Еліміздегі білім беру саласы жаңа кезеңге қадам басуда. Елдің түпкір-түпкірінде «Келешек мектептері» ұлттық жобасы бойынша заманауи білім орталықтары салынып жатыр. Былтырғы жылдың қорытындысы бойынша жаңа форматтағы 105 мектеп бой көтерген. Ал биыл жыл соңына дейін тағы 112 мектеп пайдалануға беріледі. Осылайша, жарты миллионға жуық оқушы жаңа форматтағы мектептерде білім алуға мүмкіндік алады. Тек Астананың өзінде биыл 28 мың балаға арналған 7 заманауи мектеп ашылды. Бүгінде елордада жалпы саны 206 мектеп жұмыс істеп тұр. Оның 122-сі – мемлекеттік, 77-сі – жекеменшік, 7-еуі – республикалық мектеп. Жалпы қамтылған оқушылар саны 310 мыңнан асады.
Білім беру беру жүйесі кейінгі 20 жылда едәуір ілгеріледі, бірақ кейбір мектептердің инфрақұрылымы ескірген, жаңа технологиялық форматтар жетіспейді. Балаларға заманауи сыныптар, лабораториялар, спорт залдары, STEM және IT кабинеттері қажет болды. Осыған орай 2019-2020 жылдары Қазақстан Үкіметі «Білім беруді жаңғырту жол картасы» және «Цифрлы Қазақстан» бағдарламаларын іске қосты. Аталған бағдарламалар аясында заманауи мектептер желісін құру идеясы туындады, ол кейін «Келешек мектептері» жобасы ретінде ресми бекітілді. Мұндай мектептердің мақсаты – оқушыларға жаңа білім беру технологияларын енгізу, сапалы білім беру мүмкіндігін арттыру және мектеп инфрақұрылымын толық цифрландыру. Бұл жаңа білім ошақтары орын тапшылығын жоюмен қатар ауыл мен қала арасындағы білім алшақтығын қысқарту, балаларға қауіпсіз әрі технологиялық орта қалыптастыру мақсатында тұрғызылып жатыр. Сондай-ақ бұл – білім беру инфрақұрылымының демографиялық өсімге жауабы ғана емес, ұлттық деңгейдегі білім теңсіздігін азайтуға жасалған қадам.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Білім келешегі: адал азамат, кәсіби маман» тақырыбындағы тамыз конференциясында сөйлеген сөзінде: «Кейінгі жылдары бұл бағытта ауқымды жұмыс атқарылды. 2019 жылдан бері білім саласының бюджеті үш есе артты. Осы уақытта
1 миллионнан астам оқушыға арналған
1 200 мектеп ашылды. «Келешек мектептері» ұлттық жобасы аясында жалпы саны 217 мектеп құрылысы жоспарланды. Қазір 128 мектеп салынды. Бұдан бөлек, Білім беру инфрақұрылымын қолдау қорының қаржысына 60-тан астам мектеп ашылды.
Тағы 30-ға жуығы салынып жатыр», – деді.
«Келешек мектебі» қандай мектеп?
Сәтті жүзеге асырылып жатқан «Келешек мектептері» заманауи талапқа сай, тегін әрі сапалы білім алуға толық мүмкіндік береді. Жоба тек материалдық-техникалық базаны нығайтуды емес, шығармашылық пен зияткерлік қабілетті дамытуға ықпал ететін жаңа ұрпақ мектебін қалыптастыруды көздейді.
Былтыр пайдалануға берілген алғашқы 105 жаңа форматты мектептің 40 пайызы ауылдық елдімекендерде салынған. Биыл 112 мектептің құрылысы аяқталады деп жоспарланып отыр. Осылайша, екі жылдың ішінде еліміздің түпкір-түпкірінде 460 мың оқушы жаңа үлгідегі мектептерде білім алатын болады.
