Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың биылғы Жолдауындағы стратегиялық ой жасанды интеллект (ЖИ) бағытында өрбіді. Бұған себеп жоқ емес. Жаңарудың жаңа жолын іздеген әлемдік қауымдастық ЖИ тақырыбы күн тәртібінен түспей тұр. Батыс та, Шығыс та оның перспективасы мен проблемасын талқылап, ортақ тұжырым жасауға ұмтылуда. Қазақстан да бұл үдеріске бейжай қарамай, өз бастамасын ұсынып отыр.
Соның бір айғағы – Digital Bridge халықаралық технологиялық форумы. Биыл 2-4 қазан аралығында «Технологиялық серпіліс уақыты» ұранымен өтеді. Аталған алаңда Біріккен Араб Әмірлігінің жасанды интеллект жөніндегі министрі Омар Аль-Олама мен белгілі футуролог Кай-Фу Ли сынды сарапшылар ой бөліседі. Бірақ басты сауал басқа: ЖИ қоғамды қалай өзгертіп жатыр?
Қоғамдағы серпіліс
Зияткерлік технологиялар енді болашақтың қиялы емес, бүгіннің шындығы. Ол жұмыс тәсілін, қарым-қатынасты, ойлау мәдениетін түбегейлі өзгертіп жатыр.
Мысалды ұзақтан іздемей-ақ, ой еңбегі, шығармашылық саласын алайық. Жасанды зерде бұрын адамға ғана тән деп саналған қиял мен шабытқа ортақтаса бастады. ChatGPT секілді тілдік модельдер мақала жазуға, сценарий құрастыруға көмектесе бастады. Музыка мен бейне өндіруде жаңа мүмкіндіктер ашылып, креативті экономика көкжиегін кеңейтті. Тіпті, ЖИ өлең мен поэмалар жазып, ақындарды тығырыққа тіреуде.
Жасанды зерде айрықша рөл атқаратын саласының бірі – медицина. Алгоритм машинасы рентген мен МРТ суреттерін талдап, дертті ерте кезеңде анықтауға көмектеседі. Кейбір жүйе қатерлі ісіктің алғашқы белгісін кәсіби маманнан бұрын байқайды. Қазақстанда телемедицина мен «ақылды» диагностика жүйесі еніп, елдің шалғайындағы науқастарға сапалы қызмет көрсету қолжетімді бола түсті.
Білім беру саласында заманауи технология әр оқушының қабілетіне қарай жеке оқу жоспарын құруға мүмкіндік берді. Жүйе әлсіз тұстарды дәл анықтап, қосымша тапсырма береді. Бұл мұғалімнің уақытын үнемдеп, білім сапасын көтереді. Әрине, оның мүмкіндігін тиімді пайдалану бөлек әңгіме.
Қаржы секторында да артықшылығы айқын байқалуда. Бұрын апталап тексерілетін мәліметтерді алгоритм қазір бірнеше секундта талдап береді. Бұл қаржы жүйесінің сенімділігін арттырып, тұтынушыға да уақыт үнемдеуге қолайлы.
Логистика және көлік саласында да ЖИ жүк тасымалы бағытын оңтайландырып, шығынды азайтуда. Қазақстандағы кей компания қойма жұмысын роботтандыруға көшті. Мұндай қадам экономика жаңа технологиялық дәуірге аяқ басқанын көрсетеді.
Бұл өзгерістер бір-бірінен бөлек емес, өзара сабақтас. Ал олардың қай арнаға бұрылатыны қоғамның ақыл-парасаты мен жауапкершілігіне тәуелді. Digital Bridge осы үдерістердің мәнін ашуға арналған маңызды алаң.
Қауіп пе, мүмкіндік пе?
Жасанды интеллект туралы пікірлер әрқилы. Ол бір мезетте әрі мүмкіндік, әрі қауіп ретінде бағаланады.
БАӘ-нің жасанды интеллект жөніндегі министрі Омар Аль-Олама халықаралық форумда: «Жасанды интеллект қоғамға пайда әкелуі үшін оған сенім қалыптастыру қажет. Бұл – тек технология емес, адамдардың қауіпсіздігі мен болашағы туралы мәселе», – деген еді.
