Биыл Біріккен Араб Әмірліктері әлемдегі ең бәсекеге қабілетті бес экономиканың қатарына қосылып, жаһандық рейтингте тарихи жетістікке жетті. IMD халықаралық институтының жыл сайынғы бәсекеге қабілетті елдер рейтингісінде БАӘ 96 ұпайдан астам жинап, былтырғы көрсеткішінен екі саты жоғарылады.
Бұл нәтиже Әмірліктерді Швейцария, Сингапур, Гонконг сынды көшбасшы елдермен бір қатарға шығарып, АҚШ, Швеция, Германия және Канада тәрізді қуатты экономикалардың алдына шығарды. Осылайша, жас мемлекет тоғыз жыл бойы үздіктер қатарынан түспей, бүгінде бүкіл әлем назар аударатын экономикалық феноменге айналып отыр. Бұл шөлде бой көтерген елдің қысқа уақытта жеткен жетістігінің айғағы десе де болады.
Экономикалық көрсеткіштер
IMD рейтингіндегі «Экономика» көрсеткіші бойынша БАӘ 2025 жылы әлемде екінші орын алды. Бұған елдің әсерлі макроэкономикалық жетістіктері негіз болып отыр. Кейінгі жылдары Әмірліктер мұнайға деген тәуелділікті біртіндеп азайтып, экономиканы әртараптандырудың арқасында тұрақты өсімге бет түзеді.
Мәселен, 2024 жылы БАӘ-нің сыртқы сауда айналымы рекорд деңгейге, 5,23 триллион дирхамға (шамамен 1,4 триллион АҚШ долларына) жетті. Оның ішінде мұнайдан басқа өнімдер экспорты 440 миллиард дирхамға (120 млрд $) жетіп, 2019 жылмен салыстырғанда 83 пайызға өскен. Сол секілді, елге тартылған тікелей шетел инвестициясының көлемі 2023 жылы 113 млрд дирхамға (шамамен 30 млрд доллар) жетіп, тарихтағы ең жоғары деңгейге шықты.
Макроэкономикалық тұрақтылық та назар аударуға тұрарлық: инфляция кейінгі кезде шамамен 2 пайыз төңірегінде сақталып отыр, ал жұмыссыздық деңгейі 2 пайыздан төмен. Жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнім 50 мың долларға жуықтады. Бұл ел тұрғындарының өмір сүру деңгейі жоғары екенін көрсетеді. Экономиканың осылай қарқынды дамуы БАӘ-нің әлемдік бәсекеге қабілетті болуының берік негізі екені анық.
Үкімет тиімділігі
Бәсекеге қабілеттіліктің тағы бір шешуші индикаторы – мемлекетті басқарудың сапасы. Бұл салада БАӘ айтарлықтай табысқа жеткен. Ел 2025 жылғы рейтингте «Үкімет тиімділігі» бойынша әлемде төртінші орын иеленді.
Әсіресе, бюрократияның барынша қысқаруы ерекше тоқталып өтуге лайық: «бюрократияның жоқтығы» индексінде Әмірліктер жаһанда бірінші орынға шықты. Яғни, мемлекеттік аппаратта қағазбастылық пен кешігу азайып, шешімдер қабылдау мен оларды іске асыру ісі жедел әрі икемді жүреді.
Үкіметтің өзгерістерге бейімделу қабілеті де әлем бойынша үздіктер қатарында: бұл көрсеткіште БАӘ екінші орын алды. Мемлекеттік саясаттың осындай ұтқырлығы елдің үнемі құбы-лып отырған жаһандық жағдайларға жылдам бейімделуіне мүмкіндік береді. Бұған қоса, заңның беріктігі, сыбайлас жемқорлыққа төзбеу мәдениеті мен стратегиялық басқаруда алысқа көз тіге білу Әмірліктер үкіметін тиімділік үлгісіне айналдырды. Нәтижесінде, мемлекеттік сектор қызметі мен шешімдері бизнестің дамуына қолайлы жағдай жасап, қоғамның түрлі қажеттіліктеріне жедел жауап беріп отыр.