Өңірлердегі демографиялық өсімге сай білім инфрақұрылымын кеңейту – жобаның басты міндеттерінің бірі. Сондықтан бұл жоба ең алдымен халық тығыз қоныстанған және мектепте орын тапшылығы Алматы, Астана, Шымкент секілді ірі қалаларда, сондай-ақ Түркістан, Алматы, Маңғыстау облыстарында іске қосылды.
Биыл 1 қыркүйекке дейін Астанада 14 мыңнан астам оқушыға арналған 7 жаңа мектеп пайдалануға берілді. Соның бірі – №117 мектеп.
– Бұл мектепте балалардың жайлы оқуы үшін барлық жағдай жасалған. Ерекше қажеттілігі бар балаларға физиотерапия жүргізуге арналған кабинеттер, дефектолог және психолог кабинеттері ашылады. Мектепте шамамен 100 кабинет бар, – деді №117 мектеп педагогтарын іріктеу комиссиясының төрайымы Айгүл Біржанова.
Былтыр Астанада «Келешек мектептері» ұлттық жобасы бойынша 16 жаңа мектеп бой көтерген болатын. Олар оқушы саны көп аудандарда біртұтас заманауи стандарт бойынша салынды.
– Есіл мен Нұра – Астананың ең қарқынды дамып келе жатқан аудандары. Сол себепті осы жерде мектептер салуға баса назар аударылды. Қазір қаламызда үш ауысымда оқитын 2 мектеп бар және 7 мектепте оқушылар саны көп. Жаңа мектептер пайдалануға берілгеннен кейін бұл мәселе шешіледі деп күтеміз. Елордадағы оқушылар саны өсіп жатыр. Тек соңғы бір жылда олардың саны шамамен 20 пайызға артты, – деді Астана қаласы Білім басқармасының білім беру ұйымдарын қамтамасыз ету бөлімінің бас маманы Сұлтан Иманджан.
«Келешек мектептері» – атына сай, болашаққа бейімделген кеңістік. Мұнда оқушы мен мұғалімге алаңсыз еңбек етуге ыңғайлы жағдай жасалған. Қауіпсіз, эргономикалық ортаның қалыптасуы да – жобаның негізгі қағидасы. Мұндай мектептер буллинг секілді жағымсыз қылықтармен күресуді де ескереді. Сондықтан мектеп құрылысын жобалағанда кеңістіктердің барынша ашық болғаны, қалтарыс-бұлтарыс жерлердің болмауы ескеріледі. Ал қабырғалары айна тәрізді беткі қабаттармен қапталады.
Оқушы мен мұғалімдердің тынығуына арналған арнайы «тыныш аймақтар» қарастырылған. Мұндай бөлмелерде жарық бәсеңдетіліп, жүйке белсенділігін қалпына келтіруге жағдай жасалады. Бұл – оқушының психикалық саулығына көңіл бөлу мәдениетінің жаңа үлгісі.
Жаңа мектептер санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға толық сай. Температура, жарықтандыру, арақашықтық тәрізді көрсеткіштерге дейін реттелген. Қауіпсіздік жүйелері күшейтілген: толық бейнебақылау, өрт сөндіру және эвакуация стандарттары біріздендірілген. Бастауыш және жоғары сынып оқушылары бөлек блокта оқиды. Бұл – оқу үрдісін барынша тиімді етуге әрі тәртіп сақтауға сеп.
«Келешек мектептері» арқылы елімізде алғаш рет барлық балалардың, оның ішінде ерекше қажеттілігі бар оқушылардың бір мектепте оқуына мүмкіндік туды. Ресми дерек бойынша, Қазақстанда шамамен 200 мың мектеп жасындағы мүмкіндігі шектеулі бала бар. Бұрын олардың көбі үйде немесе бөлек оқитын. Енді «Келешек мектептерінде» пандус, лифт, арнайы көрсеткіштер, дефектолог, логопед, психолог кабинеттері толықтай ерекше балалармен жұмыс істеуге дайын.