Бұл ойдың астарында үлкен мән жатыр. Егер қоғам әділдікке, құпия деректің қорғалуына, адам құқығының сақталуына сенімсіз болса, технология пайда әкелудің орнына қорқыныш тудырады. Демек, мәселе бағдарламалауда ғана емес, әлеуметтік жауапкершілікте, құқықтық кепілдікте
тұр.
Әлем елдері осыны ескеріп, шешім іздеуде. Мәселен, Еуропалық одақ 2024 жылы «Жасанды интеллект туралы заң» қабылдап, адам мен роботтың арақатынасын, қызмет көрсету шеңберін заңдық негізде бекітті. Қазақстанда да Мәжілісте жасанды зерде жөніндегі заң жобасы қаралып жатыр.
Футуролог Кай-Фу Ли «AI 2041» кітабында: «Жасанды интеллект миллиондаған жұмысты өзгертеді, бірақ миллиардтаған жаңа мүмкіндік туғызады. Ең бастысы – оған қарсы тұру емес, бейімделу», – деп жазады.
Шынында, тарихтағы кез келген технологиялық төңкеріс еңбектің сипатын өзгертумен қатар жүрген. Өндірістік революция қол еңбегін ығыстырса, цифрлық дәуірде компьютер есепші мен хатшының жұмысын жеңілдетті. Ал жасанды зерде бұл үрдісті бұрын-соңды болмаған қарқынмен үдетіп отыр. Жаппай жұмыссыздық қаупі де содан туындайды.
Сондықтан мемлекет пен бизнес жаңа технология енгізумен бірге халықты қайта оқытуға, жаңа мамандықтарға бейімдеуге күш салуы тиіс. Әйтпесе, мүмкіндікті пайдаланып отырып, қоғамның бір бөлігін шеттетіп алу қаупі бар.
Қазақстан үшін мүмкіндік
Жасанды зерде – жаңа индустрияларды дамытуға және экономиканы жеделдететін жол. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Digital Bridge 2023 форумында:
«Жасанды интеллект біздің дамуымыздың тежегіші емес, драйвері болуы керек. Қазақ тіліндегі ЖИ шешімдері – ұлттық қауіпсіздік пен цифрлық тәуелсіздіктің кепілі», – деген болатын.
Бүгінде әлемдік ЖИ жүйелерінің көбі ағылшын тілінде жұмыс істейді. Егер өз тілімізді технологиялық кеңістіктен тыс қалдырсақ, ертең ақпараттық тәуелділік күшейіп, мәдени код әлсіреуі мүмкін. Қазақ тіліндегі жасанды зерде жобалары сондықтан да инновация ғана емес, ұлттық қауіпсіздік кепілі.
2018 жылы құрылған Astana Hub халықаралық IT-стартаптар технопаркі бүгінде 1 мыңнан астам жобаны қамтып отыр. Онда жасанды зерде, финтех, агротех, медтех, GovTech, EdTech бағыттары дамуда. Hub-қа салықтық жеңілдіктер ұсынып, арнайы құқықтық режим орнатты. Осылайша, ол цифрлық кәсіпкерліктің басты орталығына айналды.
Бүгінде Astana Hub денсаулық сақтау мен білім беру және тағы басқа салаларға қатысты ЖИ шешімдер жасауда.
Сарапшылардың пікірінше, Қазақстан тұтынушы емес, өндіруші елге айнала алады. Кадр дайындау, инновациялық экожүйе құру мен халықаралық серіктестік – бұл бағыттағы басты үш бағыт.
P.S.
Digital Bridge 2025 бір нәрсені анық көрсетті: болашақ басталып кетті. Жасанды зерде – тек технология емес, өркениеттің жаңа парағы. Ал бұл парақты қалай жазатынымыз – қоғамның парасаты мен жауапкершілігіне байланысты.
Нұрлат БАЙГЕНЖЕ