Бизнес
БАӘ-дегі бизнес жүргізу ортасы да оның бәсекеге деген қабілетін жақсартып отырған басты фактордың бірі. 2025 жылы «Іскерлік тиімділік» санатында Әмірліктер бірден жеті сатыға көтеріліп, әлем бойынша үшінші орынға жайғасты. Бұл елдегі кәсіпкерлік климаттың қаншалықты қолайлы екенін аңғартады. Мұнда әкімшілік кедергілердің мейлінше аз болуы, реттеу шараларының икемділігі және ашық нарық қағидаттарының үстемдігі бизнеске еркін тыныс береді.
Мемлекет пен жекеменшік сектордың өзара тығыз байланысы (мемлекеттік-жекеменшік әріптестік деңгейі бойынша БАӘ дүниежүзінде алғашқы орындардың бірінде) іскерлік бастамаларды қолдап, инновацияны ынталандырады.
Әмірліктер венчурлық капиталдың қолжетімділігі бойынша да әлемде көш бастап тұр: стартаптарды қаржыландыру мүмкіндіктері мұнда мол. Сол сияқты, жаһандық тәжірибесі бар білікті мамандарды тарту бағытында да ел жетекші орындарда: икемді көші-қон заңдары мен тұруға рұқсат алу ережелерінің жеңілдігі таланттарды магниттей тартып келеді. Global Entrepreneurship Monitor зерттеуіне сәйкес, БАӘ қатарынан төрт жыл бойы жаңа бизнес бастау үшін әлемдегі ең қолайлы мекен ретінде танылып отыр.
Аз салық, еркін экономикалық аймақтардың көптігі мен инвесторлардың құқығын қорғауға бағытталған заңдары БАӘ-нің бүкіл аймақтың бизнес хабы әрі инновациялық орталық мәртебесін одан ары нығайтып отыр.
Инфрақұрылым
Әмірліктердің инфрақұрылымы, оның даму қарқыны – елді бәсекеге қабілетті етіп отырған тағы бір фактор.
Елде заманауи көлік және логистика инфрақұрылымы өркендеген: Дубай мен Абу-Даби сынды мегаполистер ғаламат архитектуралық нысандары және әлемдегі ең қарбалас әуежайларымен танымал.
Жүк тасымалы мен порт қызметі жаһандық сауданың маңызды құрамдас бөлігіне айналған. БАӘ Таяу Шығысты Еуропа, Азия және Африкамен байланыстыратын торап ретінде белгілі.
Энергетикалық инфрақұрылым сапасы бойынша да Әмірліктер озық шығып, бұл индикаторда дүниежүзілік көшбасшы атанды. Бұған қоса, цифрлық инфрақұрылым қарқынды дамыған: жоғары жылдамдықты интернет желілері мен 5G байланысы бүкіл елді қамтып, мемлекеттік және жеке сектор қызметтері цифрлы форматқа сенімді қадаммен көшіп жатыр. Мысалы, жалпыхалықтық цифрлық жеке куәлік жүйесіне 11 миллионнан астам пайдаланушы тіркеліп, 130-дан астам үкіметтік және жеке ұйым қызметтері онлайн түрде қолжетімді болған.
Денсаулық сақтау мен білім беру салаларына жасалған инвестициялар да өз жемісін беріп келеді. Әмірліктер әлемде тұрғындардың денсаулығын сақтау және медицина қолжетімділігі жөнінен алдыңғы қатарда (универсалдық денсаулық сақтау индексінде 2-орын).
Елдегі ғылым мен техника саласындағы білім беру жүйесі де нәтижелі: жоғары оқу орындарындағы түлектердің арасында жаратылыстану ғылымдары мен инженерия мамандықтарын тәмамдағандардың үлесі бойынша БАӘ жаһанда үшінші орынға шықты.
