Кодексті көзге ілмейтіндер көп
Мемлекеттік қызметкер ісімен де, жүріс-тұрысымен де көпке үлгі болуы шарт. Әр қимылы қоғамның жіті назарында болғандықтан, Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметкерлерінің ар-намыс кодексінде көрсетілген қызметтік тәртіпті бұлжытпай орындауға міндетті. Алайда жұмыс уақыты аяқталып, қызмет орнынан шыққан бойда тәртіп атаулыны ұмытып кететін шенеуніктер мемлекеттік қызметкерлердің қоғам алдындағы беделіне нұқсан келтіріп жүргені жасырын емес. Тіпті жұмыс барысында да өзінің қайда қызмет ететінін естен шығаратындар көбейді. Мәселен, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Шығыс Қазақстан облысындағы Әдеп жөніндегі кеңесі 2016 жылы 8 рет кезекті отырыс өткізіп, тәртіп бұзған 29 шенеуніктің ісін қараған. Оның тек екеуінің ғана заңсыз әрекеті дәлелденбегендіктен, жауапкершілікке тартылмаған. Оның ішінде 12 шенеунік өзінің жұмысына салақ қарағаны үшін жауапкершілікке тартылса, 15 шенеунік мемлекеттік қызметкердің ар-намыс кодексін бұзғаны үшін жауапқа тартылған. «Ал биыл өңірде осындай 26 мәселе қаралып, 49 мемлекеттік қызметкерге өз жұмысына мұқият қарауға кеңес берілді. Қызметтік тәртіп бұзған 11 шенеуніктің ісі қаралды», – дейді ҚР Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің ШҚО бойынша департаменті басшысының Әдеп жөніндегі кеңес төрағасының міндетін атқарушы Қайрат Сапарғалиев. Он бір шенеуніктің тоғызы жауапкершілікке тартылған. Оның бесеуі қызметтік бабын асыра пайдаланғаны үшін, жеке және заңды тұлғаларға кедергі келтіргені үшін айыпталса, төрт қызметкер ар-намыс кодексіндегі нормаларды орындамағаны үшін жауапкершілікке тартылған. Қазіргі уақытта мемлекеттік қызметкерлерді қадағалау мақсатында әлеуметтік желілерге де мониторинг жүргізіліп отырады. Жүргізілген мониторинг қорытындысына сәйкес, Шығыс Қазақстан облысы бойынша 126 мемлекеттік қызметкердің әлеуметтік желі парақшаларында мемлекеттік қызметкердің жалпыға ортақ моральдық-әдептілік бейнесіне жат 309 бейне сурет жариялағаны анықталды. Нәтижесінде 51 мемлекеттік қызметкер тиісті тәртіптік жауапкершілікке тартылған. Желіге жүктелген суреттер арқылы олардың асыр салып, көңіл көтерген сәттері көпшілік «көзайымына» айналды. «Облыстық басқармалар мен департамент басшылары әлеуметтік желіде көңіл көтеретін жерлерде ішімдік ішіп отырған суреттерін жариялаған. Облыстағы жануарлар әлемін қорғаумен айналысатын бір мемлекеттік қызметкер аңшылықта жүрген суретін желіге жүктеген. Онда ол жабайы құстың тұлыбы мен атыс қаруын ұстап тұр», – дейді Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің ШҚО-дағы департаментінің бас маманы Жанболат Муглиев. Ал аудандық білім бөлімінің қызметкері желідегі парақшасында шетел валютасындағы қомақты қаржысымен мақтанған. «Мемлекеттік қызметкерлер арасында бұдан өзге де дүниелермен «мақтанғандар» көп. Олар шетелге сапары барысында, қымбат автокөлік пен интерьер жанында түскен суреттерін елге көрсеткен», – дейді Жанболат Бейбітұлы. Әлеуметтік желідегі әдепсіз суреттері үшін жуырда ақтөбелік шенеуніктер де жауапкершілікке тартылған болатын. ҚР Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Ақтөбе облысындағы департаменті жүргізген мониторингтің нәтижесіне сүйенсек, қызметтен тыс уақытта әдеп нормасын сақтамайтындардың дені жас мамандар екен. – Мемлекеттік қызметшілер жиі тәртіп бұзады. Мәселен, Шалқар аудандық мемлекеттік кірістер басқармасының басшысы Әлібеков супермаркет тұтынушылары алдында арызданушының қадір-қасиеті мен ар-намысына нұқсан келтіріп, алкоголь өнімдерін тегін талап еткен. Оның тәртібі әдеп кеңесінде қаралып, қызметіне толық сай емес екендігі жөнінде ескерту берілді. Ал Ырғыз аудандық ауылшаруашылығы бөлімінің бас маманы автокөлікті масаң күйінде жүргізгені үшін тәртіптік жазаға тартылды. Мемлекеттік қызметшілерді кешенді аттестациядан өткізу кезінде алкогольді ішімдік ішкен күйі көлік жүргізгені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылғандар анықталды, – дейді департамент басшысының орынбасары Мира Бейбітова. Ішімдік ішіп көлік жүргізбеу тек мемлекеттік қызметкерлерге ғана емес, жүргізуші атаулыға ортақ талап. Ал қоғамдық орындарда алкогольді сусындар ішуден бас тарту – тек шенеуніктерге қойылған шектеу. Той-томалақта өзгелер ащы судан алаңсыз ұрттап, көңіл көтеріп жүрсе де, мемлекеттік қызметкер жұрт алдында масайып, «қылық» көрсете алмайды. Достары мен бөгде адамдарды балағаттап жіберуден тіпті құдай сақтасын. 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енген Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметкерлерінің ар-намыс кодексінің сәйкес тармағында солай деп жазылған: «Мемлекеттік қызметкерлер қоғамда қабылданған ар-намыс нормаларын қатаң ұстануы, қоғамға жат мінез-құлық танытпауы, оның ішінде қоғамдық орындарда мас күйде адамның ар-намысы мен қоғамдық әдептілікке нұқсан келтіретін әрекеттерге жол бермеуі тиіс. Сондай-ақ, мемлекеттік қызметкерлерге көрінген жерде лауазымдық куәлігін алға тартуға, қоғамдағы ар-ұждан нормаларын, тәртіп пен қауіпсіздік ережелерін бұзуға, өзге азаматтарды заңға қайшы, қоғамға жат әрекеттер жасауға итермелеуге тыйым салынады».Этика жөніндегі өкілетті тұлғаға кім лайық?
