Шенділер де алименттен жалтарып жүр
Құқыққорғаушылардың айтуынша, перзентіне берешегін уақытылы төлемей жүргендердің арасында ішкілікке салынғандар, үй-күйі жоқтар да баршылық. Мұндайлармен сот орындаушылары қанша жұмыс жүргізсе де, тиісті қаражатты өндіріп алуға қауқарсыз. Алайда алимент төлемей, қарызға батқандардың бәрі бірдей маскүнем немесе жұмыссыздар емес. Олардың арасында тұрақты жұмысы барлар, кәсіпкерлер, тіпті, лауазымды тұлғалар да кездесетін көрінеді. Мұндай азаматтардың алименттен жалтаруы тұрмыс тауқыметінен, жоқшылықтан болып отыр дегенге сену қиын. Көкшетау қаласының прокуроры Арман Ризановтың айтуынша, баласына жалақысының тиісті бөлігін бергісі келмейтіндер жұмыс берушімен келісіп, бақылаушы органдарға табысының көлемін бірнеше есе азайтып көрсетеді екен. Өйткені ай сайын балаға төленетін алимент мөлшері борышкердің табысына қарай белгіленеді. Айталық, бір балаға борышкер табысының 1/4 бөлігі төленсе, екі балаға – әке табысының 1/3 бөлігі, үш немесе одан көп балаға – борышкер жалақысының 1/2 бөлігі аударылып отыруы шарт. Табысын өз перзентіне қимағандар жалақысын жұмыс орнынан қолма-қол алып, заңды айналып өтудің түрлі амалын жасауда. Борышкерлердің алимент қарызының жыл санап өсіп бара жатқанының себебі не деген сауалға жауап іздегенде, мәселенің бір ұшы сот орындаушыларының жауапкершілігіне келіп тіреледі. Сот орындаушыларының өз жұмыстарын дұрыс атқармауы салдарынан елімізде талай іс шаң басқан сөрелерде көміліп жатыр. Мәселен, жуырда Көкшетау қалалық прокуратурасы арнайы бес қызметкерді бөліп, сот орындаушыларының қоржынында жатқан 1640 істі зерттеп көріпті. Зерттеу барысында алимент төлемейтіндердің 700-і жұмыс істейтіні, тұрақты жалақылары бар екені анықталған. Ал 113 адам көрсетілген мекен-жайда тұрмайтын болып шыққан. 153 борышкер басқа облыстың аумағына көшіп кеткен, яғни олардың ісімен өздері тұрып жатқан аймақтың сот орындаушылары айналысуы қажет. Сорақысы сол, сот орындаушыларының папкасында жатқан 105 іске қатысты борышкер әлдеқашан бұл дүниеден өтіп кеткен болып шықты. Өлгендердің ісі жойылуы тиіс болса да, ол сот орындаушыларының папкасында шаң басып жата берген. Міне, осыдан кейін біздегі көп істің неге нәтиже бермейтінін ұққандаймыз.Борышкерлерді тезге салудың жолы қайсы?
Алимент төлегісі келмейтін азаматтар саны жөнінен көш бастап тұрған өңірлердің бірі – Оңтүстік Қазақстан облысы. Аймақта перзентіне берешегін төлемей жүргендер саны 2015 жылға қарағанда 2016 жылы 200-ге көбейген. Бір жыл ішінде мыңға жуық борышкер әкімшілік жауапкершілікке тартылған. ОҚО сот орындаушылары палатасының мәліметтеріне қарағанда, «2015 жылы сот орындаушылары бөлімдеріне 28 164 адамның құжаты түссе, алименттер қарызы бұл жылдың басында 246 миллион теңгеге жеткен. Ал 2016 жылы сот орындаушыларына 28 365 азаматтың құжаты түсіп, олардың қарызы 170 миллион теңге екені анықталған. 2015 жылы 1 миллиард 200 миллион теңгедей алимент өндірілсе, 2016 жылғы көрсеткіш те осы шамада болған». Сот орындаушыларының мәжбүрлеуімен алимент төлейтін адамдардың көбеюін, бірақ қарыз көлемінің азаюын ОҚО прокуратурасы өкілі Қантөре Хандиллаев алимент өндіру жұмыстарының күн сайын жүріп жатқанымен түсіндіреді. «Күнделікті алимент өндіріліп жатқан соң қарыз көлемі азайып келеді. Борышкерлер бала санына қарай жалақысының тиісті бөлігін аударып отыруға міндетті. Ал жұмыссыздар алиментті күнкөріс деңгейінің мөлшерімен төлейді. Борышкердің атында мүлкі болып, табысын жасырса, қылмыстық жазаға тартылады. Қылмыстық жазаға тартпас бұрын ескерту беріледі. Одан кейін әкімшілік жаза қолданылып, қоғамдық жұмысқа тартылады немесе бес тәулікке дейін қамауға алынуы мүмкін, – дейді Қ.