Жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Қайсар Әлімнің «Атылуын күткен алты күн» атты романы «Фолиант» баспасынан жарық көрді. Бұл – еңбек алаш арысы Сейдәзім Қадырбаевтың өлім алдындағы соңғы сәттерін бүкіл ғұмырнамалық кеңістігінде қамтып суреттейтін тарихи туынды.
Өмірінің ақырғы сәтін күткен адам қандай күйде болушы еді? Өткеніне ой бойлатып, өмірінің тәтті де ащы кездерін есіне оралтар. Жаңылысқанына өкінер, жақсы істеріне бір сәт болса да іштей қуанар. Ал соңғы демі үзілер сәтті күтіп, түрмеде сарылған алаш ардақтысының ойында не болды екен?.. Шығарманың ерекшелігі – автордың осы бір сұраққа жауап іздеуі. Жай жауап емес, кейіпкерінің жан күйзелісін ақтарып, оқырманды тұлғаның бар болмысын біліп-тануға жетелейді. Жазушы негізгі идеяны өлімді күтуге байлап қойған жоқ. Ұлы тұлғаның елі үшін сіңірген еңбегі де бірталай уақыт, яғни белгілі бір кезеңдерді күтіп барып жарыққа шыққанын аңғартып тұрған-
дай.
Сейдәзім Қадырбай өлім алдындағы қорқыныштан гөрі халық қамын көбірек ойлайды. Бұл тәсіл оның образын жоғары деңгейге көтеріп, тас-түйін толықтырып тұрады.
Сол бір аумалы-төкпелі кезең шынайы әрі кез келген оқырман қабылдай алатын деңгейде жазылған. Автордың шын мәнінде болған оқиғаларды жүйелі зерттеп, терең зерделегені айқын сезіледі.
Автордың көркем бейнелеуде ысылған шеберлігі байқалады, шығармадағы келтірілген мысалдар оқиғаның ажарын аша түседі. Мысалы:
«Мылтық гүрсілінен қарқылдай жанталасқан қара қарғалар Воронеж аспанын жауып тастағандай еді... Бір оқтық Өмір қас қағымда мәңгілік Өмірге айналып жүре берді...». Шығарма осылай аяқталады. Бұл үзінді оқырманның жан дүниесін сілкілеп, романның драмалық әсерін күшейте түскен.
«Атылуын күткен алты күн» романы – қазақ әдебиетіндегі алаш тақырыбын қайта жаңғыртып, тарихи тұлғаны ерекше бір сипатта бейнелеген, ұлттық прозаға жаңа леп берген мәнді шығарма. Бұл туындыны ұлттың жадын жаңғыртуға жасалған үндеу десек те болады.
Сейдәзім Құлмағамбетұлы Қадырбай 1885 жылы Торғай уезі, Науырзым болысындағы Сарықопа бойында (қазіргі Жанкелдина ауданы) дүниеге келген. Биыл тұлғаның туғанына 140 жыл толып отыр.
Ол 1918-1920 жылдары А.Байтұрсынұлы, М.Дулатұлы сынды қайраткерлермен Торғайдағы Алашорда әскери бөлімінің мүшесі болып, Алаш әскерін жасақтауға да көмектескен. Алашшыл азамат Қазақ автономиясының тұңғыш Ата Заңы авторларының бірі.
Аслан ҚАНҒОЖИН