Жаңа мектептердің аумағы ескі типтік ғимараттардан 15-20 пайызға үлкен. Өйткені «Келешек мектептері» жаңа оқу техникаларымен оқитындықтан, ескі стандарттағы мектеппен салыстырғанда ондағы техникалық жарақтану деңгейі 4 есе жоғары. «Келешек мектептері» – тек ғимарат қана емес, жаңа буын қоғамын қалыптастыруға бағытталған ұлттық инвестиция. Робототехника кабинеттері, STEM-зертхана, коворкинг орталығы, хореография залы, кітапхананың жаңа форматы, төрт спорт залы, алғашқы әскери дайындық алаңы – мұның бәрі оқушының қабілетін ерте жастан анықтап, дамытуға арналған. Мәселен, STEM-зертхана дегеніміз – Science, Technology, Engineering and Mathematics бағыттарын біріктіретін жаңа оқыту тәсілі. Яғни, STEM арқылы оқушылардың сыни ойлау қабілеті дамиды, мәселені шешуге шығармашылық тұрғыдан қарау дағдысы қалыптасады. Бұл әдіс оқушыларды теориялық білімді өмірмен байланыстыра отырып оқуға баулиды. Бұрындары бала «синус пен косинустың өмірде қандай қажеті бар?» деп ойласа, бүгін осы сұрақтың жауабын табады. Жылдар бойы алған білімін өмірде қалай қолдану керегін мектептен үйреніп шығады. Бұрын тек дарынды балаларға арналған мектеп оқушылары ғана көрген озық әдістерді енді шалғай ауылдың балалары да көріп, меңгере алады. Бұдан бөлек, жобаның негізгі басымдықтарының бірі – оқушыларға ерте кәсіби бағдар беру. Олар 7-сыныптан бастап бейіндік оқыту, тәлімгерлік жүйе және жеке білім беру курстарын оқиды. Ол үшін арнайы «Мансап компасы» атты цифрлық платформа әзірленді. Цифрлық жүйеге еңбек нарығына ең қажетті мамандықтар тізімі енгізілген. Әсіресе, жұмысшы мамандықтарға басымдық беріліп отыр. Осы орайда мектептерде алғаш рет кәсіби бағдар беруші педагог лауазымы бекітілді.
– Оқушының берген жауаптарына сәйкес қандай мамандыққа бейімі бар екені айқындалады. Платформада сол мамандық туралы ақпарат алады. Ол мамандықты қайда оқытады, оны аяқтағаннан кейін қайда барып жұмыс істей алады деген сұрақтарға жүйелі жауап ала алады, – деп түсіндірді Ы.Алтынсарин атындағы ұлттық білім академиясының вице-президенті, педагогика ғылымдарының кандидаты Анар Тәңірбергенова.
Жасанды интеллект – «Келешек мектебінің» жүрегі
Жаңа форматтағы білім ордаларында жасанды интеллект маңызды рөл атқарады. Бұл технология тек оқу құралдарын жаңарту емес, білім беру философиясын түбегейлі өзгертуге бағытталған. Жасанды интеллект оқушының қабілетін, қызығушылығын және оқу қарқынын талдай отырып, әр балаға жеке білім траекториясын құра алады. Мұндай тәсіл арқылы оқушының әлсіз тұстары ерте анықталып, оған арнайы тапсырмалар ұсынылады. Яғни, жасанды интеллект білімді жекелеген оқушы деңгейіне бейімдейді.
Бүгінде «Келешек мектептерінде» AI элементтері бар цифрлық шешімдерді білім беру процесіне тәжірибелік тұрғыда енгізу сынақтан өткізілуде. Сабақтар оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай ұйымдастырылады. Мәселен, бастауыш сыныптарда түсіндіру ойын және көрнекілік әдістері арқылы жүргізілсе, жоғары сыныптарда оқушылар чат-боттар құру, деректерді талдау және этикалық жағдайларды шешу сияқты жобалық тапсырмаларды орындайды. Мұндай тәсіл сыни ойлауды, цифрлық сауаттылықты және технологияларға саналы көзқарасты дамытуға үйретеді.