Жаңарған кодекс – мемлекеттік қызметкердің басты бағдаршамы. Қызметке орналасар кезде әр қызметкер қатаң тестілеуден бөлек, үш күн ішінде ар-намыс кодексімен жіті танысып, қолын қояды. Сол сәттен бастап ондағы ережелерден аттап кетуге қақы жоқ. Кодекстің жаңа редакциясында көп өзгеріс жоқ. Мемлекеттік қызметкерлер бұрынғыдай сыпайы, өзінің лауазымдық артықшылықтарын алға тартпайтын және адал болуы тиіс. Сырт қалпымен-ақ шенеунік мемлекеттік аппараттың беделін нығайтуға атсалысып, баршаға ортақ қабылданған іскерлік стильге сай өзін ресми түрде ұстап, сабырлы, салмақты, ұқыпты болуы керек. Құжатта мемлекеттік қызметкерлердің қызметте жүрген кезде және қызметтен тыс уақытта өзін-өзі қалай ұстап, қалай жүріп-тұру керек екенінің стандарттары нақты белгіленген. Мысалы, жұмыста шенеуніктер сыбайлас жемқорлықтың қандай болсын түрінің алдын алып, тіпті аты аталуына жол бермеуі, қоластындағыларды кемсітпей, салқынқандылық, әділдік, адалдық, тұлғаның ары мен намысына құрметпен қарау үлгісін танытуы тиіс. Өткен жылдан бастап енгізілген тағы бір жаңалық – ар-намыс кодексімен бірге Этика жөніндегі өкілетті тұлға туралы ереже күшіне енді. Бұған дейін Қазақстанның мемлекеттік органдарында мұндай қызмет болмаған. Енді мұндай штат бірлігі барлық ұйымдарда болуы шарт. Ол қызметті атқаратын адам ұжымда ар-намыс кодексінің қатаң сақталуын қадағалап қана қоймайды, сонымен қатар әріптестерінің құқықтарын да қорғайды. Мысалы, этика жөніндегі өкілетті тұлғаға бастығыңыздың шектен тыс қатал екенін айтып шағымдануға, жұмысқа деген қатынасыңыз қандай екенін бүкпесіз ашық айтып беруге болады. Айта кетерлігі, этика жөніндегі өкілетті тұлға болып кез келген адам сайланбайды. Ережеде бұл аса жауапты қызметті «ұжымда абыройы асып, құрметке ие болған адам» ғана атқара алады делінген. Ұлт жоспарының 12-қадамына сай енгізілген жаңа институтқа жүктелген тағы бір міндет – ұжымдағы моральдық-психологиялық ахуалды анонимді сауалнама арқылы зерделеу. Сауалнама нәтижесі негізінде талдау жасалып, оның қорытындысы бойынша персоналды басқару тетіктерін жақсарту үшін мемлекеттік орган басшылығына ұсыныстар енгізіледі. Әлемнің бәсекеге қабілетті отыз елінің қатарынан көріну үшін ең алдымен мықты мемлекеттік аппарат қалыптастыру мәселесі мейлінше өзекті. Сондықтан да «100 нақты қадам» – Ұлт жоспарының алғашқы 15 қадамының мемлекеттік қызмет жүйесіне арналуы Қазақстан мемлекеттілігін нығайтып, қоғам мен мемлекетті түбегейлі өзгертуге, ең ақыры жаһандық және iшкi сын-қатерлерге қарсы атқарылатын ауқымды дүниелердің сапалы атқарылуына деген салмақты саясатты білдірсе керек. Өйткені мемлекеттік аппараты мықты елдің қай салада да әлеуеті мықты.