Гүл сыйлау дәстүрі қашан және қайда пайда болған?

Гүл сыйлау үрдісінің пайда болуы туралы нақты деректен гөрі аңыз көп, де­генмен әлем­­нің түкпір-түкпірінен та­был­ған заттай дә­­лелдер бізге ең көне гүл сыйлау дәстүрлері туралы ақ­парат береді.

Көктемнің алғашқы аптасында гүл саудасы күрт қызады. Дегенмен, бұл үрдіс жыл бойы адамдардың бір-біріне қуаныш сыйлауына сеп болып келеді. Гүл сыйлау үрдісін нақты қашан, қай кезде кім қалыптастырғаны беймәлім, бірақ қазір бұл – ілтипат білдірудің әлем жұртшылығының ортақ формасына айналған. Гүл сыйлау үрдісінің пайда болуы туралы нақты деректен гөрі аңыз көп, де­генмен әлем­­нің түкпір-түкпірінен та­был­ған заттай дә­­лелдер бізге ең көне гүл сыйлау дәстүрлері туралы ақ­парат береді.

Батыста гүл арқылы діни рәсім­дер де өт­кізілген, ежелгі грек­тер құ­дай­­лар­ды, би­леушілерді және ақы­лы­мен, батырлы­ғы­мен танылған адам­дарға гүл шоқ­тарын сый­лаған.

Ал Үн­дістан­да гүлдестелер құ­дай­­лар­дың мүсін­деріне қойыл­са, Жапонияда ежелгі дәуірден бері сакура, хри­зантема және бас­қа өсімдіктердің гүл атауы­на орай­лас­тырыл­ған мере­келер бар. Жапон­дар­дың дәс­­түрлі икебана өне­рінің де тамыры терең­де жатыр, қазір оны бүкіл әлем­нің фло­­рис­тері қолданады.

Уақыт өте келе дәстүрлер басқаша си­­пат ала бастады, Еуропа патша­лары­­ның сарай­ларында гүлге байланысты жаңа дәстүрлер қа­лыптасты. Мәселен, пат­ша­­лар мен импера­тор­лардың сарайларында гүл өсіріп, бөлмелерді гүл шоқтарымен бе­зен­діретін арнайы дайындалған бағбандар мен декораторлар пайда болды. Римде, им­ператор Неронның билігі тұсында, мерекеге шақырылған дворяндарды гүл күлтелерін ша­шып қарсы алу үрдісі қалыптасты. Шығыс би­леушілерінің де хризантема мен таушымылдыққа то­лы үлкен бақтары болды. Уақыт өте келе, пат­ша­лардың бұл дәстүрлерін байлар қай­та­лай баста­ған. Олар гүлдердің қымбат әрі жаңа сорттарын сатып алып, таңғаларлық ком­позиция жасауды бәсекеге айналдырды.

Осы­лайша, ортағасырлық Еуропада бас­тал­ған гүлге табынушылық шарық­тау шегіне Ни­дерландта жеткен: сирек кездесетін гүл­дің 3 дана пиязшығын Амстердамдағы үйге айырбастаған жағдай болған екен. 1840 жылы Жюль Лашом (Jules Lachaume) Парижде өзінің әйгілі гүл дүкенін ашты жә­не ол әлі күнге дейін жұмыс істеп тұр, әу бас­тағы ерек­шелігі мен танымалдығын да жо­ғалтпаған. Жюль Лашом тұңғыш флорист деп есептеледі және 1847 жылы гүл шоғын жинау мен безендіру тура­лы алғашқы кітап­тың авторы саналады.

Ресейде XVIII ғасырға дейін гүл сыйлау дәс­түрі болмаған. Мұнда гүлдер сый ре­тін­де емес, әдет-ғұрып, салт-дәстүр және діни рәсім­дерді атқару кезінде пайдала­ныл­ған. Бірақ гүл өсіру мен флористиканың дамуы бұл елді де айналып өтпеген. Гүл сый­лау үрдісі Ресейге XVIII ғасырда, романтизм дәуірінде, Романовтар әулетінің тұсында кел­ген деген дерек бар.

Ал біздің еліміз қызғалдақтың отаны са­налады. Қоғамда қызғалдақтың отаны Ни­дер­ланд деген де пікір бар. Алайда ға­лым­дар мұны бұрыннан жоққа шығарып келеді. Шамасы, бұл пікір осы елдегі қызғалдақ экспор­тына қатысты туындаған болса керек. Қыз­ғалдақ алғаш рет Нидерландқа XVI ға­сырдың ортасында Түркия­дағы неміс елшісі ар­қылы келген деген дерек бар. Сәуір айы­ның соңында гүлдеп, бар-жоғы 15 күн «өмір сүретін» қызғалдақ наурыз мейрамының сим­­волы саналған. Елімізде қызғалдақтың 32 түрі өседі, ал оның 12-сі біздің жерімізде ға­на кез­деседі. Ел ішіндегі шеберлер қыз­ғал­дақты ал­тын жіптермен түрліше кестелеген, ою-өрнек­те де көрініс тапқан, бірақ еш­қашан гүлді жұлып, сыйлау, безендіруге қол­дану үрдісі болмаған. Керісінше, кез кел­­ген жас өскінді жұлуға тыйым салған. Мысалы, Жетісудағы «Теңдік» қор­ға­ны­нан табылған біздің дәуірімізге дейінгі III-II ғасырлардағы сақ патшалары мен көсемдерінің киімдері қызғалдақтармен бе­зендірілген. Сон­дай-ақ бұл гүлдер Орта Азия аумағынан табылған Х-ХІІІ ғасырлар­да­ғы қыш бұйымдарда бейне­лен­ген. Қызғал­дақ­тарды Қожа Ахмет Ясауи кесе­не­сінің жіңіш­ке кірпіштерінен және Отырар қала­­сы­ның ортағасырлық керамикаларынан бай­қауға болады. Кей деректерде гүл сыйлау дәс­түрі біздің жерімізге XIX ғасырда өнер адам­дарына деген құрмет белгісі ретінде сый­ға тарту үрдісі ретінде келгені айтылады.