Хандиллаев. Бас бостандығынан айыру – борышкерлерді тезге салудың ең соңғы амалы. Алимент төлеуден қашып жүргендерді жазалаудың өзге түрлеріне келер болсақ, өткен жылдан бері Астана қаласында борышкер әкелерді жүргізуші куәлігінен айыру жазасы қолданылып келеді. Мамандардың айтуынша, бүгінде Астана қаласында 200-ге жуық адам көлік жүргізу құқығынан айырылған. Сондай-ақ, борышкерлердің ел аумағынан шығуына шектеу қою шарасы жемісті болып отыр. 2016 жылдың 8 ай ішінде елорда бойынша 1700 борышкерге шектеу қойылған. Осының нәтижесінде жаз мезгілдерінде демалуға немесе шекаралас елдерге жұмыс істеуге шыққылары келген борышкерлердің көбі жиналып қалған қарыздарын бірден төлеген. Сонымен қатар, борышкердің мүлкін тәркілеу жазасы қолданылып келеді. «Өткен жылдың басында баласына 1,5 млн теңге алимент қарыз болған бір азаматтың мүлкін тәркілеу туралы шешім қабылдадық. Мүлкі бұл қаражаттан әлдеқайда қымбат екенін түсінген әке келісімге келе отырып, бірден алимент төлеп берді. Бүгінге дейін жалпы қала бойынша 154 борышкер әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Тұрғылықты мекен-жайын анықтау мүмкін болмайтын алименттік борышкерлерге сот арқылы іздеу жарияланып жатыр», – дейді Астана қалалық прокуратурасының Соттарда мемлекет мүддесіне өкілдік ету басқармасының басшысы Берік Адамов. Перзенті алдындағы борышын өтегісі келмейтін азаматтарды «тәубесіне келтірудің» тиімді әдісі ретінде қоғам белсенділері «көкек әкелерді» ақпарат құралдары арқылы жұртшылыққа жариялауды ұсынып жүр. Әлгіндей борышкерлердің суретін баспасөзде жариялап, теледидардан берсе, бетінде қытығы болса ел-жұрттан ұялып, мұндай қылықтан бас тартар еді олар. Көп алдында масқара болудан қорыққандар қарызынан құтылуға асығар делік. Бірақ мұндай жолмен перзентіне жаны ашымайтын безбүйрек әкелердің жүрегіне мейірім ұялата алмасымыз анық. Қоғамның айықпас дертіне айналған «ажырасу синдромына» да тоқтау бола алмас. Бүгінде ерлі-зайыптылардың ажырасу деңгейі бойынша әлемдегі алғашқы ондыққа кіріп отырмыз. Сүйінші сұрайтын жаңалық емес, бірақ, шындығы сол. АҚШ-тың Illinois университетінің «Ажырасу және отбасын қорғау ғылыми зерттеу» орталығының мәліметіне сүйенсек, бұзылған некелердің көрсеткіші жөнінен Қазақстан әлем бойынша 9-орында, мұсылман елдері ішінде 1- орында тұр. Елімізде отбасы институтының құлдырағаны соншалық – бүгінде ерлі-зайыптылар арасында жан түршігерлік оқиғалар көбейген. Ері әйелін өртей салу, әйелі ерін өлтіруге тапсырыс беру, бір-біріне суық қару жұмсау секілді оқиғаларды көк жәшіктен екі күннің бірінде көрсетіп жатады. Статистикалық мәліметтер бір жыл ішінде отау құрғандардың үштен бірі ажырасып кететінін көрсетіп отыр. Соңғы бес жылда Қазақстанда 700 мыңға жуық отау тігілсе, оның 300 мыңдайы ажырасып үлгерген. Яғни, құрылған некелердің тең жартысы жоқ деген сөз. Психологтардың айтуынша, жастар арасында ажырасу көрсеткіштерінің көбеюіне көбінесе әлеуметтік жағдайдың қиындығы, үй-күйдің жоқтығы, жұмыссыздық секілді түйткілдер себеп. Қиындыққа шыдамай, қит етсе, төркінге кетуге дайын тұратын келіншектер қатарының артуы, өзінің ер азаматтық міндетіне жауапкершілікпен қарайтын жігіттердің азаюы түптеп келгенде қоғамның ең үлкен трагедиясы – жетімдердің көбеюіне әкеліп соғатыны өкінішті. Төзім мен мейірім жоқ жерде отбасы берекесі қайдан болсын? Әке мен шеше бір-біріне теріс қарап отырған отауда сәби қалай бақытты болсын? Әкенің алиментін емес, әлдиін аңсап өскен бала ертең үлгілі отағасы, мейірімді әке болады дегенге сенгіміз-ақ келеді, бірақ...