Осы аптада, сәрсенбі күні Вашингтонда өткен НАТО саммиті қауіпсіздік архитектурасының жаңа кезеңін айқындады. Қорғаныс шығындарын 5 пайызға жеткізу шешімі тарихи бетбұрыс болса, Украина мәселесіндегі үнсіздік геосаяси бағыттың өзгергенін аңғартты.
Қаржы – жаңа қауіпсіздік тілі
Саммиттің басты нәтижесі 32 мүше елдің 2035 жылға дейін қорғанысқа ЖІӨ-нің 5 пайызын бөлуге келіскені болды. Оның 3,5 пайызы – негізгі әскери қажеттіліктерге, ал 1,5 пайызы жалпы қауіпсіздікке жұмсалмақ. Бұл тек әскер немесе техника емес, киберқауіпсіздік, инфрақұрылымның тұрақтылығы, азаматтық және әскери әріптестіктің жаңа формалары.
Саяси тұрғыда бұл шешім Еуропа елдерінің өз қауіпсіздігі үшін бұрынғыдан әлдеқайда көбірек жауапкершілік алуға дайын екенін білдіретін декларация. Алайда бұл – біртұтас консенсус емес, көпвекторлы стратегиялық мәлімдеме.
Трамптың ескертуі мен 5-бап төңірегіндегі дау
Трамп Еуропалық одақтастардың өз қауіпсіздігіне жеткілікті қаражат бөлмейтінін қайта-қайта сынға алып келеді. Тіпті, кейбір елдер қорғанысқа аз қаржы жұмсайтын болса, АҚШ олардың шабуылға ұшырағанында көмек бермеуі мүмкін деген ой тастады.
Бұл НАТО-ның ең басты қағидасына, 5-бапқа, яғни бір елге шабуыл – барлығына шабуыл деген ұстанымға нұқсан келтіруі мүмкін. Дегенмен саммит декларациясында 32 ел де бұл бапқа «қатты берілгенін» қайталап жазды.
Алайда осы жетістікке күмәнмен қараушылар да бар. Испания, Словакия және Бельгия секілді елдер бұл 5 пайыздық межені міндетті емес, ұсынымдық нұсқа ретінде қабылдап отыр. Тіпті, қорғаныс әлеуетін төмен шығынмен де күшейте аламыз деген уәж айтады.
Мұндай көзқарас НАТО-ның ішкі бірлігі мен ортақ стратегиялық мақсаттарына әсер етуі мүмкін. Қазіргі геосаяси жағдайда қауіп-қатер ұжымдық сипат алғанымен, оны шешу жолдары әр елдің ішкі саяси күн тәртібіне тәуелді болып отыр.
Әрине, саммит қорытындысында бұл бапқа «мызғымас адалдық» расталды. Дегенмен АҚШ саяси элитасының ішінде оқшау пікірлердің күшеюі болашақта Альянстың бірлігін сынға салуы мүмкін.
Ортақ мақсат орнынан ығысып бара ма?
Вашингтондағы саммит НАТО-ның алдағы бағытын айқындап берді. Бір жағынан, қорғанысқа бөлінетін қаржы көлемі одақтың тарихи трансформациясын білдірсе, екінші жағынан, ортақ саяси мақсаттардың әлсіреуін де көрсететін сияқты.
Украина мәселесінде ұйым оның тәуелсіздігі мен қауіпсіздігін қолдайтынын ресми түрде мәлімдесе де, нақты әрекеттерден гөрі, дипломатия тілі мен декларациялар басым.
Саяси шешімдер мен нақты саясат арасындағы алшақтық бары байқалады. Қазірдің өзінде «қауіпсіздікке көбірек қаржы бөлу» формуласы «қауіпсіздікке біртұтас көзқарас» формуласының орнын баса бастаған.