AI тақырыптары еліміздің бірнеше мектебінде, соның ішінде Астана қаласындағы №101 «Келешек мектебінде» пилоттық негізде қолданысқа енгізілді. Білім ошағында жасанды интеллектпен жұмыс істеуге арналған заманауи цифрлық құралдар мен әдістер сынақтан өтіп жатыр. Білім беру ортасына кезең-кезеңімен Roqed AI, Aqyl, Google Workspace for Education және жасанды интеллект негізіндегі Kahoot сияқты шешімдер енгізілуде. Аталмыш құралдар оқушылар мен мұғалімдер- дің сенімді көмекшісіне айналып отыр. Олардың қолданылуы білім беруді көрнекі, интерактивті және әр оқушының жеке қажеттіліктеріне бейімделуге мүмкіндік береді. Жасанды интеллект элементтері бар технологиялар цифрлық дағдыларды дамытуға, мұғалімдерді оқыту үдерісін ұйымдастыруға және оқушылардың заманауи білім беру тәсілдеріне деген қызығушылығын арттыруға ықпал етеді.
Енді мұғалімдер бұрынғыдай балалардың бақылау жұмысын тексеріп отырмайды. Бағдарламадағы AI көмекшілер әр пән бойынша сұрақ дайындап, оны тексеріп, оқушылардың алған балын өздеріне жібереді. Ал білім алушылар дайындаған презентациялар Google past жүйесімен тексеріледі. Тапсырма ChatGPT-ден көшірілді ме әлде оқушы өзі ізденіп, дайындады ма, бәрін жасанды интеллектінің көмегімен осы бағдарлама анықтап береді.
Жалпы, №101 «Келешек мектебінің» ашылғанына – 1 жыл. Ұжым аз ғана уақытта 7 инновациялық жобаны қолға алған. 4 жарым мың шәкірт тәрбиелеп, елдегі үздік білім ошағының сапына енді.
– Мектеп бағдарламасына жасанды интеллектіні енгізу бойынша бізге Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы көмектесіп жатыр. Мұғалімдер арасында осы бағытты жетілдіру бойынша жұмыс тобы құрылды. Информатика, математика сынды пәндер ғана емес, педагог жұмысын жеңілдету үшін барлық сабаққа енгізуді көздеп отырмыз. Әзірге сынақ режимінде. Сәтті өтсе, өзге де білім ошақтарына ұсынылады, – деді қалалық №101 орта мектеп директоры Алма Жұмабекова.
AI – «Келешек мектептерінің» құрылысын ғана емес, білімнің мазмұнын өзгертетін негізгі күш. Ол оқушыны жай білім алушы ретінде емес, жеке тұлға ретінде тануға жол ашады. Жаңа мектептер – технологиялық ғимарат қана емес, интеллектуалды орта. Болашақта бәсекеге қабілетті ұрпақ қалыптастырудың берік негізі дәл осы жерде қаланбақ.
– Жасанды интеллект қазір тек оқыту құралы ғана емес, сонымен қатар мұға-лімнің көмекшісі, оқушының серіктесіне айналуда. Біз технологиялар ойлау, коммуникация және жеке жауапкершілік дағдыларын дамытуға қызмет ететін білім беру ортасын қалыптастырып жатырмыз, – деп атап өтті Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының жетекші сарапшысы Әсем Сарыбекова.
«Келешек мектептері» жобасы – елдегі білім беру жүйесін түбегейлі жаңартуға бағытталған стратегиялық бастама. Оның ең басты ерекшелігі – мектепті жай ғана білім беретін орын емес, баланың жан-жақты дамуына жағдай жасайтын орта ретінде қарастыратыны.
Қорыта айтқанда, «Келешек мектептері» тек жаңа ғимараттар емес. Бұл – білім беру философиясының өзгеруі. Жоба арқылы мектеп қабырғасында әр бала өз орнын тауып, еркін ойлап, мақсат қоюды және сол мақсатқа жету жолын үйренеді. Бұл – елдің болашағына салынған ең үлкен инвестиция.