері өндірісінде жүйе жоқ. P.S. Кейбір мәліметтер қазақтың жылына 3 миллионға жуық қой соятынын тәптіштесе, бір миллион қойдың терісі түгелге жуық  ысырап болатынын айтады. Ал табиғи шикізат – жүннен қағылғанымызға мән бермейтін біз бүгінде қытайдың синтепон мен холлафайбер салынған көрпе-жастығын тұтынып мәзбіз. Сөйте тұра, түрлі жолмен шекара асып жатқан тонналаған жүн мен теріге неге көз жұмып  қарап келеміз?