21 мамыр – халықаралық шай күні. Бұл күн шай өсірушілердің еңбегін бағалап, шайдың әлемдік мәдениеттегі, экономикадағы және күнделікті өмірдегі ерекше орнын атап өту үшін 2019 жылдан бастап БҰҰ-ның бастамасымен ресми түрде тойлана бастады. Шай жай ғана сусын емес, ол мыңжылдық тарихы бар, халықтарды біріктіретін мәдени құбылыс.
Шайдың тарихы
Аңызға сенсек, шайдың тарихы шамамен 5 000 жыл бұрын Қытайда басталған. Ежелгі Қытай императоры Шэнь Нун қайнап тұрған суға кездейсоқ түсіп кеткен жапырақтан шыққан хош иісті сусынды байқап көреді де, ерекше дәмі мен сергітетін әсеріне таң қалады. Осылайша шай ішу дәстүрі пайда болады. Кейін шай Жапонияға, одан әрі Корея мен Тибетке тарайды. XVI ғасырдан бастап шай Еуропаға жетіп, біртіндеп бүкіл әлемге кеңінен таралады. Ал қазақ даласында шай XIX ғасырда жаппай қолданысқа ене бастады. Ол кезде шай – мәртебелі қонаққа арналған, құрметтің белгісі саналатын сусын болды.
Шай дәстүрлері
Бүгінде шайдың сан түрлі түрі бар: қара шай, жасыл шай, ақ шай, улун, пуэр және шөп шайлары. Әр аймақтың шай дайындау мен ішудің өз дәстүрі қалыптасқан.
— Қытайда шай дайындау – бұл өнер. Мұнда шайды "гунфу" стилінде қайнатып, бірнеше рет ішеді.
— Жапонияда шай рәсімі – "тядо" – рухани тазаруға бағытталған медитативті рәсім.
— Үндістанда масала шайы – сүт, шай, дәмдеуіштер қосылған хош иісті сусын.
— Тибетте шайға сары май мен тұз қосып ішеді.
— Англияда шай ішудің "afternoon tea" дәстүрі ханымдардың сән-салтанатты отырыстарының бөлігіне айналған.
— Ал Қазақстанда шай – дастарханның негізгі бөлігі. Қара шайға сүт немесе қаймақ қосу, бауырсақпен бірге ішу – ұлттық ерекшелігіміздің бірі.
Шайдың денсаулыққа пайдасы
Шай – тек дәмі үшін ғана емес, денсаулыққа пайдалы болғаны үшін де кең таралған сусын. Әсіресе көк шай мен ақ шайдың құрамында күшті антиоксиданттар бар, олар ағзаны еркін радикалдардан қорғайды, қартаю процесін баяулатады.
— Қара шай сергітеді, қан айналымын жақсартады.
— Көк шай зат алмасуды жылдамдатып, иммунитетті нығайтады.
— Шөп шайлары (мысалы, жалбыз, түймедақ) жүйке жүйесін тыныштандырады.
— Шайдың құрамындағы L-теанин заты мидың қызметін жақсартып, көңіл күйді көтеруге көмектеседі.
Шай – татулықтың символы
Шай әлемнің түкпір-түкпірінде адамдарды бір дастархан басына жинап, әңгіме-дүкен құрудың, демалып, жан тыныштығын табудың символына айналған. Ол – бейбітшілік пен мейірімнің белгісі. Сол себепті де Халықаралық шай күні – бұл тек сусын емес, мәдениет пен достықты дәріптейтін күн.