Сонымен қатар қоғамдағы гендерлік теңдік пен инклюзивтілікке ұмтылыс та инфрақұрылым дамуының әлеуметтік қырын толықтырады. Парламенттегі әйелдердің үлесі бойынша Әмірліктер әлемде бірінші орында тұр.
Жалпы алғанда, озық инфрақұрылым мен жоғары өмір сүру сапасы БАӘ-нің таланттар мен капитал тартуға таптырмас елге айналдырды.
Сын-қатерлер
Осындай жетістіктерге қарамастан, БАӘ алдағы уақытта бетпе-бет келетін бірқатар сын-қатер бар.
Ең алдымен, экономиканы әртараптандыру бағытын одан әрі тереңдету маңызды міндет болып қала береді. Мұнай бағасының ауытқуына тәуелділікті мейлінше төмендетіп, жоғары қосылған құны бар инновациялық секторларды өрістету арқылы ғана Әмірліктер ұзақмерзімді тұрақтылыққа қол жеткізе алады.
Екіншіден, жаһандық экономикалық ахуалдың құбылмалылығы жағдайында ашық сауда мен инвестициядан ұтады деп келген ел протекционизм мен геосаяси қауіп-қатерлерді еңсеруге дайын болуы шарт. Әлемдік саудада қорғанушылық үрдістер күшейген тұста БАӘ көптеген елмен жаңа сауда келісімдерін белсенді түрде жасап, сыртқы нарықтардағы тәуекелдерді тарқатуда.
Үшіншіден, цифрлық дәуірдің сындарына лайықты жауап беру – күн тәртібінде. Жасанды интеллектіні, автоматтандыруды және озық технологияларды экономиканың барлық салаларына тиімді енгізу қажет, алайда бұл арада еңбек нарығын жаңа жағдайға бейімдеу, киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету және артық мамандардың біліктілігін жетілдіру мәселелері туындайды.
Төртіншіден, климаттың өзгеруі және экологиялық тұрақтылық мәселелері де – Әмірліктердің өзекті мәселесі. Шөлейт аймақта орналасқан ел су ресурстарын үнемдеп, жаңартылатын энергия көздерін дамытып, көміртек ізін азайтуға күш салып отыр. Бұл бағытта миллиондаған ағаш егу, қорғалатын табиғи аумақтарды кеңейту секілді бастамалар қолға алынған.
Сондай-ақ адами капиталды дамыту бағытындағы жұмыстарды бәсеңдетпей, білім беру мен инновацияны ынталандыру қажет. Елдегі жас ұрпақтың білімі мен біліктілігін әлемдік стандарттарға сай көтеру, сондай-ақ шетелдік таланттарды тартатындай ахуалды сақтау экономикаға салынатын ең маңызды инвестиция болмақ.
Осы сын-қатерлерді еңсеру арқылы БАӘ қол жеткізген табысын уысынан шығарып алмай, жаңа биіктерге өрлемек.
Қорыта айтқанда, БАӘ-нің әлемдік бәсекеге қабілеттілік рейтингінде үздік бестікке енуі – елдің саяси және экономикалық бағытта жүргізген реформаларының жемісі.
Тәуелсіздігін жариялағаннан бергі қысқа мерзім ішінде Әмірліктер көз тартарлық ғимараттарымен ғана емес, тиімді басқару модельдері мен экономикалық жетістіктерімен де таңғалдырып келеді. Бұл табыс тиімді басқару, алғыр экономикалық стратегия мен қоғам үйлесімінен туындады.
Бүгінде БАӘ өз өңірінде ғана емес, бүкіл әлемге дамудың ерекше жолын көрсетіп отыр: мұнай дәуірінен кейінгі кезеңде де өркендеуге болатынын, шағын мемлекет үлкен мақсаттарға жете алатынын дәлелдеді. Алда тұрған сын-қатер аз емес, дегенмен Әмірліктердің осы күнге дейінгі тәжірибесі мен әлеуеті болашаққа үлкен үмітпен қарауға жол ашады.